Słowa kluczowe
przywódca autokratyczny
przywódca charyzmatyczny
przywództwo transformacyjne
strach
sytuacja zagrożenia
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu Model silnego przywództwa jako antidotum na strach jest sprawdzenie hipotezy, że teorie psychologiczne ukazują wpływ emocji strachu i lęku na poszukiwanie przez człowieka silnego przywódcy. Autor najpierw ukazuje stan badań nad zjawiskiem przywództwa od okresu przednaukowego w psychologii społecznej aż po współczesność. Przedstawia dwie teorie wyjaśniające genezę przywództwa: koncepcję cech przywódcy oraz koncepcję interakcyjną. Następnie ukazuje model silnego przywódcy w świetle trzech ujęć psychologicznych: koncepcję przywódcy charyzmatycznego, koncepcję przywódcy autokratycznego i demokratycznego
oraz koncepcję przywódcy transakcyjnego i transformacyjnego. Analizuje także uwarunkowania silnego przywództwa w aspekcie źródeł skuteczności oraz sprawności przywódcy. Ostatnim punktem analiz są poszukiwania psychologicznych uzasadnień mechanizmu poszukiwania przez człowieka silnego przywódcy na podłożu doświadczanego lęku i strachu. Autor przywołuje tu koncepcje Karen Horney oraz Ericha Fromma. Przeprowadzone analizy pozwalają w świetle różnych teorii psychologicznych wyjaśnić, że sytuacje budzące silne emocje lęku i strachu wzmagają potrzebę posiadania silnego przywódcy. Ponadto autor wskazuje, co można robić, aby wpływ lęku i strachu przed rozmaitymi zagrożeniami nie wywoływał w człowieku ślepego i irracjonalnego pragnienia ucieczki od wolności.
Bibliografia
Adorno, Theodor W. et al. 2010. Osobowość autorytarna, tłum. Marcin Pańków. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Antonovsky, Aaron. 1995. Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować, tłum. Helena Grzegołowska-Klarkowska. Warszawa: Fundacja IPN.
Babiak, Jolanta. 2008. Cechy przywódcze jako determinanty sukcesu organizacyjnego: odradzający się kierunek w badaniach przywództwa w organizacji. Przegląd Psychologiczny, 51(1), 87-97.
Bass, Bernard M. 1990. From transactional to transformational leadership: Learning to share the vision. Organizational Dynamics, 18(3): 19-31. DOI: https://doi.org/10.1016/0090-2616(90)90061-S
Bass, Bernard M. i Ruth Bass. 2009. The Bass handbook of leadership: Theory, research, and managerial applications. New York: Simon and Schuster.
Bazylak, Józef. 1982. Lęk a postawy religijne młodzieży. Studia Philosophiae Christianae, 18(2), 7-20.
Beauvale, Andrzej. 2009. Strach. W: Słownik psychologii, red. Jerzy Siuta, 270. Warszawa: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.
Bennis, Warren G. i Burt Nanus. 2007. Leaders: Strategies for taking charge. New York: Harper Business Essentials.
Bono, Joyce E. i Remus Ilies. 2006. Charisma, positive emotions and mood contagion. The Leadership Quarterly, 17.4: 317-334. DOI: https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2006.04.008
Burns, James MacGregor. 1978. Leadership. New York: Perennial. Burns, James MacGregor. 2003. Transforming leadership: A new pursuit of happiness. New York: Grove Press.
Drozdowicz, Zbigniew. 2000. Sekty religijne w nowożytnej Europie. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Duckitt, John et al. 2002. The psychological bases of ideology and prejudice: Testing a dual process model. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 1, 75-93. DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.83.1.75
Duckitt, John. 2001. A dual-process cognitive-motivational theory of ideology and prejudice. Advances in Experimental Social Psychology, 33, 41-113. DOI: https://doi.org/10.1016/S0065-2601(01)80004-6
Etzioni, Amitai. 1965. Dual Leadership in Complex Organizations. American Sociological Rewiev, 30, 688-698. DOI: https://doi.org/10.2307/2091137
Fiedler, Fred E. 1978. The contingency model and the dynamics of the leadership process. Advances in Experimental Social Psychology, 11, 59-112. DOI: https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60005-2
Fiedler, Fred E. i Robert J. House. 1988. Leadership theory and research: A report of progress. W: International review of industrial and organizational psychology, red. Cary L. Cooper i Ivan T. Robertson. 73-92. Chichester: John Wiley & Sons.
Francuz, Piotr. 2007. Strach i lęk w reklamie politycznej. W: Psychologiczne aspekty komunikacji audiowizualnej, red. Piotr Francuz. 213-230. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Fromm, Erich. 2022. Ucieczka od wolności, tłum. Olga i Andrzej Ziemilscy. Kraków: Wydawnictwo Vis-a-vis Etiuda.
Furedi, Frank. 1997. Culture of Fear: Risk Taking and the Morality of Low Expectation. London–New York: Cassell.
Galbraith, John Kenneth. 2010. The Affl uent Society and Other Writings 1952-1967. New York: The Library of America.
Glassner, Barry. 1999. The Culture of Fear. Why Americans Are Afraid of the Things. New York: Basic Books.
Griffin, Ricky W. 1996. Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. Michał Rusiński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hall, Calvin S., Gardner Lindzey i John Burden Campbell. 2006. Teorie osobowości, tłum. Joanna Kowalczewska, Józef Radzicki i Michał Zagrodzki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Horney, Karen. 1978. Nerwica a rozwój człowieka. Trudna droga do samorealizacji, tłum. Zofia Doroszowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Horney, Karen. 2000. Nasze wewnętrzne konflikty: konstruktywna teoria nerwic, tłum. Aleksander Gomola. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Horney, Karen. 2022. Neurotyczna osobowość naszych czasów, tłum. Helena Grzegołowska. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
House, Robert J. i Jane M. Howell. 1992. Personality and charismatic leadership. The Leadership Quarterly, 3,2, 81-108. DOI: https://doi.org/10.1016/1048-9843(92)90028-E
House, Robert J. i Ram N. Aditya. 1997. The social scientifi c study of leadership: Quo vadis? Journal of Management, 23, 3, 409-473. DOI: https://doi.org/10.1177/014920639702300306
House, Robert J. 1999. Weber and the neo-charismatic leadership paradigm: A response to Beyer. Leadership Quarterly, 10, 4, 563-574. DOI: https://doi.org/10.1016/S1048-9843(99)00032-6
Huxley, Aldous. 2017. Nowy wspaniały świat, tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
Jach, Łukasz, Łukasz Lamża i Paulina Wardawy. 2021. Psychologiczne korelaty postaw wobec szczepionek na COVID-19 wśród polskich respondentów – migawkowe badanie przed rozpoczęciem masowej kampanii szczepień. Przegląd Psychologiczny, 64, 3, 7-26. DOI: https://doi.org/10.31648/pp.7328
Judge, Timothy A., Amy E. Colbert i Remus Ilies. 2004. Intelligence and leadership: A quantitative review and test of theoretical propositions. Journal of Applied Psychology, 89, 3, 542-552. DOI: https://doi.org/10.1037/0021-9010.89.3.542
Judge, Timothy A. et al. 2002. Personality and leadership: a qualitative and quantitative review. Journal of Applied Psychology, 87, 4, 765-780. DOI: https://doi.org/10.1037/0021-9010.87.4.765
Kaczmarek, Kamil. 2010. Guru – uczniowie – wspólnota. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kamiński, Michał. 2014. Pojęcie lęku i strachu oraz ich znaczenie dla prób samobójczych. Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny, 4, 44-63.
Kampka, Franciszek. 2020. Strach przed gwałtowną zmianą w społeczeństwie ryzyka. Rocznik Lubuski, 46, 2, 181-193.
Kaniasty, Krzysztof. 2003. Klęska żywiołowa czy katastrofa społeczna?. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kozielecki, Józef. 2007. Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Koźmiński, Andrzej. 2013. Tajemnice przywództwa. Management and Business Administration. Central Europe, 120, 1, 3-12. DOI: https://doi.org/10.7206/mba.ce.2084-3356.41
Krawczyński, Roman. 2012. Bezpieczeństwo w kontekście osobowości osób zarządzających w sytuacjach kryzysowych. Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych AMW, 3, 185-210.
Le Bon, Gustaw. 1994. Psychologia tłumu, tłum. Bolesław Kaprocki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lewin, Kurt, Ronald Lippitt i Ralph K. White. 1939. Patterns of aggressive behavior in experimentally created “social climates”. The Journal of Social Psychology, 10, 2, 269-299. DOI: https://doi.org/10.1080/00224545.1939.9713366
Lord, Robert G., Christy L. De Vader i George M. Alliger. 1986. A meta-analysis of the relation between personality traits and leadership perceptions: An application of validity generalization procedures. Journal of Applied Psychology, 71, 3, 402-410. DOI: https://doi.org/10.1037/0021-9010.71.3.402
Łosiak, Władysław. 2009. Lęk. W: Słownik psychologii, red. Jerzy Siuta, 137. Warszawa: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.
Machiavelli, Niccolo. 1987. Książę. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza, tłum. Czesław Nanke i Krzysztof Żaboklicki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Mika, Stanisław. 1987. Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mojsik, Tomasz. 2008. Charisma i Charis (Charis/Charites) w świecie antycznym. W: Charyzma. Jej funkcja w życiu religijnym, politycznym i społecznym, red. Jacek Sieradzan. 13-23. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Parrot, Gerrod W. 1996. Lęk. W: Psychologia społeczna. Encyklopedia Blackwella, red. Janusz Czapiński. 238, tłum. Agata Bieniek et al. Warszawa: Jacek Santorski & Co.
Plutarch z Cheronei. 1956. Żywoty sławnych mężów, tłum. Mieczysław Brożek. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
Podgórecki, Adam. 1973. Socjotechniczne wątki w twórczości Machiavellego. W: Niccolò Machiavelli.
Paradoksy losów doktryny, red. Anita Tomasiak-Brzost, 131-143. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”.
Prager, Jeffrey. 2017. Do Black Lives Matter? A Psychoanalytic Exploration of Racism and American Resistance to Reparations. Political Psychology, 38, 4, 637-651. DOI: https://doi.org/10.1111/pops.12436
Różycki, Michał. 2014. Zmowa nauki. Strach przed technologią we współczesnych amerykańskich teoriach spiskowych. Er (r) go. Teoria-Literatura-Kultura, 29, 97-109.
Schachter, Stanley i Jerome E. Singer. 1962. Cognitive, social, and physiological determinants of emotional state. Psychological Review, 69, 5, 379-399. DOI: https://doi.org/10.1037/h0046234
Smith, Henry L. i Levi M. Krueger 1933. A brief summary of the literature on leadership, t. 9. Bureau of cooperative research. Indiana University.
Smith, Philip M. 1996. Przywództwo. W: Psychologia społeczna. Encyklopedia Blackwella, red. Janusz Czapiński. 449-454, tłum. Agata Bieniek et al. Warszawa: Jacek Santorski & Co.
Steele, Claude M. 1988. The psychology of self-affirmation: Sustaining the integrity of the self. Advances in Experimental Social Psychology, 21, 261-302. DOI: https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60229-4
Stodgill, Ralph Melvin. 1974. Handbook of leadership. A survey of theory and research. New York: The Free Press.
Strzałecki, Andrzej i Agnieszka Kusal. 2002. Osobowościowe i temperamentalne mechanizmy sprawnego zarządzania. Studia Psychologica UKSW, 3, 5-20;
Strzałecki, Andrzej i Dorota Czołak. 2005. Osobowościowe i temperamentalne czynniki warunkujące osiąganie sukcesu w przedsiębiorczości. Przegląd Psychologiczny, 48, 2, 133-151.
Strzałecki, Andrzej. 2005. Psychologiczne wymiary efektywności funkcjonowania polskich menedżerów w warunkach transformacji ustrojowej. W: W poszukiwaniu zastosowań psychologii twórczości, red. Aleksandra Tokarz, 31-50. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Strzałecki, Andrzej. 2007. Twórcza przedsiębiorczość i zarządzanie. Wyniki nowych badań psychologicznych. Prakseologia, 147, 163-188.
Strzałecki, Andrzej. 2010. Twórczość i prawdopodobieństwo subiektywne osiągania celów życiowych a czas psychologiczny. W: Życie na czas. Perspektywy badawcze postrzegania czasu, red. Grzegorz Sędek i Sylwia Bedyńska. 307-328. Warszawa: PWN.
Strzałecki, Andrzej. 2011a. Psychologiczne wymiary przywództwa a sprawność osobowości. Prakseologia, 151, 123-124.
Strzałecki, Andrzej. 2011b. Styl Twórczego Zachowania. Model i jego walidacja. W: Kwestionariusze w psychologii. Postępy, zastosowania, problemy, red. Włodzisław Zeidler, 190-244. Warszawa: Wydawnictwo WIZJA.
Szulc-Wałecka, Elżbieta. 2015. Przywództwo polityczne w samorządzie terytorialnym. Ogrody Nauk i Sztuk, 5, 116-124. DOI: https://doi.org/10.15503/onis2015.116.124
Tillich, Paul. 1983. Męstwo bycia, tłum. Henryk Bednarek. Paris: Éditions du Dialogue: Société d’Éditions Internationales.
Tomasz z Akwinu. 1962. Suma teologiczna, t. 21: Męstwo, II-II, q. 123-140, tłum. Stanisław Bełch. Londyn.
Torończak, Edward. 2007. Psychologiczne uwarunkowania rozwoju ludzkiej wolności i wyboru zasadniczego człowieka. Paedagogia Christiana, 20, 2, 41-54. DOI: https://doi.org/10.12775/PCh.2007.021
Uchnast, Zenon. 1998. Prężność osobowa a egzystencjalne wymiary wartościowania. Roczniki Psychologiczne, 1, 7-27.
Wadowski, Dariusz. 2012. Przywództwo charyzmatyczne. W: Encyklopedia katolicka, red. Stanisław Wilk et al., t. 16. k. 811-812. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Weber, Max. 1921/1922. Wirtschaft und Gesellschaft: Grundriss der verstehenden Soziologie, Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck).
Weber, Max. 1984. Szkice z socjologii religii, tłum. Jerzy Prokopiuk i Henryk Wandowski. Warszawa: Książka i Wiedza.
Weber, Max. 2002. Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. Dorota Lachowska. Warszawa: PWN.
Wilke, Henk i Ad Van Knippenberg. 1996. Group performance. W: Introduction to Social Psychology: A European Perspective, red. Miles Hewstone, Wolfgang Stroebe i Geoffrey M. Stephenson, 315-349. Oxford: Blackwell.
Wojciszke, Bogdan. 2002. Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wojciszke, Bogdan. 2021. Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Woroniecki, Jacek. 1986. Katolicka etyka wychowawcza, t. II/1. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Borys Jacek Soiński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Teologia i Moralność są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Teologia i Moralność udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych w Teologii i Moralności pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).