Słowa kluczowe
protologia
hominizacja
kryteria człowieczeństwa
ewolucja
upadek
grzech pierworodny
Jak cytować
Abstrakt
Konfrontacja teologicznych zagadnień stworzenia człowieka i jego upadku z empiryczną wizją antropogenezy i pradziejów ludzkości jest źródłem poważnych trudności. Aby na nie odpowiedzieć, podjęto badania nad możliwością sformułowania integralnej narracji protologicznej w zakresie kluczowych problemów antropologii teologicznej. W niniejszym tekście syntetycznie zaprezentowano częściowe wyniki tych badań. Interdyscyplinarna analiza danych teologicznych i z nauk szczegółowych, takich jak paleoantropologia i archeologia pradziejowa, umożliwiła zaproponowanie narracji teologiczno-empirycznej, w której podstawowe postulaty chrześcijańskiej antropologii teologicznej przedstawione zostały w sposób niesprzeczny ze stanowiskiem nauk empirycznych.
Bibliografia
Antoniewicz, Marian. 2012. „Personalistyczna interpretacja grzechu pierworodnego”. Roczniki Teologii Dogmatycznej, 59(4): 259-273.
Anzelm z Canterbury. 2006. „O dziewiczym poczęciu i o grzechu pierworodnym”. W: Anzelm z Canterbury, O Wcieleniu. Wybór pism, tłum. i oprac. Adam Rosłan, 257-324. Poznań: Fundacja św. Benedykta.
Baron, Arkadiusz i Henryk Pietras. 2003. Dokumenty soborów powszechnych, t. 2 (869-1312): Konstantynopol IV, Lateran I, Lateran II, Lateran III, Lateran IV, Lyon I, Lyon II, Vienne. Kraków: Wyd. WAM.
Baron, Arkadiusz i Henryk Pietras. 2004. Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 3 (1414-1445):Konstancja, Bazylea-Ferrara-Florencja-Rzym. Kraków: Wyd. WAM.
Baron, Arkadiusz i Henryk Pietras. 2004b. Dokumenty soborów powszechnych, t. 4 (1511-1870):Lateran V, Trydent, Watykan I. Kraków: Wyd. WAM.
Baron, Arkadiusz i Henryk Pietras. 2006. Dokumenty synodów od 50 do 381 roku. Kraków: Wyd. WAM.
Baron, Arkadiusz i Henryk Pietras. 2014. Dokumenty synodów od 506 do 553 roku. Kraków: Wyd. WAM.
Bartnik, Czesław S. 2009. Dogmatyka katolicka, t. 1. Lublin: Wyd. KUL.
BF: Breviarium Fidei. Wybor doktrynalnych wypowiedzi Kościoła [wyd. III w wersji ze źródłami posegregowanymi chronologicznie], red. I. Bokwa et al. 2007. Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Boecjusz. 1891. „Liber de Persona et duabus naturis”. W: Patrologia Latina, t. 64, red. Jacques Paul Migne, 1338-1354. Paris: Garnier Fratres.
Bugajak, Grzegorz. 2018. „Adamie, gdzie jesteś?”. Kilka uwag o istocie człowieczeństwa”. W: Teologiczna, filozoficzna i naukowa wizja człowieka, red. Piotr Moskal, 83-98. Lublin: Wyd. KUL.
CBOS. 2015. Kanon wiary Polaków, Komunikat z badań CBOS nr 29/2015, oprac. Rafał Boguszewski. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
Clastres, Pierre.1994. Archeology of Violence, translated by Jeanine Herman, New York: Semiotext.
Czarnowski, Stefan. 1958. Kultura. Warszawa: PWN.
Dediu, Dan and Stephen C. Levinson. 2018. “Neanderthal language revisited: not only us.” Current Opinion in Behavioral Sciences, 21: 49–55. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2018.01.001
Dębicki, Jacek et al. 1998. Historia sztuki. Malarstwo, rzeźba, architektura, tłum. Jacek Dębicki. Warszawa: WSiP.
Grzegorz z Nazjanzu. 1933. „Listy”. W: Grzegorz z Nazjanzu. Listy, tłum. i oprac. Jan Stahr, 1-304. Poznań: Jan Jachowski Księgarnia Uniwersytecka.
Grzegorz z Nyssy. 2006. „O stworzeniu człowieka”. W: Grzegorz z Nyssy, O stworzeniu człowieka, tłum. i oprac. Marta Przyszychowska, 45-149. Kraków: Wyd. WAM.
GS: Sobór Watykański II. 2002. „Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes”. W: Sobór Watykański II: Konstytucje, dekrety, deklaracje, 526-606. Poznań: Pallotinum.
HD II: Grossi, Vittorino, et al. 2001. Historia dogmatów. Tom 2: Człowiek i jego zbawienie: stworzenie, grzech pierworodny, usprawiedliwienie i łaska, rzeczy ostateczne, etyka chrześcijańska: od „autorytetów” do Magisterium, tłum. Piotr Rak. Kraków: Wydawnictwo
Homerski, Jozef. 2004. Ewangelia według św. Mateusza. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Lublin: Wyd. KUL.
Jaklewicz, Tomasz. 2006. Jak wierzą wierzący? Dostęp: 10.01.2024. https://www.gosc.pl/doc/793517.Jak-wierza-wierzacy.
Jan Paweł II. 1984. Adhortacja apostolska „Reconciliatio et paenitentia”. Dostęp: 10.01.2024. http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/apost_exhortations/documents/hf_jp_ii_exh_02121984_reconciliatio-et-paenitentia.html.
Jelonek, Tomasz. 2004. Biblijna historia zbawienia. Kraków: Wyd. WAM.
Jelonek, Tomasz. 2010. Biblia a mity o raju i złotym wieku. Kraków: Wyd. „Petrus”.
Kaplan, Matt. 2012. Million-year-old ash hints at origins of cooking. South African cave yields earliest evidence for human use offire. Dostęp: 10.01.2024. https://www.nature.com/news/million-year-old-ash-hints-at-origins-of-cooking-1.10372.
Kaszycka, Katarzyna A. 2009. „Pochodzenie i ewolucja człowieka”. Kosmos, 58(3-4): 559-570.
Katolicki Komentarz Biblijny, red. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer i Roland E. Murphy. 2004, tłum. Krzysztof Bardski et al. Warszawa: Oficyna Wyd. „Vocatio”.
Keener, Craig S. 2000. Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, tłum. Zbigniew Kościuk. Warszawa: Oficyna Wyd. „Vocatio”.
Kijas, Zdzisław J. 2004. Początki świata i człowieka. Kraków: Wyd. WAM.
KKK: Katechizm Kościoła Katolickiego. 2020 [z uwzgl. poprawek – corrigenda]. Poznań: Pallotinum.
Kulisz, Jozef. 1986. Teilhardowskie rozumienie grzechu. Warszawa: ATK.
Ladaria Ferrer, Louis F. 1997. Wprowadzenie do antropologii teologicznej, tłum. Arkadiusz Baron, Kraków: Wyd. WAM.
Langkammer, Hugolin H. 2009. Komentarz teologiczno-pastoralny wszystkich listów św. Pawła Apostoła z okazji roku świętego Pawła. Tom pierwszy. Wielkie listy św. Pawła. Legnica – Wrocław: WSD Diecezji Legnickiej/Wyd. Alta 2.
Langkammer, Hugolin H. 2020. Księga Syracha. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, ekskursy. Poznań 2020: Pallotinum.
Lemański, Janusz. 2013. Księga Rodzaju. Rozdziały 1–11. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament, t. 1, cz. 1. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Łach, Jozef Błażej. 2018. Księgi Ludu Bożego Starego Przymierza. Pięcioksiąg, Prorocy, Pisma. Ujęcie teologiczno-praktyczne. Poznań: Pallotinum.
Łach, Stanisław i Jan Łach. 1990. Księga Psalmów. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, ekskursy. Poznań: Pallotinum.
Łukaszuk, Tadeusz Błażej. 1976. Związek dogmatu grzechu pierworodnego z monogenizmem w katolickiej teologii ostatniej doby. Warszawa: ATK.
McMullin, Ernan. 2014. Ewolucja i stworzenie, tłum. Jacek Rodzeń. Kraków: Copernicus Center Press.
Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, red. William R. Farmer et al. 2000. Warszawa: Verbinum.
Milks, Annemiek, David Parker i Matt Pope. 2019, “External ballistics of Pleistocene hand-thrown spears: experimental performance data and implications for human evolution.” Scientifi c Reports, 9, nr 820. DOI: 10.1038/s41598-018-37904-w. DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-018-37904-w
Mszał rzymski dla diecezji polskich. 1986. Poznań: Pallotinum.
Muller, Gerhard Ludwig. 2015. Dogmatyka katolicka, tłum. Wiesław Szymona. Krakow: Wyd. WAM.
Papieska Komisja Biblijna. 2020. Czym jest człowiek? Zarys antropologii biblijnej, tłum. Henryk Witczyk. Kielce: Wyd. Jedność.
Pascal, Blaise. 1989. Myśli, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński. Warszawa: IW PAX.
Pomeroy, Emma et al. 2020. “New Neanderthal remains associated with the ≪fl ower burial≫ at Shanidar Cave.” Antiquity, 94(373): 11-26. DOI: https://doi.org/10.15184/aqy.2019.207
Poniży, Bogdan. 2020. Księga Mądrości. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Przyszychowska, Marta. 2013. Wszyscy byliśmy w Adamie. Jedność ludzkości w Adamie w nauczaniu ojcow Kościoła. Poznań: Wyd. W drodze.
Rahner, Karl. 1987. Podstawowy wykład wiary. Wprowadzenie do pojęcia chrześcijaństwa, tłum. Tadeusz Mieszkowski. Warszawa: IW PAX.
Ratzinger, Joseph. 2022. „Grzech i odkupienie. Czwarte kazanie wielkopostne”, Monachium, 29 marca 1981 roku, tłum. Joachim Kobienia. W: Joseph Ratzinger. Pochodzenie i przeznaczenie [Opera Omnia V], 57-67. Lublin: Wyd. KUL.
Ryszkiewicz, Marcin. 2013. Homo sapiens. Meandry ewolucji, Stare Groszki: CiS.
Schwager, Raymund. 2002. Grzech pierworodny i dramat zbawienia w kontekście ewolucji, inżynierii genetycznej i Apokalipsy, tłum. Jerzy Hanusz. Tarnow: Wyd. „Biblos”.
Sorensen, Bent. 2009. “Energy use by Eem Neanderthals.” Journal of Archaeological Science, 36(10): 2201-2205. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2009.06.003
Spikins, Penny et al. 2019. “Living to fi ght another day: The ecological and evolutionary significance of Neanderthal healthcare.” Quaternary Science Reviews, 217: 98-118. DOI: https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2018.08.011
Stachowiak, Lech. 1967. Księga Jeremiasza. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Poznań: Pallotinum.
Stachowiak, Lech. 1975. Ewangelia według św. Jana. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Poznań-Warszawa: Pallotinum.
STh: Tomasz z Akwinu. 1962-1986. Suma Teologiczna, tłum. Pius Bełch et al. T. 1-34. Londyn: Veritas.
Stringer, Chris. 2012. „What makes a modern human”, Nature, 485: 33-35.
Synowiec, Juliusz S. 2001. Początki świata i ludzkości według Księgi Rodzaju. Kraków: Wyd. Bratni Zew.
Szyjewski, Andrzej. 2008. Etnologia religii. Kraków: Nomos.
Tattersal, Ian. 2010. Dzieje człowieka od jego początków do IV tysiąclecia p.n.e., tłum. Ewa K. Suskiewicz. Warszawa: PIW.
Teilhard de Chardin, Pierre. 1985. „Wprowadzenie do życia chrześcijańskiego”, tłum. Konrad Waloszczyk. W: Teilhard de Chardin, Pierre. Zarys wszechświata personalistycznego i inne pisma, tłum. i oprac. Mieczysław Tazbir i Konrad Waloszczyk, 150-170. Warszawa: IW PAX.
Teilhard de Chardin, Pierre. 1993. Fenomen człowieka, tłum. Konrad Waloszczyk. Warszawa: IW PAX.
The sources of catholic dogma, edited by Heinrich Denzinger. 1955. Translated by Roy J. Deferrari. Fitzwilliam: Loreto Publications.
Tomasello, Michael. 2015. Historia naturalna ludzkiego myślenia, tłum. Bartłomiej Kucharzyk i Rafał Ociepa. Kraków: Copernicus Center Press.
Tomczyk, Jacek. 2007. „Początki Homo sapiens a problem defi nicyjności gatunku”. W: Kontrowersje wokół początków człowieka, red. Grzegorz Bugajak i Jacek Tomczyk. 98-111. Katowice: Wyd. Księgarnia św. Jacka.
Tronina, Antoni. 2017. Drzewo życia w rajskim ogrodzie. Biblijne korzenie mistyki Krzyża. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Walton, John H., Victor H. Matthews i Mark W. Chavalas. 2005. Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej, tłum. Zbigniew Kościuk. Warszawa: Oficyna Wyd. „Vocatio”.
Wilkins, Jayne, et al. 2012, “Evidence for Early Hafted Hunting Technology”. Science, 338[6109]: 942-946.
Witała, Maciej. 2021. „Proposition of a Modern Theological Interpretation of Death as a Consequence of Sin”. Poznańskie Studia Teologiczne, 39(2): 25-47. DOI: https://doi.org/10.14746/pst.2021.39.02
Witała, Maciej. 2022a. „Argumentacja mariologiczna i hagiologiczna na rzecz współczesnej interpretacji teologicznej nauczania Magisterium Kościoła Katolickiego o śmierci jako skutku grzechu”. Rocznik Teologiczny, 64(1): 71-93.
Witała, Maciej. 2022b. „A Proposition of Integral Protological Narrative: the Theological Criteria of Humanity and Anthropogenesis according to Empirical Sciences”. Poznańskie Studia Teologiczne, 41(1): 71-93.
Witała, Maciej. 2023a. Początek człowieka – upadek – śmierć. Kluczowe zagadnienia antropologii teologicznej w nowej interpretacji. Rozprawa doktorska, Wydział Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dostęp: 10.01.2024. https://bip.amu.edu.pl/__data/assets/pdf_fi le/0038/466499/Witala-Maciej_rozprawa-doktorska.pdf.
Witała, Maciej. 2023b. „Początek człowieka – upadek – śmierć. Kluczowe zagadnienia antropologii teologicznej w nowej interpretacji”. Studia i Materiały, 220. Poznań: Wydawnictwo Pallotinum/Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Teologiczny.
Witała, Maciej. 2023c. „A Proposition of Integral Protological Narrative: Modern Interpretation of the Fall of Man and the Original Sin”. Poznańskie Studia Teologiczne, 43(1): 151-175.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Maciej Witała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.