Refleksje na temat marksizmu w kontekście pism Hermanna Cohena, Ericha Fromma, Emmanuela Levinasa i Talmudu

Abstrakt

Niniejszy artykuł traktuje marksizm jako model i przykład świeckiego podejścia humanistycznego, które, choć pozbawione wymiaru, który można by określić jako boski, transcendentny, duchowy, jest jednocześnie masowym ruchem „świecko-mesjanistycznym”, zawierającym jednak pewne elementy religijne, przede wszystkim uniwersalne dążenie do odkupienia ludzkości. Pod koniec XIX i na początku XX wieku neokantowski filozof Hermann Cohen wskazywał na niebezpieczeństwo humanistycznych podejść o uniwersalnych aspiracjach, którym brakowało intymnego wymiaru wobec innych ludzi – wymiaru, który według Cohena jest fundamentalnie religijny i wynika z transcendencji Boga. Podejście Ericha Fromma zostało wykorzystane w niniejszym artykule jako punkt wyjścia do przedstawienia żydowskich idei socjalistycznych w ujęciu psychologii humanistycznej. Niezależnie od swego podziwu dla wielu idei Marksa, Fromm podchodził do jego koncepcji krytycznie, opierając się na refleksjach Hermanna Cohena nt. oceny sytuacji historycznej połowy i końca XX wieku. Wezwanie Fromma do osobistego zaangażowania, uznawanego za remedium na wyobcowanie i alienację, stanowi echo koncepcji Cohena. Stanowisko Levinasa ukazane w niniejszym artykule, służy przedstawieniu tezy, że humanistyczno-uniwersalne podejścia, odrzucające wymiar transcendentny, boski, ostatecznie zaprzeczają transcendentnemu elementowi, który definiuje człowieka w ogóle, a drugą osobę w szczególności, a zgodnie z Levinasem sięga ku epistemologii i fenomenologii przemocy. Niezależnie od swej socjalistycznej wizji, mesjanizm żydowski obejmuje również osobisty element transcendencji, nadający mu orientację etyczną, której brak świeckiemu socjalizmowi, jak ukazuje levinasowska analiza mesjanizmu w literaturze rabinicznej.