Słowa kluczowe
Leszno
introligatorstwo
księgarstwo
Cundisiusowie
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 19
Liczba pobrań: 8
Abstrakt
Celem artykułu jest próba przedstawienia dziejów rodziny pracowników książki – Cundisiusów, parających się działalnością wydawniczą, księgarską i introligatorstwem we Wschowie i Lesznie na przełomie XVII i XVIII wieku. W wyniku analizy niekompletnych materiałów zebranych na podstawie przeprowadzonych kwerend archiwalnych, bibliograficznych oraz w literaturze przedmiotu udało się ustalić losy kilku przedstawicieli rodziny. Najpełniej zaprezentowana została postać Johanna Kuntzego (1626–1700), posługującego się zlatynizowaną formą nazwiska, który – urodzony w Merseburgu, czynny zawodowo w Görlitz – przed 1669 rokiem osiadł we Wschowie. Tu ogłosił relację z wizyty Augusta II w tym mieście. Zapewne jego wnukiem był introligator w Lesznie Johann Gottfried (zm. 1769), znany z wydania trzech edycji śpiewnika dla użytku parafii luterańskiej w Lesznie. Pozostali przedstawiciele rodziny zajmowali się jedynie oprawą książek. Wnioski: W świetle dostępnych danych wiadomo, że Cundisiusowie zdominowali rynek książki we Wschowie i Lesznie w XVIII wieku w zakresie oprawy książek. U schyłku stulecia pozycja rodziny uległa obniżenium ze względu na zmiany w produkcji i handlu książką.
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP):, Akta Braci Czeskich, sygn. 1762: Wykaz sprzedanych egzemplarzy, s. 25, 81.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP):, Akta Braci Czeskich, sygn. 1925: Księga przychodów ze sprzedaży śpiewników kościelnych 1761–1779 i modlitewników 1748–1779.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP):, Akta Miasta Leszna, sygn. I/92: Ratsprotokolle.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP):, Akta miasta Leszna, sygn. I/507: Spis mieszkańców niektórych ulic Leszna z 1751 roku.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP):, Księgi metrykalne parafii św. Krzyża w Lesznie, Akta Małżeństw 1707–1781, Akta Zgonów 1755–1790, 1811–1846.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP):, Gmina ewangelicka św. Krzyża w Lesznie, sygn. 53/1265/0/2/56: Dawna drukarnia Pressera i jej dzierżawa 1744–1798.
Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Akta metrykalne Szlichtyngowa (Schlichtingsheim), Parafia ewangelicka, Akta Chrztów 1645–1774, s. 422, poz. 4.
Stan miasta J.K. Mci Wschowy, Leszno 1783, s. 46, poz. 557 [inwentarz].
Die Synoden der Kirche Augsburgischer Konfession in Grosspolen im 16., 17. und 18. Jahrhundert, red. G. Smend, Posen 1930.
Schoenknecht M., Glaubiger Christen Streit…, Lissa 1640.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 3, cz. 1: Wielkopolska, oprac. A. Kawecka-Gryczowa, K. Korotajowa, J. Sójka, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1977.
Dworzaczkowa J., Bogusław Leszczyński. Poprawki do biografii, „Rocznik Leszczyński” 2011, t. 11, s. 47–55.
Dworzaczkowa J., Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku, Warszawa: Wydawnictwo Semper 1997.
Dworzaczkowa J., Kontrreformacja we Wschowie w latach 1577–1632, w: Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1995, s. 225–278.
Dworzaczkowa J., Śląska imigracja w I połowie XVII wieku, w: Leszno i Leszczyńscy, red. A. Konior, Leszno: Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne 1997, s. 22–27.
Dzieje parafii św. Mikołaja w Lesznie, red. K. Kaczmarek, Leszno: Parafia św. Mikołaja 1995.
Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1969.
Gniazdowska M., Kontakty luterańskich mieszczan Leszna i Wschowy w XVII i XVIII w. Postulaty badawcze, w: Kościół imienia Żłóbka Chrystusa (Kripplein Christi) we Wschowie na tle procesu konfesjonalizacji w krajach Europy Środkowej, red. P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska, Wschowa: Stowarzyszenie Czas A.R.T. 2012, s. 383–389.
Harms H., Lissas Neubürger zwischen dem ersten und zweiten Stadtbrande (1661– 1707), „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift im Wartheland” 1942, z. 3, s. 259–284. Historia Leszna, red. J. Topolski, Leszno: Urząd Miasta Leszna 1997.
Holste K., Jakie znaczenie miała granica ze Śląskiem dla mieszkańców ziemi wschowskiej w XVIII wieku? Migracja zagraniczna a integracja przybyszów w miejskich społecznościach, w: Granica na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko- -śląskim, red. M. Małkus, K. Szymańska, Wschowa–Leszno: Stowarzyszenie Czas A.R.T., Muzeum Okręgowe w Lesznie 2022, s. 233–255.
Janeczek M., Osiemnastowieczne druki leszczyńskie w języku polskim. Studium bibliograficzno-filologiczne, Leszno: Urząd Miasta Leszna, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. J.A. Komeńskiego 2018.
Jaworski T., Mobilność społeczeństwa wielokulturowego na pograniczu śląsko-łużyckim od XVI do XVIII wieku, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego 2007.
Jaworski T., Wpływ wojny trzydziestoletniej na oblicze społeczno-gospodarcze południowej Wielkopolski, w: Ziemia wschowska w czasach starosty Hieronima Radomickiego, red. P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska, Wschowa–Leszno: Stowarzyszenie Czas A.R.T., Muzeum Okręgowe w Lesznie 2009, s. 113–130.
Kalendarium miasta Leszna, red. A. Piwoń, Leszno: Urząd Miasta Leszna 1996.
Kawecka-Gryczowa A., Leszno – ośrodek wydawniczy Jednoty, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1964, t. 9, s. 217–271.
Kędelski M., Ludność ziemi wschowskiej w drugiej połowie XVIII wieku, „Rocznik Leszczyński” 1987, t. 8, s. 57–76.
Kohte J., Die Innung der Goldschmiede in Fraustadt, „Historische Monatsblätter für die Provinz Posen” 1918, t. 19, z. 6–9, s. 72–77.
Komeński J.A., Zburzenie Leszna (Lesnae excidium) w kwietniu 1656 r., przeł. J. Olejnik, w: Jan Amos Komeński i bracia czescy w 380. rocznicę przybycia do Leszna (1628–2008), red. A. Konior, Leszno: Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne 2009.
Korcz W., Zarys dziejów, w: Wschowa. Miasto i powiat, Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Kultury 1973, s. 9–42.
Kręglewska-Foksowicz E., Sztuka Leszna do początków XX wieku. Studium historyczne, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1982.
Łyczak B., Złotnicy we Wschowie w XVII wieku i pierwszej połowie XVIII wieku w świetle dokumentów źródłowych, „Studia Zachodnie” 2018, t. 20, s. 47–70.
Małkus M., Barokowe epitafium rodziny Cundisiusów, w: Verbum Domini manet in Aeternum. Wschowski Syjon – centrum wielkopolskiego protestantyzmu. Katalog wystawy, red. M. Małkus, Wschowa: Muzeum Ziemi Wschowskiej 2017, s. 271–272, poz. kat. V.16.
Małkus M., Kamienne lwy i królewska brama do świątyni… Pamiątki po wizycie króla Augusta III we Wschowie w 1737 r., w: Kultura radości na ziemi wschowskiej. Obraz uroczystości, jubileuszy, wizyt gości, świąt, red. P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska, Wschowa–Leszno: Stowarzyszenie Czas A.R.T., Muzeum Okręgowe w Lesznie 2013, s. 147–166.
Nowakowski A., Wschowa i ziemia wschowska w dawnej Polsce (do roku 1793), Białystok: Temida 2 1994.
Pawelec M., Antyczne pasje wschowskiego pastora. Johann Lehmann Młodszy (1640–1701), w: Kościół imienia Żłóbka Chrystusa (Kripplein Christi) we Wschowie na tle procesu konfesjonalizacji w krajach Europy Środkowej, red. P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska, Wschowa: Stowarzyszenie Czas A.R.T. 2012, s. 345–356.
Pokorzyńska E., Stan badań nad biografistyką introligatorstwa polskiego, w: Oblicza współczesnej bibliologii. Konteksty i transgresje, red. G. Czapnik, Z. Gruszka, J. Ladorucki, Łódź–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich 2014, s. 445–454. DOI: https://doi.org/10.18778/7969-372-6.23
Ratajewska B., Kalendarium dziejów Wschowy, Wschowa: Muzeum Ziemi Wschowskiej 2007.
Ratajewska B., Materiały archiwalne do dziejów Wschowy, Leszno: Archiwum Państwowe 2013.
Schober W., Die Fraustädter Neubürger aus Schlesien 1659–1754, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens” 1939, t. 73, s. 217–247.
Schober W., Die Fraustädter Schützenkönige des 17. Jahrhunderts, „Das Fraustädter Ländchen” 1939, nr 5, s. 13–15.
Schwetschke K.G., Codex nundinarus Germaniae literatae bisaecularis…, Halle 1850.
Smend G., Zacharias Herrmann. Ein frommer Sänger in schwerer Zeit. Als Denkmal seines Lebens und Wirkens in der Posener Kirche zur 200. Wiederkehr seines Todestage, Lissa 1917.
Stempel C., Deutsche Zinngiesser im Wartheland, „Deustche Wissenschafliche Zeitschrift im Wartheland” 1943, t. 4, s. 115–162.
Szymańska K., Drukarnie Presserów w Lesznie w XVIII wieku, Leszno: Muzeum Okręgowe w Lesznie 2008.
Szymańska K., Introligatorzy i księgarze w Lesznie w XVIII wieku, „Roczniki Biblioteczne” 1999, t. 43, s. 105–119.
Szymańska K., „J.O.X. Sułkowskiego uprzywilejowany Typograf”. Leszczyńscy drukarze w służbie księcia czy książki?, w: Leszczyńscy i Sułkowscy w XVI–XVIII wieku. Sztuka – kultura – konserwacja, red. A. Bralczyk, T. Bernatowicz, Leszno–Łódź: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego, Miasto Leszno 2023, s. 169–195.
Szymańska K., Światu pozostanie ten papier… Haase i Börner – drukarze pogranicza, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 2013, z. 30, s. 11–79.
Szymańska K., Zainteresowania czytelnicze mieszkańców Leszna w XVIII wieku w świetle zawartości inwentarzy pośmiertnych, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. A. Żbikowska-Migoń, A. Łuszpak, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2011, s. 259–271.
Wagner A., Introligatorstwo poznańskie XVI wieku jako historyczno-artystyczna terra incognita, w: Sztuka w Wielkopolsce, red. A. Paradowska, B. Górecka, M. Błaszczyński, M. Górecki, Poznań: Stowarzyszenie Historyków Sztuki 2013, s. 68–86.
Wasilkowska A., Złotnictwo Leszna w 2. połowie XVII i XVIII wieku, „Studia Muzealne” 1975, t. 11, s. 65–84.
Weller E., Annalen der Poetischen Nationalliteratur der Deutschen im XVI. und XVIII. Jahrhundert, t. 2, Freiburg im Breisgau 1864.
Witkowski G., Geschichte des literarischen Lebens in Leipzig, Leipzig–Berlin 1909.
Wuttke H., Städtebuch des Landes Posen, Leipzig 1864.
Ziemia Leszczyńska, red. J. Deresiewicz, Poznań: Wydawnictwo PWN 1966.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Kamila Szymańska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.