Słowa kluczowe
tegumentologia
oprawy książkowe
Jan Targoyn
introligatorstwo poznańskie
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 19
Liczba pobrań: 16
Abstrakt
Cel: artykuł omawia działalność warsztatu Jana Targoyna – jednej z ważniejszych, choć wciąż niemal nieznanej postaci poznańskiego introligatorstwa ery Odrodzenia. Metody badawcze: autor dokonał analizy tegumentologicznej 40 opraw książkowych wykonanych przez wskazaną pracownię, jak również narzędzi introligatorskich, których używała. Wnioski: w świetle dotąd poznanego materiału zabytkowego sygnalizowaną w literaturze przedmiotu aktywność warsztatu Targoyna, obejmującą lata 1534–1544, należy rozszerzyć co najmniej o przeszło jedno dziesięciolecie – do połowy szóstej dekady XVI wieku. Większość opraw atrybuowanych Targoynowi opiera się na schematycznych rozwiązaniach materiałowych i dekoracyjnych rozpowszechnionych wśród przedstawicieli ówczesnego środowiska poznańskiego, czerpiących wzorce z renesansowego introligatorstwa niemieckiego. Podobnie rzecz ma się z narzędziami, z których Targoyn korzystał na przestrzeni całej swojej działalności. Także one wpisują się w typowy dla poznańskich introligatorów repertuar zdobniczy. Co więcej, znaczna część z nich ma liczne, nierzadko bliźniaczo podobne odpowiedniki, niemal do złudzenia przypominające zestaw radełek i tłoków, którym posługiwał się omawiany warsztat.
Bibliografia
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG), A. Cap., sygn. B 19; B 20; B 299; BK 645; BK 877; BK 1236; BK 1264; BK 1338; BK 3200; BK 6253; BK 6861; BK 6990; BK 10385; BS 155; Inc. 4; SP 317, sygn. 20.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP), Akta miasta Poznania, sygn. I 9; I 13; I 14; I 15; I 16; I 17; I 18; I 37; I 38; I 40; I 115.
Archiwum Państwowe w Toruniu (APT), Akta miasta Torunia, sygn. III 80; IX 7; IX 54; IX 78.
Baza opraw zabytkowych XV–XVIII w., https://ptpn.locloud.pl/collections/show/3 [dostęp: 1.02.2024].
Biblioteka Jagiellońska (BJ), sygn. Cim. 8509; Gram. 388; Gram. 389; Hist. 15130; Inc. 2751–2752; Przyb. 115/80; Przyb. 118/80; Teol. 8183.
Biblioteka Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie (BFWBL), sygn. CT I. 21976.
Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego (BZTNP), sygn. XVI,694.
Biblioteka Kapituły Katedralnej w Kielcach (BKKK), sygn. K.0228.
Biblioteka Narodowa, sygn. Rps BOZ 5.
Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (BPTPN), sygn. 20612. I; 29255. I; 47844. IV/1; 47844. IV/10; 47844. IV/2; 47844. IV/3; 47844. IV/4; 47844.
IV/5; 47844. IV/6; 47844. IV/7; 47844. IV/8; 47844. IV/9; 103169. II.
Biblioteka Prowincjalna Franciszkanów w Gnieźnie, sygn. 93/XVI; 104/XVI.
Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Włocławskiej, sygn. XVI.Q.3379.
Einbanddatenbank, http://www.hist-einband.de [dostęp: 2.03.2024].
Książnica Kopernikańska w Toruniu (KKT), sygn. 109345-52; 1102677; 111849–111852; 112529.
Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden: Reichert Verlag 2010.
Barycz H., Charvinius Jakub († 1607), w: Polski słownik biograficzny, t. 3, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1937, s. 264–265.
Birkenmajer A., [recenzja:] E. Goldschmidt, Gothic and renaissance bookbindings, „Przegląd Biblioteczny” 1929, t. 3, z. 1, s. 38–44.
Birkenmajer A., W sprawie rejestracji i katalogowania opraw zabytkowych, w: Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego, Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1951, s. 105–121.
Briquet C.M., Les Filigranes Dictionnaire Historique des Marques du Papier des Leur Apparition vers 1282 jusqu’en 1600, t. 1–2, Genève: Imprimerie W. Kündig & Fils 1907.
Budka W., Papier listów nuncjusza Bongiovanniego, w: Antologia prac historyka papiernictwa Włodzimierza Budki, Duszniki-Zdrój: Muzeum Papiernictwa 2009, s. 35.
Chlebus E., Dwie oprawy Tomasza Krügera z księgozbioru elbląskiego patrycjusza Andrzeja Morenberga, w: Dawnych ksiąg niesyty. Tom studiów dedykowanych profesorowi Januszowi Tondelowi na siedemdziesięciolecie urodzin, red. I. Imańska, A. Wagner, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2016, s. 205–221.
Chlebus E., Problemy atrybucji, chronologizacji i lokalizacji opraw starych druków w kontekście pracy konserwatora książki, „Notes Konserwatorski” 2016, t. 18, s. 199–219.
Czapnik M., Oprawy poznańskiego Monogramisty MC, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2015, s. 133–166.
Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer et al., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1971.
Formanowicz L., Katalog inkunabułów Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie, z. 1, Poznań: Zasiłkiem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1939.
Formanowicz M., Ksiądz Leon Formanowicz, kanonik katedry prymasowskiej w Gnieźnie. Życie i praca (szkic biograficzny), Warszawa: Arando 2007.
Franczak R., Warsztat Introligatora ML na podstawie zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, w: Introligatorzy i ich klienci, red. A. Wagner, I. Imańska, T. Szymorowska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2017, s. 125–145.
Gąsiorowski L., Rozprawa wyświęcająca historyą zaprowadzenia kanonikatu doktora medycyny przy wszystkich kościołach katedralnych polskich, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” 1860, t. 1.
Godula R., Róża męczeńska – herb imaginacyjny św. Wojciecha w polskiej i czeskiej tradycji, „Folia Historica Cracoviensia” 2004, t. 10, s. 107–139. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1237
Jurkowlaniec G., Herman M., Szesnastowieczny królewiecki druk w Herzog August Bibliothek w Wolfenbuttel: ilustracje, oprawa i właściciele, „Biuletyn Historii Sztuki” 2021, t. 83, nr 2, s. 285–321. DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.997
Kawecka-Gryczowa A., Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1988.
Krynicka M., Oprawy książkowe z herbami ostatnich Jagiellonów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 1980, t. 12.
Kwaśniewski A., Superekslibrisy w Bibliotece Kapituły Kieleckiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2023, t. 120, s. 261–288. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.12366
Laucevičius E., Popierius Lietuvoje XV–XVIII a., Vilnius: „Mintis” 1967.
Lewicka-Kamińska A., Do życiorysu Mikołaja z Bodzentyna (szesnastowieczna recepta na książce), „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1978, t. 28, s. 31–35.
Lewicka-Kamińska A., Nieznane ekslibrisy polskie XVI wieku w Bibliotece Jagiellońskiej, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974.
Lichański J.Z., Oprawy książek ze zbiorów Biblioteki Collegium Societatis Iesu w Braniewie. Wstęp do badań, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2006, t. 37–38, s. 219–240.
Macioszek M., Informacje o materiałach do badań nad oprawami książkowymi w spuściźnie ks. Leona Formanowicza w zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, „Przegląd Archiwalno-Historyczny” 2015, t. 2, s. 95–98. DOI: https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.15.006.14880
Mikuła M., Jakub z Karwin zw. Charwinius (zm. 1607 r.), w: Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 1: 1364–1780, red. W. Uruszczak, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2015, s. 101–102.
Mocarski Z., Książka w Toruniu do roku 1793. Zarys dziejów, Toruń: Drukarnia Robotnicza w Toruniu 1934.
Muraszko M., Małopolska oprawa „Liber de modo acquirendae divinae gratiae…” z księgozbioru arcybiskupa gnieźnieńskiego Wojciecha Baranowskiego, „Studia o Książce i Informacji” 2017, t. 36, s. 241–246. DOI: https://doi.org/10.19195/2300-7729.36.13
Muraszko M., Melchior Nering’s Bindings of Three Prints from the Private Library of the Abbott of Trzemeszno, Wojciech Mieliński, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2020, Special Issue, s. 153–162.
Muraszko M., Neringowskie oprawy trzech druków z księgozbioru opata trzemeszeńskiego Wojciecha Mielińskiego, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2017, t. 67, s. 211–220.
Muraszko M., Oprawy ksiąg arcybiskupa gnieźnieńskiego Wojciecha Baranowskiego, w: O miejsce książki w historii sztuki, cz. 2: Państwo i Kościół. W rocznicę chrztu Polski, red. A. Gronek, Kraków: Muzeum Narodowe 2019, s. 107–116.
Muraszko M., Oprawy ksiąg kanonika gnieźnieńskiego Tomasza Josickiego, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2015, s. 191–208.
Muraszko M., Oprawy ksiąg z warsztatu introligatora krakowskiego Kaspra Rajmana Starszego, w: Zbiory polskie, red. A. Wagner, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2021, s. 339–357.
Muraszko M., Oprawy trzech ksiąg opata trzemeszeńskiego Aleksandra Mielińskiego, w: Introligatorzy i ich klienci, red. A. Wagner, I. Imańska, T. Szymorowska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2017, s. 109–124.
Muraszko M., Poznańska oprawa ozdobiona tzw. radełkiem jagiellońskim z wizerunkiem króla Henryka Walezego, „Iluminacje. Kwartalnik o iluminowanych manuskryptach” 2016, t. 12, s. 22–25.
Oprawy książkowe XIV–XVIII wieku w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, cz. 1: Rzeczpospolita, Prusy, Dolny Śląsk, oprac. A. Wagner, współpraca B. Madajewska, A. Mazerska, Toruń: Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu, Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2018.
Papiernie w Polsce XVI wieku. Prace Franciszka Piekosińskiego, Jana Ptaśnika, Kazimierza Piekarskiego. Powtórnie wydał i uzupełnił Włodzimierz Budka, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo 1971.
Piekarski K., Książka w Polsce XV i XVI wieku, w: Kultura staropolska, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1932, s. 350–382.
Pilichowski C., Z dziejów produkcji, handlu i kultury książki w Poznaniu u schyłku XVI w. (1570–1595), „Przegląd Zachodni” 1953, t. 9, nr 11–12, s. 39–80.
Płaszczyńska-Herman K., Książka w rękach zakonnika. Oprawy druków z szesnastowiecznych bibliotek dominikańskich, Kraków 2020 (kopia maszynopisu w posiadaniu autora).
Płaszczyńska-Herman K., Nieznane książki króla Zygmunta Augusta w Bibliotece Zgromadzenia Księży Misjonarzy na Stradomiu w Krakowie, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2013, t. 63, s. 71–81.
Pokorzyńska E., Pronobis-Brzezińska M., Wagner A., Leksykon oprawoznawczy, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego 2023.
Rulka K., Księgozbiór Adama z Wiskitek, wikariusza i penitencjarza katedry włocławskiej z XVI/XVII wieku, „Studia Włocławskie” 2004, 7, s. 428–446.
Rył J., Archiwum i biblioteka w katedrze gnieźnieńskiej, Gniezno: Gaudentinum 1994.
Siniarska-Czaplicka J., Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN 1969.
Siniarska-Czaplicka J., Papier druków tłoczonych w oficynach wielkopolskich od drugiej połowy XVI do końca XVII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1975, t. 23, z. 1.
Sus M., Studia uniwersyteckie poznańczyków w XV i XVI wieku, „Kronika Miasta Poznania” 1950, t. 23, nr 2, s. 121–141.
Śmigiel K., Prymasostwo polskie. Instytucja, prymasi, dokumenty, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury 2018.
Świechowska A., Świechowski Z., Konfesje św. Wojciecha, w: Katedra gnieźnieńska, t. 1, red. A. Świechowska, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1970.
Świeżawska M., Introligatorzy poznańscy w wieku XVI, „Exlibris” 1925, t. 7, z. 1, s. 71–89.
Tondel J., Inkunabuły ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, Toruń: Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu 2023.
Topolska M.B., Izdbieński Benedykt h. Poraj (1488–1553), w: Wielkopolski słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981.
Wagner A., Introligatorstwo poznańskie XVI wieku jako historyczno-artystyczna terra incognita, w: Sztuka w Wielkopolsce, red. M. Błaszczyński, B. Górecka, M. Górecki, A. Paradowska, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje 2013, s. 68–87.
Wagner A., Oprawy ksiąg Andrzeja Opalińskiego, w: Księgozbiór wielkopolskiego magnata. Andrzej Opaliński (1540–1593), red. A. Wagner, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 2011, s. 143–195.
Wagner A., Poznańskie radełko jagiellońskie z lat czterdziestych XVI wieku. Problem treści ideowo-politycznych i wzorów ikonograficznych, „Roczniki Biblioteczne” 2012, t. 56, s. 83–111.
Wagner A., Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2016.
Wagner A., Włoskie wpływy w polskim introligatorstwie XV–XVI wieku, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2015, s. 81–106.
Wagner A., Wolumin z księgozbioru Mikołaja Korycińskiego z rękopiśmiennym fragmentem tekstu Filipa Melanchtona, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2014, t. 58, s. 123–137.
Wajnert A., Próba atrybucji opraw z księgozbioru Benedykta Herbesta (zm. 1598) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2023, t. 121, s. 505–520. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.13645
Wojciechowska M., Z dziejów książki w Poznaniu w XVI wieku, Poznań: Fiszer i Majewski Księgarnia Uniwersytecka 1927.
Zabłocki S., Krzycki Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, t. 15, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1970, s. 544–549.
Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku. Typologia cech warsztatowych, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2014.
Żurowski S., Znaki wodne papiernictwa wielkopolskiego XVI–XIX w., „Biblioteka” 1965, t. 5, nr 2.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Michał Muraszko
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Utwory opublikowane w czasopiśmie Biblioteka, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu od 2015 roku są udostępniane na
licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku pod następującymi warunkami:
- uznania autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
- na tych samych warunkach — remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowy.
Jeżeli autor artykułu nie jest przekonany, że może wykorzystywać cudze utwory (np. ilustracje, fotografie, tabele) w ramach cytatu we własnej tekście musi dostarczyć do redakcji czasopisma zgodę od uprawnionych podmiotów.
Prawa są zastrzeżone do wszystkich tekstów opublikowanych przed rokiem 2015.