Climatic conditions of the development of the Vlach law settlements in the western Carpathians at the turn of the 15th and 16th century on the example of the Podtatrze (Sub-Tatra) region
PDF (Język Polski)

Keywords

settlement crisis
Valachian law
sediment proxy data
Little Ice Age
Sub-Tatra region

How to Cite

Kłapyta, P. (2021). Climatic conditions of the development of the Vlach law settlements in the western Carpathians at the turn of the 15th and 16th century on the example of the Podtatrze (Sub-Tatra) region. Balcanica Posnaniensia. Acta Et Studia, 28(1), 133–148. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.6

Abstract

Historical documents concerning  many localities existing from the 14th century in the Polish and Slovak Podtatrze (Sub-Tatra) region testify the settlement crisis at the end of the 15th century, consisting in disappearance of a large number of agricultural settlements under German law and renewing them at the beginning of the 16th century under the Vlach law by the new settlers of Russniak-Vlach origin. The analysis of the record of environmental changes during this period, recorded in a number of sediment sites of lakes and peat bogs in the Tatra Mountains area, indicates that the crisis of agricultural settlement at the end of the 15th century may have been caused by long-term climate changes during the Little Ice Age. The climate crisis of the turn of the 15th / 16th century was conditioned by cooling (Spörer's solar minimum), which was overlapped with a clear regional phase of climate dampness and extreme hydrometeorological events, well reflected in the sedimentological record in the Tatra Mountains. The demographic crisis resulted in the depopulation of a large part of the eastern Podtatrze and resulted in the need to change the economic strategy in the mountainous Carpathian areas from agriculture to pastoral/agricultural activity based on innovative regulations of the Vlach law. The new communities managed to adapt to the unfavorable environmental conditions, and the villages under the Vlach law functioned in this area in the following centuries without any problems based on the pastoral and agricultural economy, despite the still unfavorable climatic conditions of the Little Ice Age.

https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.6
PDF (Język Polski)

Funding

Artykuł powstał w ramach projektu nprh Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (projekt nr 0604/nprh3/h12/82/2014).

References

Baumgart-Kotarba M., Kotarba A., Wachniew P., Młodoholoceńskie osady jeziorne Morskiego Oka w Tatrach Wysokich oraz ich datowanie radioizotopami 210Pb i 14C, [w:] Z badań fizycznogeograficznych w Tatrach, red. A. Kotarba, Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 1993, 4–5, s. 45–61.

Beňko J., Osiedlenie severného Slovenska, Košice 1985.

Bitušik P., Kubovčík, V. Štefková, E. Appleby, P. B., Svitok M, Subfossil diatoms and chironomids along an altitudinal gradient in the High Tatra Mountain lakes: a multi-proxy record of past environmental trends, “Hydrobiologia” 2009, t. 631, nr 1, s. 65–85.

Briffa K. R., Jones P. D., Schweingruber F. H., Osborn T. J., Influence of volcanic eruptions on Northern Hemisphere summer temperature over the past 600 years, “Nature” 1998, nr 393, s. 450–454.

Chalupecký V., Valaši na Slovensku, Praha 1947.

Chalupecký I., Harabin J., Dejiny Osturne. Historycký a kultúrny spolok w Osturni, 2004, s. 336.

Crowley T., Causes of climate changes over the past 1000 years, “Science” 2000, nr 289, s. 270–277.

Długopolski E., Przyczynki do osadnictwa wołoskiego w Karpatach. Sprawozdania Filii c.k. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie za rok 1916, Kraków.

Eddy J. A., The Maunder minimum, “Science” 1976, nr 192, s. 1189–1201.

Galloway P. R., Long-term fluctuations in climate and population in the Preindustrial Era, “Population and Development Review” 1986, t. 12, nr 1, s. 1–24.

Gąsiorowski M., Sienkiewicz E., The Little Ice Age recorded in sediments of a small dystrophic mountain lake in southern Poland, “Journal of Paleolimnology” 2010, t. 43, s. 475–487.

Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.

Jawor G., La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant le Petit Âge Glaciaire (aux XVe et XVIe siècles , “Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2018, t. 25, s. 251–268.

Jones P. D., Bradley R. S., Climatic variation over the last 500 years, summary. Climate since A.D. 1500., Routledge 1992.

Kędzia S., Kotarba A., The Little Ice Age in the Tatra Mountains, “Cuadernos de Investigación Geográfica” 2018, t. 44, nr 1, s. 47–67.

Kłapyta P., Ewolucja rzeźby wysokogórskiej Tatr Zachodnich w późnym glacjale i holocenie, Kraków 2012.

Kłapyta P, Zasadni J., Pociask-Karteczka J., Gajda A., Franczak P., Late Glacial and Holocene paleoenvironmental records in the Tatra Mountains (East-Central Europe) based on lake, peat bog and colluvial sedimentary data: a summary review, “Quaternary International” 2016, nr 415, s. 126–144.

Kotarba, A., Zdarzenia geomorfologiczne w Tatrach Wysokich podczas Małej Epoki Lodowej, „Prace Geograficzne IG i PZ PAN” 2004, nr 197, s. 9–54.

Kotarba A., The Little Ice Age in the High Tatra Mountains, “Studia Quaternaria” 2006, t. 23, s. 47–53.

Kotarba A., Łokas E., Wachniew P., 210Pb dating of young Holocene sediment in high-mountain lakes of the Tatra Mountains, “Geochronometria” 2002, t. 21, s. 197–208.

Krąpiec M., Dendrochronologia czarnych dębów z doliny Wisły w okolicach Krakowa, „Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica” 1992, t. 25–26, s. 115–131.

Krzywda P., Figiel S., Beskid Żywiecki. Przewodnik, Pruszków 2006.

Libelt P., Warunki i przebieg sedymentacji osadów postglacjalnych cyrkach lodowcowych Tatr Zachodnich na przykładzie Kotła Starorobociańskiego, „Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica” 1988, t. 22, s. 63–82.

Małecki J., Lustracja województwa krakowskiego 1564, I., Warszawa 1962, s. 185–186.

Margielewski W., Kowalyukh N., Neoholocene climatic changes recorded in landslide;s peat bog on Mount Ćwilin (Beskid Wyspowy range, Outher Carpathians, South Poland, “Studia Geomorphologica Carpatho–Balcanica” 2003, t. 37, s. 59–77.

Margielewski W., Records of the Late Glacial–Holocene palaeoenvironmental changes in landslide forms and deposits of the Beskid Makowski and Beskid Wyspowy Mt area (Polish Outer Carpathians), “Folia Quaternaria” 2006, t. 76, s. 1–149.

Maruszczak H. Trends to climate change in the last millennium, [w:] Geografia Polski – Środowisko Przyrodnicze, red. L. Starkel, Warszawa, s. 180–188.

Matthews J. A., Briffa K. R., The “Little Ice Age”: revaluation of an evolving concept, “Geografiska Annaler” 2005, t. 87A, s. 17–36.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007−2013, „Dziennik Ustaw” 2009, nr 40, poz. 329.

National research council. Decade-to-century-scale climate variability and change: a science strategy, Washington 1998.

Niedźwiedź T., Rekonstrukcja warunków termicznych lata w Tatrach od 1550 roku, „Prace Geograficzne IG i PZ PAN” 2004, nr 197, 57–88.

Obrębska-Starklowa B., Hess M., Olecki Z., Trepińska J., Kowanetz L., Klimat [w:] Karpaty Polskie, red. J. Warszyńska, Kraków 1995, s. 367.

Porter C., Pattern and forcing of Northern Hemisphere glacier variation during the last millennium, “Quaternary Research” 1986, t. 26, s. 27–48.

Prochaska A., Jaśliska, miasteczko i klucz biskupów przemyskich, „Przew. Nauk. i Liter.” 1889, t. 17.

Przybylak R., Wójcik G., Marciniak K., Chorążyczewski W., Nowosad W., Oliński P, Syta K., Zmienność warunków termiczno-opadowych w Polsce w okresie 1501–1840 w świetle danych historycznych, „Przegląd Geograficzny” 2004, t. 76, nr 1, s. 5–28.

Rybničkova E., Rybniček K., Pollen and macroscopic analyses of sediments from two lakes in the High Tatra mountains, Slovakia, “Vegetation History and Archaeobotany” 2006, t. 15, s. 345–356.

Starkel L., Paleogeografia holocenu, Warszawa 1977.

Starkel L., Holocene as interglacial–problems of stratigraphy, “Przegląd Geologiczny” 1990, t. 38, s. 13–16.

Trajdos T., Szkice z dziejów Zamagurza Spiskiego, Kraków 1991.

Twardy S., Jankowska-Huflejt H., Wróbel B., The role of grasslands in the formation of structural and spatial order of rural areas, “Journal of Water and Land Development” 2011, nr 15, s. 99–113.

Zhang D. D., Brecke P., Lee H. F., He Y-Q, Zhang J., Global climate change, war, and population decline in recent human history, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2007, 104 (49) s. 19214–19219.

Zhang D. D., Lee H. F., Wang C., Lie B., Pei Q., Zhang J., An Y., The Causality analysis of climate change and large-scale human crisis, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2011, 108 (42), s. 17296–17301.

Webster D., Warfare and the evolution of the state: a reconsideration, “American Antiquity” 1975, t. 40, s. 464–470.