Słowa kluczowe
Dalmatia
flexibke identities
mobile communities
Venetian perspective
Venetian-Ottoman border areas
Jak cytować
Abstrakt
The article aims to present the main features of the character of the Morlachs living in the Venetian Dalmatia during the Fifteenth and Sixteenth centuries. The research approach focuses on Venetian sources, published and unpublished, therefore the portray of the Morlachs built up in this study is an external one. According to it the Morlachs appear as nomadic people who develop occasional or permanent activities in the Venetian hinterland of Dalmatia. Either they are presented by the sources as shepherds, soldiers, immigrants, merchants, criminals or in many other situations, the Morlachs became agents of coexistence in the permeable area of the Venetian-Ottoman border. This is why, one of the ideas promoted by this study is that the survival of the Morlach`s presence in Dalmatia was assured by the political instability.
Finansowanie
Zagraniczny współpracownik projektu NPRH Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturo- wej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (Projekt nr 0604/NPRH3/H12/82/2014).
Bibliografia
Sources:
MNL - Hungarian National Archives (Magyar Nemzeti Levéltár):
Diplomatarium Sibenicense
ASVe - State Archives of Venice (Archivio di Stato di Venezia):
Capi di Consiglio dei X [CCdX],
Collegio. Lettere secrete,
Senato Deliberazioni Mar [SDM],
Senato Deliberazioni Secrete [SDS].
Publications:
Alacevich Angelico, Pagine della storia di Sebenico, Tipografia del comando truppe Dalmazia (24 divisione), Šibenik 1920.
Alberi Eugenio, Le relazioni degli ambasciatori veneti al Senato durante il secolo decimosesto, vol. 3, part 3, Florența 1855.
Antolini Nicola, Slavi e Latini in Istria tra cinquecento e novecento: origine storiche e problem del contest multi-etnico istriano, “Storicamente” 2006, vol. 2.
Benvenuti Angelo de, Storia di Zara dal 1409 al 1797, Milano 1944.
Berend Nora, At the gate of Christdom: Jews, Muslims and “Pagans” in medieval Hungary, c. 1000–1300, Cambridge 2001.
Birin Ante, Šibenski bilježniji – Petar pokojnoga Ivana (1453.–1454.), “Povijesni prilozi” 2012, vol. 42.
Boehm Christopher, Blood Revenge: The Anthropology of Feuding in Montenegro and Other Tribal Societies, Lawrence 1984.
Braudel Fernand, Mediterana și lumea mediteraneană în epoca lui Filip al II-lea (The Mediterranean and the Mediterranean world in the Age of Philip II), Bucharest 1985.
Bujan Solange, La Chronique du prêtre de Dioclée. Un faux document historique, “Revue des etudes byzantines” 2008, vol. 66, p. 5–38.
Caciur Dana, Soluțiile oficialilor venețieni din Dalmația la practicile criminale ale morlacilor în decursul secolului al XVI-lea. Cazul: Milia Popovich/Melia Popović, in Povestiri întretăiate. Istoria în cheie minoră, ed. Ovidiu Cristea, Cetatea de Scaun, Târgoviște 2016, p. 295–314.
Caciur Silvia-Dana, Migrații spontane și organizate în teritoriul Zarei (Zadar-ului) la mijlocul secolului al XVI-lea. Cazul Morlacilor Istrieni, “Studii și materiale de istorie medie” 2016, no. 34, p. 73–104.
Caciur Dana, Discussing regional customs: The conflict between Filippo Bragadin and Cussein Potoclia and the Morlachs of Dalmatia in the mid-sixteenth century, in: Reform and Renewal in Medival East and Central Europe: Politics, Law and Society, eds. Suzana Miljan, Éva B. Halász, Alexandru Simon, Cluj-Napoca–Zagreb–Londra, 2019, p. 467–492.
Caenazzo Tomaso, I Morlacchi nel terriotiro di Rovigno, in: Atti e memorie della Societa Istriana di Archeologia e storia patria, Parenzo 1885, p. 129–140.
Cristea Ovidiu, Puterea cuvintelor. Știri și război în sec. XV–XVI, Târgoviște 2014.
Doumerc Bernard, L'Adriatique din XIIIeme au XVIeme siecle, in: Histoire de l'Adriatique, ed. Pierre Cabanes, Paris 2001.
Eric Dursteler, Commerce and Coexistence: Veneto-Ottoman trade in the early modern Era, “Turcica” 2002, no. 34, p. 105–133.
Fabijanec Florence Sabine, Le développement commercial de Split et Zadar aux XVe–XVIe siècles: un commerce transitaire entre l'Europe et la Méditerranée, Saarbrücken 2011.
Fuerst-Bjeliš Borna, Imagining the Past: Cartography and Multicultural Realities of Croatian Borderlands, in Cartography-A tool for Spatial Analysis, ed. Carlos Bateria, Porto 2012, p. 295–312.
Grignaschi Mario, Les documents ottomans consérves aux archives de la maison d'Este à Modena, in: IX. Türk Tarih Kongresi, vol. 2, Ankara 1981, p. 819–827.
Goffman Daniel, The Ottoman Empire and Early Modern Europe, Cambridge 2002.
Hobsbawm Eric, Bandits, London 2000.
Inchiostri Ugo, Di alcuni aspetti del diritto penale nei documenti e statuti dalmati del medioevo, “La rivista Dalmatica” 1928, vol. 10, no. 1, p. 2–19.
Juran Kristijan, Doselavanje Morlaka u opustjela sela šibenske Zagore u 16. stoljeću, “Povijesni prilozi” 2014, no. 46, p. 129–160.
Ljubić Šimeon (ed.), Commissiones et relationes Venetae, vol. 1–3, Zagreb 1877–1880.
Ljubić Šimeon (ed.), Listine. O odnošajih izmedju južnoga slavenstva i mletačke republike, vol. 2 (1336–1347), 4 (1358–1403), 6 (1409–1412), 7 (1412–1420), 9 (1423–1452), 10 (1453–1469), Zagreb 1870–1891.
Lamansky Vladimir, Secrets d'Etat de Venise. Documents extraits notices et etudes servant a eclaircir les rapports dela Seigneurie avec les grecs les slaves et la Porte Ottomane a la fin du XVe et au XVIe siecle, Saint-Petersbourg 1884.
Luca Lia de, Venezia e le immigrazioni in Istria nel Cinque e Seicento, PhD thesis, Università Ca'Foscari, Venice 2011.
Luković Miloš, Self-government institutions of nomadic and semi-nomadic livestock breeders in the Balkans and in the Carpathian regions in the late medieval and early modern periods, “Res Historica” 2016, vol. 41, p. 51–94.
Makuc Neva Noble violence and banditry along the border between the Venetian Republic and the Austrian Habsburgs”, “Mediterranea-ricerche storiche” 2015, vol. 12, p. 211–226.
Madunić Domagoj, Defensione Dalmatiae: Governance and Logistics of the Venetian Defensive System in Dalmatia during the War of Crete (1645–1669), PhD thesis, Central European University, Budapest 2012.
Mayhew Tea, Dalmatia between Ottoman and Venetian rule. Contado di Zara, 1645–1718, Roma 2008.
Miagostovich Vincenzo, Per una cronaca Sebenicense, “Rivista Dalmatica” 1908, vol. 4, no. 2, p. 161–189.
O'Connell Monique, Men of Empire. Power and Negotiation in Venice's maritime state, Baltimore 2009.
Păun Radu, Les Valaques du Montaigne. Les metamorphoses d'un mot, “Revue Romaine d'Histoire” 1995, vol. 34, no. 1–2, p. 207–211.
Pál Engel, Magyarország világi archontológiája 1301–1457, vol. 1, Budapesta 1966, p. 26.
Pedani Maria Pia, Relazioni di ambasciatori veneti al Senato. Costantinopoli (1512–1789), vol. 14, Padova 1996.
Pedani Maria Pia, The Ottoman-Venentian border (15th–18th centuries), Venice 2017.
Pedani Maria Pia, Ottoman merchants in the Adriatic. Trade and Smuggling, “Acta Histriae” 2008, vol. 16, p. 159–160.
Pederin Ivan, Šibenik (Sebenico) nel basso Medioevo fino al 1440, “Archivio storico Italiano” 1991, vol. 149, p. 811–885.
Poujade Patrice, Une société marchande. Le commerce et ses acteurs dans les Pyrénénes moderne, Mirail 2008.
Pust Klemen, “Mi faccio Turco”. Migrations from the Venetian to the Ottoman territory and conversions of Venetian subjects to Islam in the Eastern Adriatic in 16th century”, in: Adriatic frontiers: communications across cultures, space and rime, la Mediterranean Programme 11th Mediterranean Research meeting, Florence and Montecatini terme 2010, pp. 29.
Pust Klemen, “Le genti della citta, delle isole e del contado, le quale al tutto volevano Partirsi”. Migrations from the Venetian to the Ottoman territory and conversions of Venetian subjects to Islam in the Eastern Adriatic in 16th century, “Izvorni znanstveni rad” 2011, vol. 40, p. 121–159.
Rubini Edoardo, Giustizia veneta. Lo spirito veneto nelle leggi criminali della Repubblica, Venezia 2010, p. 99–100.
Schiavuzzi Bernardo, Cenni Storici sull'etnografia dell'Istria, in: “Atti e memorie della Società Istriana di Archeologia e Storia Patria” 1902, vol. 18, p. 75–120.
Simon Bruno, Contribution à l'étude du commerce vénitien dans l'Empire Ottoman au milieu du XVIe siècle (1558–1560), in: “Mélanges de l'Ecole française de Rome, Moyen-Age, temps modernes” 1084, vol. 96, no. 2, p. 973–1020.
Smičiklas Tadija (ed.), Codex Diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, vol. 9, 11 (1342–1350) 12 (1351–1359), 13 (1360–1366), 14 (1367–1373), Zagreb 1911–1916.
Stefini Tommaso, Irregularità e raporti di forza nella Dalmazia del Cinquecento,”Studi Veneziani” 2010, vol. 59, p. 626–652.
Thallóczy Lajos, Hondika Antal, A horvát véghlyek oklevéltára 1490–1527, Budapesta 1903.
Stoianovich Traian, The Conquering Balkan orthodox merchant, “The Journal of Economic History” 1960, vol. 20, no. 2, p. 234–313.
Tracy James, Balkan Wars. Habsburg Croatia, Ottoman Bosnia, and Venetian Dalmatia, 1499–1617, Lanham 2016.
Theunissen Hans Peter Alexander, Ottoman-Venetian Diplomatics: the ‘Ahd-names. The Historical background and the development of a category of political commercial instruments together with an annotated edition of a corpus of relevant documents”, “Electronic Journal of Oriental Studies” 1998, vol. 1, no. 2, p. 377–392 (1–689).
Trajković-Filipović Stefan, Inventing a saint's life: chapter XXXVI of The Annals of a priest of Dioclea, “Revue des etudes byzantines” 2013, vol. 71, p. 259–276.
Vitiello Joanna Carraway, Public justice and the criminal trial in late medieval Italy. Reggio Emilia in the Visconti age, Leiden-Boston 2015.
Zelić Danko, Proclamationes šibenskoga kneza Fantina de Cha de Pesaro (1441.–1443.), “Povijesni prilozi” 2008, vol. 35, p. 149–191.
Zlatar Behija, Gazi Husrev-beg, Sarajevo 2010.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.