Abstract
The article deals with the circumstances of the production of two versions of a documentary film about the Battle of Monte Cassino with the participation of Melchior Wańkowicz. The first was made in 1971 and the second, expanded to include previously unpublished material, in 1992. The author discusses the successive stages of work on the film, its distribution and reception. He writes about the various versions of the script prepared by Wańkowicz and also the reporter’s method of presenting war storytelling in front of the camera. He proves that the original version of the film was not radically mutilated by the censors, claiming that an opposite claim helped the director, Jerzy Passendorfer, to obtain funds to make the new version after the 1989 breakthrough and to present himself to the public as a censored filmmaker whom he was not. In fact, he was one of the most pro-regime filmmakers and authors of propaganda films in the times of communist Poland.
References
Melchior Wańkowicz. Opowieść o bitwie Monte Cassino (1992), reż. Jerzy Passendorfer, WFO i TVP, Łódź.
Melchior Wańkowicz. Opowieść o bitwie Monte Cassino. Fragmenty wspomnień (1971), reż. Jerzy Passendorfer, WFO, Łódź.
Passendorfer Jerzy (1971), Eksplikacja do filmu Melchior Wańkowicz. Opowieść o bitwie Monte Cassino, archiwum WFO, sygn. 1668/W.
Passendorfer Jerzy, Vogt Mieczysław (1971), Scenopis do filmu „Melchior Wańkowicz – opowieść o bitwie Monte Cassino”, archiwum WFO, sygn. 1668/W.
Szumański Tadeusz (1971), list do Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi z 18 maja 1971 roku, archiwum WFO, sygn. 1668/W.
Wańkowicz Melchior (1971a), Bitwa o Monte Cassino. Scenariusz filmu telewizyjnego, archiwum WFO, sygn. 1668/W.
Wańkowicz Melchior (1971b), Pogadanka o Monte Cassino. Nowela filmowa, archiwum WFO, sygn. 1668/W.
Wańkowicz Melchior (1971c), Szkic scenariusza filmu TV „Bitwa o Monte Cassino”, archiwum WFO, sygn. 1668/W.
Wańkowicz Melchior (1987), Szkice spod Monte Cassino, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Andrys Urszula (1989), Monte Cassino bez nożyc, „Antena”, nr 3, s. 4.
Hoszowska Lucyna (1971), Tadeusz Szumański: Jak zostałem wojennym fotoreporterem pod Monte Cassino, „Dziennik Łódzki”, nr 103, s. 3.
Janowski Wiktor (1971), Notatnik radiosłuchacza, „Radio i Telewizja”, nr 21, s. 10.
Kaliszewski Andrzej (2017), Reporter i rekonstruktor (reportaże Melchiora Wańkowicza poświęcone II wojnie światowej), „Naukowy Przegląd Dziennikarski”, nr 4, s. 53–77.
Kuliczkowska Krystyna (1971), Notatnik Telewidza, „Radio i Telewizja”, nr 21, s. 8.
Kunicki Mikołaj (2017), „Optimism Against All Odds”. Polish National Identity in Jerzy Passendorfer’s War Films, „Sprawy Narodościowe”, nr 49: Polskość. Tożsamość narodowa. DOI: https://doi.org/10.11649/sn.1343
Orłowski Władysław (1971), Ballada o zuchwałych, „Odgłosy”, nr 22, s. 10.
Przylipiak Mirosław (2015), Dokument polski lat dziewięćdziesiątych, w: Historia polskiego filmu dokumentalnego (1945–2014), red. Małgorzata Hendrykowska, Wydawnictwo UAM, Poznań, s. 471–572.
Śmiałowski Piotr (2024), „Proszę to wyciąć”, czyli historia scen wyciętych z polskich filmów w pierwszym ćwierćwieczu PRL, Universitas, Kraków.
Teleskryba (1971), Tydzień przed telewizorem (13–19 V), „Ekran”, nr 22, s. 20.
Wolny Kazimierz (1995), Reportaże wojenne Melchiora Wańkowicza (1939–1945), Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Oddział w Kielcach, Kielce.
Zieliński Henryk (1972), „Złote ekrany” po raz dziewiąty, „Ekran”, nr 13, s. 3.
License
Copyright (c) 2025 Mikołaj Jazdon

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license
