Klíčová slova
historia środowiskowa
humanistyka węglowa
kultura węgla
literatura i sztuka PRL
Jak citovat
Abstrakt
Artykuł prezentuje projekt humanistyki węglowej – wielodziedzinowego obszaru wiedzy na temat węgla, uwzględniającego zdobycze geologii czy górnictwa, przedstawiane z perspektywy refleksji na temat relacji ludzko-nie-ludzkich, ulokowanych w studiach nad energią i posthumanistyce. Na tym tle autorka analizuje najpierw najczęstsze reprezentacje węgla w sztuce i literaturze, związane z przemysłem, by pokazać, że w połowie XX wieku próbowano odejść od nich i stworzyć w poezji oraz malarstwie polskim refleksję krytyczną, będącą reakcją na forsowne wydobywanie węgla, ważne dla polskiej gospodarki i polityki. Przykładów przedstawień kontrindustrialnych „zielonego węgla” dostarczają obrazy górnika z KWK „Moszczenica”, Ludwika Holesza, oraz teksty poety Bolesława Lubosza, urodzonego w Tarnowskich Górach. Obaj artyści tworzą wizje przyrody karbońskiej, próbują ożywić węgiel i zobaczyć w nim coś więcej niż surowiec, np. istotę nieludzką, roślinę, elementy organiczne.
Reference
Barcz Anna (2019), Pod ziemią. Antropoceniczne narracje na przykładzie "Dracha" Szczepana Twardocha i Miedzianki Filipa Springera, w: Polityki ekocydu. Historia, natura, konflikt, red. Aleksandra Ubertowska, Dobrosława Korczyńska-Partyka, Ewa Kuliś, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa, s. 155-177.
Bennett Jane (2010), Vibrant Matter. A Political Ecology of Things, Duke University Press, Durham. DOI: https://doi.org/10.1215/9780822391623
Bendyk Edwin (2015), Świat bez węgla, w: Polski węgiel, red. Michał Sutowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa, s. 7-69.
Biełous Urszula (1972), Węglowe rzeźby, "Tygodnik Kulturalny", 25.06.
Borowski Jan (1951), Węgiel, Nasza Księgarnia, Warszawa.
Broniewski Władysław (1980), Twarde ręce, w: Strofy o pracy. Antologia, wybór i oprac. Grażyna Konecka, Ryszard Matuszewski, posłowie Ryszard Matuszewski, Iskry, Warszawa, s. 124.
Czermiński Janusz, Ciszewski Bohdan, red. (1978), Encyklopedia techniki. Metalurgia, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice.
Domańska Ewa (2013), Humanistyka ekologiczna, "Teksty Drugie", nr 1-2, s. 13-32.
Frużyński Adam (2012), Kopalnie węgla kamiennego w Polsce, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź.
Górniczy Śląsk w sztuce naiwnej (2011), Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Muzeum Miejskie w Zabrzu, Stowarzyszenie na Rzecz Restauracji i Propagowania Sztolni Królowa Luiza Pro Futuro w Zabrzu, Zabrze.
Jachowiczowie Sonia i Aleksander (1964), Kiedy węgiel był zielony, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Jackowski Aleksander (1983), Wizje Ludwika Holesza, "Polska Sztuka Ludowa", t. 38, nr 1-2, s. 125.
Janion Maria (1975), "Kuźnia natury", w: taż, Gorączka romantyczna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 247-287.
Jaros Jerzy (1961), Górnictwo węgla kamiennego, w: Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, t. 2, praca zespołowa Pracowni Historii Górnictwa i Hutnictwa Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, red. Jan Pazdur, Wydawnictwo Górniczo-Hutnicze, Katowice, s. 39-70.
Johnson Bob (2014), Carbon Nation. Fossil Fuels in the Making of American Culture, University Press of Kansas, Lawrence.
Johnson Bob (2019), Mineral Rites. An Archeology of the Fossil Economy, John Hopkins University Press, Baltimore.
Kantyka Sławomir (2013), Węgiel – jedyny skarb, jaki był pod ręką. Zarys problemów społecznych, gospodarczych i politycznych górnictwa węgla kamiennego w Polsce (1945-1957), Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole.
Kott Jan (1946), Węgiel, Spółdzielnia Wydawnicza "Książka", Łódź.
Krupiński Józef (1985), Powstanie węgla, w: tenże, Marsz żałobny: wiersze, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice, s. 6.
Krupiński Józef (1986), Tratwa świętej Barbary, Wydawnictwo św. Jacka, Katowice.
LeDoux Joseph (2021), Historia naszej świadomości. Jak po czterech miliardach lat ewolucji powstał świadomy mózg, przeł. Anna Binder, Marek Binder, Copernicus Center Press, Kraków.
Lubosz Bolesław (1962), Milczenie węgla, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice.
Lubosz Bolesław (1978), Napis pod górniczym świątkiem z XVIII wieku, w: tenże, Spojrzenie za siebie, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 38.
Lubosz Bolesław (1983), Gniazdo. Wybór wierszy, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice.
Lubosz Bolesław (1997), Cztery pory odkupienia. Poemat ojczysty, w: tenże, Tam, gdzie żyjemy. Wiersze wybrane, Górnośląska Oficyna Wydawnicza S. A., Katowice, s. 145-237.
Marchwitza Hans (1951), Kumiacy, przeł. Jerzy Rawicz, "Książka i Wiedza", Warszawa.
Marder Michael (2017), Energy Dreams. Of Actuality, Columbia University Press, New York. DOI: https://doi.org/10.7312/mard18058
Mbembe Achille (2018), Polityka wrogości. Nekropolityka, przeł. Urszula Kropiwiec, Katarzyna Bojarska, Wydawnictwo Karakter, Kraków.
Morcinek Gustaw (1946), Dzieje węgla, Gebethner i Wolff, Warszawa.
Niech to będzie piękna katastrofa. Z Achillem Mbembem rozmawia Michał Nogaś (2019), "Dwumiesięcznik Książki. Magazyn do czytania", nr 1 ( 34 ), s. 54-55.
Novalis (Friedrich von Hardenberg) (2003), Henryk von Ofterdingen, przeł. Ewa Szymani, Wojciech Kunicki, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Osterhammel Jürgen (2013), Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, red. nauk. i posłowie Witold Molik, przeł. Izabela Drozdowska-Broering, Jerzy Kałążny, Adam Peszke, Katarzyna Śliwińska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Pallasmaa Juhani (2015), Myśląca dłoń. Egzystencjalna i ucieleśniona mądrość w architekturze, przeł. Michał Choptiany, Instytut Architektury, Kraków.
Peiper Tadeusz (1980), Z Górnego Śląska, w: Strofy o pracy. Antologia, wybór i oprac. Grażyna Konecka, Ryszard Matuszewski, posłowie Ryszard Matuszewski, Iskry, Warszawa, s. 104.
Podgórscy Barbara i Adam (2011), Mitologia śląska, czyli przywiarki ślónskie. Leksykon i antologia śląskiej demonologii ludowej, Wydawnictwo KOS, Katowice.
Praczyk Małgorzata (2020), Historia środowiskowa jako praktyka badawcza, "HISTORYKA. Studia Metodologiczne", t. 50, s. 351-376.
Radlicz-Rühlowa Halina, Wiśniewska-Żelichowska Maria (1977), Podstawy geologii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Rhodes Richard (2018), Energy. A Human History, Simon & Schuster Paperbacks, New York-London-Toronto-Sydney-New Dehli.
Rustanowicz Eugeniusz, Szczepanek Eugeniusz (1965), Polski węgiel, "Prasa", Katowice.
Skamieniałości – życie przed milionami lat, https://www.fossils.com.pl/ [dostęp: 2.04.2022].
Stephenson Michael (2018), Energy and Climate Change. An Introduction to Geological Controls, Interventions and Mitigations, Elsevier. DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-812021-7.00009-9
Szereszewska Lola (1938), Węgiel, w: taż, Gałęzie, F. Hoesick, Warszawa, s. 30.
Szewczyk Grażyna Barbara (2011), Literatura na Górnym Śląsku, w: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. Joachim Bahlcke, Dan Gawrecki, Ryszard Kaczmarek, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice, s. 389–406.
Szewczyk Wilhelm (1954), Poemat górniczy, w: tenże, Wiersze wybrane, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 77–89.
Szewczyk Wilhelm (1986), Syndrom śląski. Szkice o ludziach i dziełach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
Szymański Edward (1980), Węgiel, w: Strofy o pracy. Antologia, wybór i oprac. Grażyna Konecka, Ryszard Matuszewski, posłowie Ryszard Matuszewski, Iskry, Warszawa, s. 198.
Tuwim Julian (1980), Śląsk śpiewa, w: Strofy o pracy. Antologia, wybór i oprac. Grażyna Konecka, Ryszard Matuszewski, posłowie Ryszard Matuszewski, Iskry, Warszawa, s. 110.
Urbańczyk Stanisław, Zarys historii kopalni „Moszczenica”, http://www.sitg.rybnik.pl/kopalnie-zlikwidowane-w-rop/jastrzebie_zdroj-moszczenica.php [dostęp: 9.06.2021].
Licence
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license