Klíčová slova
Raffaele Pettazzoni
mediacja transkulturowa
archiwa kobiet w badaniach nad przekładem
sprawczość w przekładzie
„translaboracja”
Jak citovat
Abstrakt
Julia Dickstein-Wieleżyńska (1881–1943) – historyczka literatury i filozofii, poetka, publicystka, działaczka społeczna i edukacyjna, a także tłumaczka literatury pięknej
i naukowej z wielu języków – jest postacią wciąż niedostatecznie docenioną w badaniach literackich. Niniejszy artykuł skupia się na działalności Dicksteinówny jako mediatorki transkulturowej i tłumaczki oraz na umiejscowieniu przekładu na tle jej rozlicznych zainteresowań i dokonań. Niepublikowana korespondencja tłumaczki z Raffaelem Pettazzonim (1883–1959), antropologiem i historykiem religii, pozwala na zobaczenie jej aktywności przekładowej w perspektywie osobistej i socjologicznej, poprzez pryzmat sprawczości i współpracy (translaboration; Alfer 2017) różnych agentów translatorskiego procesu. Ukazuje też ograniczenia, jakie napotykała intelektualistka w świecie literackim i naukowym pierwszej połowy XX wieku.
Reference
Źródła archiwalne
CP – Carteggio Pettazzoni 4409–4681, Fondo Pettazzoni, Biblioteca Comunale „Giulio Cesare Croce”, San Giovanni in Persiceto. Płomieński BOss – Korespondencja Jerzego Eugeniusza Płomieńskiego z lat 1925–1955. Listy od różnych osób. Lit. V-Win, rkps Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, sygn. 12935/II, k. 65–151.
Wisłocki BOss – List Julii Wieleżyńskiej do Władysława Tadeusza Wisłockiego z dnia 5 maja 1937, w: Papiery po Władysławie Tadeuszu Wisłockim, rkps Biblioteki Ossolineum sygn. 13598/ III, k. 172.
Wyleżyńska AAN – Aurelia Wyleżyńska, Notatki pamiętnikarskie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. sygn. 231/I-1 – 231/I-6; I – III 1942, sygn. 231/I-1; 3.IV. – 30.VI.1942, sygn. 231/I-2; 1.VII – 29.IX.1942, sygn. 231/I-3; 3.X – 29.XII.1942, sygn. 231/I-4; I-III. 1943, sygn. 231/I-5; 1.IV – 29.VIII.1943, sygn. 231/I-6.
Bibliografia
Ackermann Ludwika (1933), Poezje, przeł. i wstępem opatrzyła Julia Wieleżyńska, Filomata, Lwów.
Alfer Alexa (2017), Entering the Translab: Translation as Collaboration, Collaboration as Translation, and the Third Space of ‘Translaboration’, „Translation and Translanguaging in Multilingual Contexts”, nr 3, s. 275–290, https://doi.org/10.1075/ttmc.3.3.01alf
Bart-Ćišinski Jakub (1934/1935), Słowianom, „Kamena”, nr 7, s. 133.
Benešić Julije (1985), Osiem lat w Warszawie. (Kronika), przeł. Danuta Cirlić-Straszyńska, wybór, posłowie, biogramy Hanna Kirchner, Czytelnik, Warszawa.
Bistué Belén (2016), Collaborative Translation and Multi-Version Texts in Early Modern Europe, Routledge, Oxon–New York.
Bistué Belén (2017), On the “Incorrect” Way to Translate: The absence of collaborative translation from Leonardo Bruni’s “De interpretatione recta”, w: Collaborative Translation: From the Renaissance to the Digital Age, red. Anthony Cordingley, Céline Frigau Manning, Bloomsbury, London, s. 33–48, http://dx.doi.org/10.5040/9781350006034.0006
Broomans Petra (2009), Introduction: Women as Transmitters of Ideas, w: From Darwin to Weil. Women as Transmitters of Ideas, red. Petra Broomans, Barkhuis, Groningen, s. 1–20.
Brückner Aleksander (1918), Mitologia słowiańska, Akademia Umiejętności, Kraków.
Brückner Aleksander (1923), Mitologia slava, con una prefazione originale dell’autore; trad. dal polacco e note di Julia Dicksteinówna, Wydawnictwo N. Zanichelli, Bologna.
Bruno Giordano (1921), Z „Bohaterskich Zapałów” (wyjątki), Do czasu (z łaciny), O przyczynie, początku i jedności (dialog V – urywek), przeł. Julia Dicksteinówna, w: Panteon literatury wszechświatowej. Italia, oprac. Antoni Lange, Alfred Tom, Polska Składnica Pomocy Szkolnych, Warszawa, s. 123–126.
Bruno Giordano (1922), [Ja, co miłości…] (Z „Bohaterskich zapałów”), przeł. Julia Dicksteinówna, „Myśl Wolna”, nr 6.
Bruno Giordano (1023), Do słońca, Do miłości, przeł. Julia Dicksteinówna, „Myśl Wolna”, nr 2.
Brzostowska-Tereszkiewicz Tamara (2014), Przekład udomowiony w kulturze polskiej wczesnego modernizmu, „Między Oryginałem a Przekładem”, nr 26, s. 101–115.
Carducci Giosuè (1912), Do Szatana, przeł. Julia Dicksteinówna, „Krytyka”, t. 40.
Carducci Giosuè (1922), Ody barbarzyńskie, przeł. Julia Dicksteinówna, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Casanova Pascale (2010), Consecration and Accumulation of Literary Capital: Translation as Unequal Exchange, przeł. Siobhan Brownlie, w: Critical Readings in Translation Studies, red. Mona Baker, Routledge, London & New York, s. 285–303.
Cedergren Mickaëlle, Schwartz Cecilia (2016), From comparative literature to the study of mediators, „Moderna språk”, nr 110, s. i-x.
Chesterman Andrew (2009), The Name and the Nature of Translator Studies, „Hermes”, nr 42, s. 13–22, https://doi.org/10.7146/hjlcb.v22i42.96844
Ciccarini Marina (2007), La letteratura polacca ne “I nostri Quaderni” di Enrico Pappacena, „pl.it / rassegna italiana di argomenti polacchi”, nr 1, s. 408–420.
Conan Doyle Arthur (1921), Tragedia Koroska, przeł. Julia Dikszteinówna, Skład w księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego w Warszawie, Warszawa–Kraków.
Cordingley Anthony, Frigau Manning Céline (2017), What is Collaborative Translation?, w: Collaborative Translation: From the Renaissance to the Digital Age, red. Anthony Cordingley, Céline Frigau Manning, Bloomsbury, London, s. 1–30, http://dx.doi.org/10.5040/9781350006034.0004
Córdoba Serrano, María Sierra (2020), Actor-network theory (ANT), w: Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Third Edition, red. Mona Baker, Gabriela Saldanha, Routledge, Oxon & New York, s. 5–10.
D’hulst Lieven (2012), (Re)locating translation history: From assumed translation to assumed transfer, „Translation Studies” 2012, nr 5, s. 139–155, https://doi.org/10.1080/14781700.2012.663597
Dicksteinówna Julia (1913), Z pogasłych ech dzikiej wyspy, „Nauka i Życie” [dodatek „Nowej Gazety”], nr 1, s. 91.
Dicksteinówna Julia (1919), Na duszy mej palecie: poezye, S. Orgelbrand, Warszawa.
Dicksteinówna Julia (1924), Serbowie łużyccy w prasie włoskiej, „Kultura Słowiańska”, nr 6/7, s. 16–17.
Dickstein-Wieleżyńska Julia (1927), Konopnicka: dzieje natchnień i myśli, Księgarnia K. Wojnara i S-ki, Warszawa.
Dickstein-Wieleżyńska Julia (1938), Wstęp, w: Leopardi Giacomo, Poezje, przeł., wstępem i objaśnieniami opatrzyła Julia Dickstein-Wieleżyńska, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa, s. VII-XXXI.
Espagne Michel (1999), Les Transferts culturels franco-allemands, Presses universitaires de France, Paris.
Fauconnier Gilles, Turner Mark (1998), Conceptual Integration Networks, „Cognitive Science”, nr 22, s. 133–187.
Gandini Mario (1996), Raffaele Pettazzoni dalla libera docenza nell’Università di Roma all’incarico nell’Ateneo Bolognese (1913–1914). Materiali per una biografia, „Strada Maestra”, nr 40, s. 63–205.
Gandini Mario (1998), Raffaele Pettazzoni nel primo dopoguerra (1919–1922). Materiali per una biografia, „Strada Maestra”, nr 44, s. 97–216.
Iveković Rada (2010), The Watershed of Modernity: Translation and the Epistemological Revolution, „Inter-Asia Cultural Studies”, nr 11, s. 45–63, https://doi.org/10.1080/14649370903403561
Jansen Hanne, Wegener Anna (2013), Multiple Translatorship, w: Authorial and Editorial Voices in Translation: Collaborative Relationships between Authors, Translators, and Performers, red. Hanne Jansen, Anna Wegener, Éditions québécoises de l’oeuvre, Québec, s. 1–42.
Jerusalem Wilhelm (1907), Wstęp do filozofii, przeł. Julia Dicksteinówna, red. Adam Mahrburg, E. Wende, Warszawa.
Kinnunen Tuija, Koskinen Kaisa (2010), Introduction, w: Translators’ Agency, red. Tuija Kinnunen, Kaisa Koskinen, Tampere University Press, Tampere, s. 4–10.
Kleiner Juliusz (1946), Julia Dicksteinówna, „Pamiętnik Literacki”, t. 1/2, s. 408–411.
Kłos Anita (2018), Apologia kobiecego ducha. Sibilla Aleramo i jej związki z polską kulturą literacką pierwszej połowy XX wieku, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Leopardi Giacomo (1912), Do samego siebie, przeł. Julia Dicksteinówna, „Świat”, nr 11.
Leszczyński Rafał (1988), Nie publikowane przekłady poezji łużyckiej z teki redakcyjnej „Ruchu Słowiańskiego”, „Kwartalnik Opolski”, nr 3–4, s. 70–77.
Magnone Lena (2016), Emisariusze Freuda. Transfer kulturowy psychoanalizy do polskich sfer inteligenckich przed drugą wojną światową, Universitas, Kraków.
Mazzitelli Gabriele (2016), Le pubblicazioni dell’Istituto per l’Europa orientale. Catalogo storico (1921–1944), Firenze University Press, Firenze.
Milton John, Bandia Paul (2009), Introduction: Agents of translation and translation studies, w: Agents of Translation, red. John Milton, Paul Bandia, John Benjamins Publishing, Amsterdam–Philadelphia, s. 1–18, https://doi.org/10.1075/btl.81.01int
Neather Robert (2020), Collaborative translation, w: Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Third Edition, red. Mona Baker, Gabriela Saldanha, Routledge, Oxon–New York, s. 70–74.
Negri Ada (1912), Łaski, przeł. Julia Dicksteinówna, „Świat”, nr 3.
[Nowaczyński, Adolf] (1919), Juliusz o Julii, „Liberum Veto”, nr 15, s. 8.
Nowaczyński Adolf (1923), Judeotyma, „Myśl Narodowa”, nr 17, s. 11–14.
Pageaux Daniel-Henri (2009), L’oeil en main. Pour une poétique de la médiation, Librairie d’Amérique et d’Orient, Paris.
Pascoli Giovanni (1921), Ostatnia podróż, przeł. Julia Dickstejnówna, „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki”, nr 1–3, s. 160–196.
Pascoli Giovanni (1924), Ostatnia podróż, przeł. Julia Dicksteinówna, Hulewicz i Paszkowski, Warszawa.
Pettazzoni Raffaele (1913), Angelo De Gubernatis. (Wspomnienie pozgonne), „Echo Literacko-Artystyczne”, nr 5, s. 591–594.
Pettazzoni Raffaele (1913), Nauka o religiach i jej metodach, przeł. Helena Sterling, „Nauka i Życie” [dod. do „Nowej Gazety”], nr 10, s. 1.
Pettazzoni Raffaele (1926), Rozwój i charakter historii religii, przeł. Julia Dickstein-Wieleżyńska, „Przegląd Współczesny”, nr 17, s. 3–18.
Pettazzoni Raffaele (1939), Funkcjonalna rola religii, przeł. Julia Dickstein-Wieleżyńska, „Przegląd Klasyczny”, nr 5, s. 283–295.
Rabenda Marcin (2013), Wstęp, w: Roman Pollak – Giovanni Maver. Korespondencja (1925–1969), przeł. Joanna Dimke-Kamola, Agnieszka Domaradzka, wstęp i oprac. komentarza Marcin Rabenda, red. nauk. Barbara Judkowiak, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 17–50.
Rajewska Ewa (2017), Twórczość przekładowa kobiet, w: Polskie pisarstwo kobiet w wieku XX: procesy i gatunki, sytuacje i tematy, red. Ewa Kraskowska, Bogumiła Kaniewska, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 269–298.
Rueda Salvador (1912), Poemat grot, przeł. Julia Dicksteinówna, „Krytyka”, t. 34.
Santoro Stefano (2005), L’Italia e L’Europa Orientale. Diplomazia culturale e propaganda, FrancoAngeli, Milano.
Sapiro Gisèle (2016), How Do Literary Works Cross Borders (or Not)? A Sociological Approach to World Literature, „Journal of World Literature”, nr 1, s. 81–96, https://doi.org/10.1163/24056480–00101009
Schwartz Cecilia (2018), From Nuoro to Nobel: the impact of multiple mediatorship on Grazia Deledda’s movement within the literary semi-periphery, „Perspectives”, nr 4, s. 526–542, https://doi.org/10.1080/0907676X.2018.1439979
Schwartz Cecilia (2019), Semi-Peripheral Relations – The Status of Italian Poetry in Contemporary Sweden, w: Sociologies of Poetry Translation: Emerging Perspectives, red. Jacob Blakesley, Bloomsbury, London 2019, s. 173–196, http://dx.doi.org/10.5040/9781350043282.ch-009.
Siennicka Mariola (1999), Child in wealthy Warsaw bourgeois family: second half of the 19th and the early 20th century, „Acta Poloniae Historica”, nr 79, s. 135–160.
Simon Sherry (1996), Gender in Translation. Cultural Identity and the Politics of Transmission, Routledge, London & New York.
Sokołowski Mikołaj (2017), Attraverso Słowacki. Sulle traduzioni carducciane di Julia Dickstein-Wieleżyńska, „Kwartalnik Neofilologiczny”, nr 4, s. 497–505.
Szałagan Alicja (1994), Boyé Edward, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. 1, red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan, WSiP, Warszawa, s. 243–244.
Szenwicowa Emilia (1934), U Sybilli, „Kobieta Współczesna”, nr 6, s. 102–103.
Tagore Rabindranath (1921), Ogrodnik, przeł. Julia Dicksteinówna, Wydawnictwo „Falanga”, Warszawa.
Tagore Rabindranath (1923), Ogrodnik, przeł. Jan Kasprowicz, Wydawnictwo Bibliofilijne, Poznań.
Tamborra Angelo (1987), Disegno per l’ordinamento da dare all’Istituto per l’Europa Orientale (1921), „Europa Orientalis”, nr 6, s. 321–328.
Trzeciak Małgorzata Ewa (2017), Una femminista traduce Leopardi: il caso di Julia Dickstein-Wieleżyńska, „Rivista di Letteratura Italiana”, nr 2, s. 155–163.
Venuti Lawrence (1995), The Translator’s Invisibility. A History of Translation, Routledge, London–New York.
Wilczak Mariola (2014), „Feministka starego kroju” – Julia Dickstein-Wieleżyńska wobec kwestii kobiecej, „Bibliotekarz Podlaski”, nr 1, s. 121–132.
Wilczak Mariola (2015a), „Indywiduum” wobec „utworu sztuki”. Julii Dickstein-Wieleżyńskiej koncepcje historycznoliterackie, w: Historie literatury polskiej 1864–1914, red. Urszula Kowalczuk, Łukasz Książyk, Wydawnictwa UW, Warszawa, s. 205–218.
Wilczak Mariola (2015b), Julia Dickstein-Wieleżyńska (1881–1943) – zapomniana rzeczniczka narodu serbołużyckiego, w: Przestrzenie, których już nie ma. Pamięć w południowej i zachodniej Słowiańszczyźnie, red. Robert Sendek, Krzysztof Popek, Magdalena Maszkiewicz, Wydawnictwo „scriptum” Tomasz Sekunda, Kraków, s. 125–138.
Wilczak Mariola (2016), Listy Julii Dickstein-Wieleżyńskiej do Adolfa Chybińskiego. Wokół biografii Mieczysława Karłowicza, „Pamiętnik Literacki”, t. 3, s. 199–234.
Wilczak Mariola (2018), Julii Dickstein-Wieleżyńskiej drogi emancypacji, w: Kobiece dwudziestolecie 1918–1939, red. Radosław Sioma, wstęp Barbara Czarnecka, Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 549–566.
Wolf Michaela (2010), Sociology of translation, w: Handbook of Translation Studies, t. 1, red. Yves Gambier, Luc van Doorslaer, John Benjamins Publishing, Philadelphia, s. 337–343, https://doi.org/10.1075/hts.2016.soc1
Zaboklicka Bożena (2013), Praktyka i dydaktyka tłumaczenia literackiego w dwujęzycznym „tandemie”, „Między Oryginałem a Przekładem”, nr 19–20, s. 141–151.
Licence
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license