PODobni – NiePODobni. Muza dalekich podróży Teodora Parnickiego i „Lód” Jacka Dukaja jako przykład dwóch sposobów alternatywizacji historii

Abstract

Artykuł ma na celu analizę porównawczą powieści Teodora Parnickiego Muza dalekich podróży i Lodu Jacka Dukaja, w zakresie technik artystycznych oraz świadomości filozofii i przebiegu procesu historycznego. Mimo iż pisarze ci przynależą do zupełnie innych formacji kulturowych, pokoleniowych i literackich i dzieli ich warsztat pisarski, to obie powieści łączy zainteresowanie historiozofią i metodologią historii oraz literacki namysł nad polskością i jej mitami. Powieści te zaliczyć można do gatunku historii alternatywnych. Powieść Parnickiego zwana przez niego samego powieścią „historyczno-fantastyczną”, zawiera cześć pt. Mogło być właśnie tak, w której to autor testuje możliwość odrodzenia się Polski po zwycięskim powstaniu listopadowym. Jacek Dukaj, pisarz science-fiction, tworzy zaś świat, w którym historia uległa zamrożeniu w postaci z roku 1908. Powieść rozgrywa się w latach 1924–1930, a Polska wciąż jeszcze znajduje się pod zaborami i nie odzyskała niepodległości. Obaj twórcy piszą swe historie alternatywne w trybie
veta wobec sienkiewiczowskiej idei „pokrzepienia serc”. Szczególnie interesujący jest stosunek obu twórców wobec metodologii historii. Parnicki zniechęcony do historii w pozytywistycznym sensie (á la Ranke), odrzuca możliwość dotarcia do zdeponowanej w źródłach prawdy historycznej. Dukaj zaś, sięgając właśnie po paradygmaty XIX-wiecznej metodologii historii nicuje je tak, by uzyskać z ich materii postmodernistyczną filozofię historii, podważającą status naukowy historii i jej możliwość wnioskowania o historii.