Schlagworte
psychoanaliza
interpretacja
Bruno Bettelheim
Zitationsvorschlag
Abstract
Artykuł prezentuje polską recepcję wpływowej książki Bruna Bettelheima pt. Cudowne i pożyteczne, która ukazała się w USA w 1976 r., współtworząc tzw. renesans baśniowy, obejmujący zarówno badania akademickie, jak i twórczość artystyczną. Książka w polskim przekładzie Danuty Danek z 1985 r. odegrała (proporcjonalnie) jeszcze większą rolę na naszym rynku idei, inspirując nie tylko wielbicieli baśni, ich badaczy, literaturoznawców i humanistów w ogóle. Inspirująca lektura na przestrzeni 30 lat, które minęły od momentu ukazania się tłumaczenia, stała się jednak kanoniczna: choć przez pewien czas otwierała nowe horyzonty myślenia (nie tylko o baśniach), obecnie przyczynia się do ich zamykania. Artykuł omawia szereg kontrowersji i polemik, które na Zachodzie pojawiły się wokół pracy Bettelheima, w tekstach m.in.: Jacka Zipesa, Alana Dundesa, Pierre’a Péju, Jacqueline Rose, Marii Tatar, Ruth Bottigheimer. Być może przywołanie zastrzeżeń wobec Cudownego i pożytecznego przyczyni się do bardziej krytycznego odbioru tej książki w Polsce i sprawi, że na powrót stanie się ona zarzewiem dyskusji, a nie jej zwieńczeniem.
Literaturhinweise
Anderson, Graham. Fairy Tales in the Ancient World. Londyn, Nowy Jork: Routledge, 2003.
Baluch, Alicja. „Odsłonić to, co ukryte, czyli od myszki do Myszki w różnych odmianach literatury fantastycznej. Kulturowe konteksty baśni. T. 1. Rozigrana córa mitu. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2005. S. 94–100.
Barzilai, Shuli. Lacan and the Matter of Origins. Stanford: Stanford University Press, 1999.
Bautsz-Sontag, Anna. „Symbole baśniowe – metafora doświadczeń intrapersonalnych dzieci. Baśń we współczesnej kulturze. T. 2. Królestwo człowiecze: edukacja – psychoanaliza – arteterapia. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2015. S. 175 194.
Bettelheim, Bruno. Cudowne i pożyteczne: o znaczeniach i wartościach baśni. Przeł. Danuta Danek. T. 1–2. Warszawa: PIW, 1985.
Bly, Robert. Żelazny J an: rzecz o mężczyznach. Przeł. Jan Tittenbrun. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1993.
Bogacka, Katarzyna. „Analiza ikonograficzno-psychonalityczna ilustracji Franza Jüttnera do baśni Królewna Śnieżka (Schneewittchen) braci Grimm”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 333–354.
Bonowicz, Karina. „Dlaczego wilk ma wielkie oczy? – psychoanalityczna interpretacja tzw. Baśni inicjacyjnej na przykładzie Czerwonego Kapturka i Żelaznego Jana”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 2. Królestwo człowiecze: edukacja – psychoanaliza – arteterapia. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2015. S. 147–158.
Chęcińska, Urszula. „Baśń końca nie ma”. Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 449–451.
Cichocka Tatiana, Miller Katarzyna. Bajki rozebrane. Łódź: Wydawnictwo JK, 2008.
Ciesielska, Adriana. „Typy waloryzacji światopoglądowej a struktura baśni”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 35–48.
Czabanowska-Wróbel, Anna. Baśń w literaturze Młodej Polski. Kraków: Universitas, 1996.
Ćwiklak, Kornelia. „Zaproszenie do baśni (drugie)”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 2. Królestwo człowiecze: edukacja – psychoanaliza – arteterapia. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2015. S. 7–12.
Deszcz, Justyna. „Baśń dawniej i dziś. W kręgu teorii Jacka Zipesa”. Literatura L udowa 4–5 (1998). S. 89–94.
Dundes, Alan. “Bruno Bettelheim’s Uses of Enchantment and Abuses of Scholarship”. Journal of American Folklore 104 (1991). S. 74–83.
Dundes, Alan. Parsing Through Customs: Essays by a Freudian Folklorist. Madison: University of Wisconsin Press, 1987.
Estés, Clarissa Pinkola. Biegnąca z wilkami. Archetyp D D zikiej K K obiety w mitach i legendach. Przeł. Agnieszka Cioch. Poznań: Zysk i S-ka, 2001.
Filipowska, Olga. „Sezon na czerwień. Rzecz o Czerwonym Kapturku XXI wieku”. Bajkowe inspiracje literaturoznawców i kulturoznawców. T. 2. Red. M. Zaorska, A. Grabowski. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 87–100.
Gajownik, Sylwia. „Książki to nie tylko kartki oprawne w tekturę lub płótno – o bajkach terapeutycznych Marii Molickiej”. Bajkowe inspiracje językoznawców, pedagogów i psychologów. T. 3. Red. A. Grabowski, M. Zaorska. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 54–65.
Graban-Pomirska, Monika. „Mała dziewczynka we współczesnej baśni literackiej”. W poszukiwaniu małej dziewczynki. Red. I. Kowalczyk, E. Zierkiewicz. Poznań: Stowarzyszenie Kobiet „Konsola”, 2003. S. 105–112.
Grodzki, Bogusław. Leśmianowska baśń nowoczesna. O „Przygodach Sindbada Żeglarza” Bolesława L L eśmiana. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2012.
Helman, Alicja. „Baśń w świecie filmu”. Kulturowe konteksty baśni. T. 1. Rozigrana córa mitu. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2005. S. 109–120.
Jolles, André. „Proste formy. Baśń”. Przeł. Ryszard Handke. Przegląd Humanistyczny 5 (1965). S. 65–84.
Joosen, Vanessa. Critical and Creative Perspectives on Fairy Tales. An Intertextual D D ialogue between Fairy-Tale Scholarships and Postmodern R etellings. Detroit: Wayne State University Press, 2011.
Jung, Carl Gustav. Archetypy i symbole: pisma wybrane. Przeł. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Czytelnik, 1976.
Kalarus, Oskar. „Królewna Śnieżka kontra postmodernizm. Na podstawie twórczości Donalda Barthelemego, Andrzeja Sapkowskiego i Kaori Yuki”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 297–308.
Karasińska, Marta. „Sam na sam. O samotności bohatera baśni magicznej”. Kulturowe konteksty baśni. T. 2. W poszukiwaniu straconego królestwa. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2006. S. 163–175.
Karaś, Marlena. „Baśń jako narzędzie biblioterapii w pracy rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi w stopniu umiarkowanym lub znacznym”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 2. Królestwo człowiecze: edukacja – psychoanaliza – arteterapia. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2015. S. 195–200.
Kasjan, Jan Mirosław. Usta i pióro. Studia o literaturze ustnej i pisanej. Toruń: Wydawnictwo UMK, 1994.
Knapek, Olga. „Nieświadome nie zna czasu. O ponadczasowości”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 321–332.
Knapek, Ryszard. „To tylko bajka. Propp i polityka”. Bajkowe inspiracje literaturoznawców i kulturoznawców. T. 2. Red. M. Zaorska, A. Grabowski. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 160–175.
Kostecka, Weronika. Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2014.
Kubicki, Roman. „Koniec pewnego świata, czyli o baśni opowiadanej w chwilach tryumfu i zgonu”. Kulturowe konteksty baśni. T. 2. W poszukiwaniu straconego królestwa. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2006. S. 15–26.
Kwiek, Jadwiga. „Baśniowość w kulturze mediów elektronicznych”. K ulturowe konteksty baśni. T. 2. W poszukiwaniu straconego królestwa. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2006. S. 123–142.
Lasoń-Kochańska, Grażyna. „Dziewczynka, macocha, czarownica. Obraz kobiety w baśni”. Literatura Ludowa 4–5 (2011). S. 15–26.
Lasoń-Kochańska, Grażyna. „Kobieta w baśniach Hansa Christiana Andersena”. Bajkowe inspiracje językoznawców, pedagogów i psychologów. T. 3. Red. A. Grabowski, M. Zaorska. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 89–103.
Leszczyński, Grzegorz. „Baśń jako matryca doświadczeń egzystencjalnych”. Kulturowe konteksty baśni. T. 1. Rozigrana córa mitu. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2005. S. 68–93.
Leszczyński, Grzegorz. „Baśń: rytuał przejścia (rite de passage). Kulturowe konteksty baśni. T. 2. W poszukiwaniu straconego królestwa. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2006. S. 41–68.
Lis-Kujawski, Andrzej. „Kim była Królowa Śniegu?”. Bajkowe inspiracje językoznawców, pedagogów i psychologów. T. 3. Red. A. Grabowski, M. Zaorska. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 104–109.
Lüthi, Max. „Cechy narracji w bajce ludowej”. Przeł. Jan Mirosław Kasjan. Literatura L udowa 2 (1982a). S. 63–69.
Lüthi, Max. „Style gatunkowe”. Przeł. Krystyna Krzemieniowa. Pamiętnik L iteracki 1 (1973). S. 283–292.
Lüthi, Max. „Zabójca smoka. O stylu bajki”. Przeł. Jan Mirosław Kasjan. L iteratura L udowa 3 (1982b). S. 36–43.
Ługowska, Jolanta. „«Kopciuszek to ja! » W kręgu zagadnień baśniowej kompensacji”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 83–98.
Ługowska, Jolanta. „Słowo wstępne”. Baśnie nasze współczesne. Red. J. Ługowska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2006a. S. 5–10.
Ługowska, Jolanta. W Fantazjanie i gdzie indziej. Szkice o baśni literackiej. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze: Uniwersytet Wrocławski, 2006b.
Mochocki, Michał. „Współczesne oblicze baśni: narracyjne gry fabularne”. Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 185–192.
Mojkowska, Aleksandra. Max L üthi jako bajkoznawca. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze: Uniwersytet Wrocławski, 2006.
Molicka, Maria. „Psychologiczne aspekty aksjologii baśni”. Kulturowe konteksty baśni. T. 2. W poszukiwaniu straconego królestwa. Red. G. Leszczyński. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2006. S. 110–122.
Molicka, Maria. Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina, 2011.
Nowotniak, Justyna. „Świat bez baśni – kilka impresji o współczesnej szkole”. Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 349–357.
Paturej-Grandyberg, Jagoda. „Nowi bohaterowie starych opowieści, czyli postmodernistyczne transformacje bajek w wybranych tekstach Nataszy Goerke”. Bajkowe inspiracje literaturoznawców i kulturoznawców. T. 2. Red. M. Zaorska, A. Grabowski. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 246–252.
Péju, Pierre. Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni: w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne. Przeł. Magdalena Pluta. Warszawa: Sic!, 2008.
Pieciul-Karmińska, Eliza. „Słowo od Tłumaczki”. Grimm Wilhelm, Grimm Jakub. Baśnie dla dzieci i domu. T. 2. Przeł. Eliza Pieciul-Karmińska. Poznań: Media Rodzina, 2010. S. 443–484.
Pilińska, Anna. „Opowiadania Vladimira Nabokova jako literackie baśnie dla dorosłych”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 287–296.
Propp, Vladimir. Nie tylko bajka. Przeł. Danuta Ulicka. Warszawa: PWN, 2000.
Ratajczyk, Małgorzata. „Między bajką a baśnią”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 117–132.
Rose, Jacqueline. The Case of Peter Pan or the Impossibility of Children’s L L iterature. Filadelfia: University of Pennsylvania Press, 1993.
Sadowska, Monika. „Pocałunek zabija równie często jak leczy, czyli o Siostrze Małgorzaty Saramonowicz”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 261–274.
Serafin, Ewa. „Struktura symboliczna baśni Janiny Porazińskiej Zaczarowana w żabkę”. Bajkowe inspiracje literaturoznawców i kulturoznawców. T. 2. Red. M. Zaorska, A. Grabowski. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 267–286.
Skorupska-Raczyńska, Elżbieta. „Barwy w językowej kreacji świata baśni (na wybranych przykładach). Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 83–96.
Skrendo, Andrzej. „Kanon i lektura”. Kanon i obrzeża. Red. I. Iwasiów, T. Czerska. Kraków: Universitas, 2005.
Sławińska, Małgorzata. „Bajka jako źródło wiedzy interpretacyjnej dziecka – od fikcji do prawdziwego życia”. Bajkowe inspiracje językoznawców, pedagogów i psychologów. T. 3. Red. A. Grabowski, M. Zaorska. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S. 208–222.
Stefaniak, Beata. „Labirynt fauna – baśń ocalona, baśń ocalająca”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 311–320.
Stein, Sharman. “Bettelheim Accused Of Plagiarizing Book”. Chicago Tribune, Feb 7 (1991). Web. 29.03.2016. <http://articles.chicagotribune.com/1991–02–07/news/9101110905_1_dundes-article-sonia-shankman-orthogenic-school-bruno-bettelheim>
Suchowierska Agnieszka, Eichelberger Wojciech. Królewicz Ś Ś nieżek: baśniowe stereotypy płci – bajki na opak. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2012.
Szabłowska-Zaremba, Monika. „Bajki Isaaca Bashevisa Singera – zaproszenie ucznia do spotkania z wielokulturowością”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 2. Królestwo człowiecze: edukacja – psychoanaliza – arteterapia. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2015. S. 107–122.
Świerczyńska-Jelonek, Danuta. „Baśniowość i antropologiczna wrażliwość współczesnej obyczajowej i psychologicznej lietratury młodzieżowej”. Sztuka dla dziecka. Tradycja we współczesności. Red. G. Leszczyński, współpraca H. Gawrońska. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 2011. S. 153–176.
Tatar, Maria. Enchanted Hunters. The Power of Stories in Childhood. New York, London: W.W. Norton&-Company, 2009.
Tatar, Maria. The Hard Facts of the Grimms’ Fairy Tales. Princeton: Princeton University Press, 1987.
Wais, Jadwiga. Ścieżki baśni. Symboliczne wędrówki do wnętrza duszy. Warszawa: ENETEIA, 2007.
Waksmund, Ryszard. „Baśń dla młodzieży jako problem genologiczny i pedagogiczny (z perspektywy historycznoliterackiej)”. Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 71–81.
Waksmund, Ryszard. Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej. (Tematy – gatunki – konteksty). Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
Węgrodzka, Jadwiga. „Baśnie w (kon)tekście osiemnastowiecznym: Sarah Fielding i jej Guwernantka”. Bajkowe inspiracje literaturoznawców i kulturoznawców. T. 2. Red. M. Zaorska, A. Grabowski. Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego w Olsztynie, 2012. S.306–319.
Wlazło, Marcin. „Baśń jako podstawa dialogu literackiego i terapeutycznego w edukacji specjalnej i integracyjnej”. Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 309–320.
Wojciechowska, Dorota. „Baśniowy elementarz Tadeusza Konwickiego”. Baśnie nasze współczesne. Red. J. Ługowska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Uniwersytet Wrocławski, 2006. S. 115–150.
Wojciechowska, Dorota. „Po co komu smutne baśnie – o problemach dziecięcej tanatologii”. Baśnie nasze współczesne. Red. J. Ługowska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Uniwersytet Wrocławski, 2006. S. 197–230.
Wojciechowska, Dorota. „Psychoterapeutyczne znaczenia baśni”. Barwy świata baśni. Red. U. Chęcińska. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003. S. 301–308.
Zgrzywa, Agnieszka. „Baśń w prozie poety”. Baśń we współczesnej kulturze. T. 1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. Red. K. Ćwiklak. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2014. S. 197–210.
Ziolkowski, Jan. Fairy Tales from Before Fairy Tales: The Medieval L atin Past of Wonderful L ies. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2007.
Zipes, Jack. Andersen. The Misunderstood Storyteller. Nowy Jork, Londyn: Routledge, 2005.
Zipes, Jack. Breaking the Magic Spell. R adical Theories of Folk and Fairy Tales. R evised and expanded edition. Lexington: University Press of Kentucky, 2002.
Zipes, Jack. Fairy tale as myth, myth as fairy tale. Lexington: University Press of Kentucky, 1994.
Zipes, Jack. When D reams Came True. Classical Fairy Tales and Their Tradition. Wyd. 2. Nowy Jork, Londyn: Routledge, 2007.
Zipes, Jack. Why Fairy Tales Sticks. The Evolution and R elevance of a Genre. Nowy Jork, Londyn: Routledge, 2006.
Lizenz
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license