Lęki graniczne. Brexit, Górny Śląsk i podziały Irlandii w powieściach: Where Are We Now? Glenna Pattersona oraz Pokora Szczepana Twardocha

Abstrakt

Irlandia Północna zawdzięcza swoje istnienie podziałowi wyspy Irlandii, którego dokonano 100 lat temu. Najtrudniejsze do rozwiązania problemy związane z niedawnym „rozwodem” między Unią Europejską a Zjednoczonym Królestwem sięgają nie tylko podpisanego w 1998 roku porozumienia z Belfastu (tzw. porozumienia wielkopiątkowego), ale również ustanowienia granicy na wyspie Irlandii w 1922 roku oraz ukonstytuowania się obszarów przygranicznych. W tym samym 1922 roku pojawiła się granica dzieląca na pół Górny Śląsk – na część polską i niemiecką. Została wprowadzona na mocy decyzji politycznych podjętych w 1921 roku. Poniższy esej skupia się na literackich przedstawieniach kryzysów i lęków związanych z transformacjami geopolitycznymi dwóch regionów określanych często jako prowincje – Górnego Śląska i Irlandii Północnej – oraz na wybranych zbieżnościach historycznych, politycznych i kulturowych. Przykładem, a zarazem ilustracją takich lęków są postaci występujące w powieściach: Glenna Pattersona pt. Where Are We Now? (Gdzie teraz jesteśmy?) i Szczepana Twardocha pt. Pokora. Obie powieści zachęcają do „prowincjonalnej lektury”, w której na plan pierwszy wysuwają się kategorie wykorzenienia, wysiedlenia, przemieszczenia, deterytorializacji oraz kryzysu tożsamości, które to kategorie zbiorczo określam jako lęki graniczne. Transnarodowe i postnarodowe optyki, jakie ujawniają się w lekturze powieści Pattersona i Twardocha, można uznać za wbudowany w tekst literacki prewencyjny zabieg lub też przestrogę przed współczesnymi kryzysami geopolitycznymi nękającymi Stary Kontynent.