Północny pejzaż ducha. Brexit w pisarstwie Geralda Dawe’a, Angeli Graham i Dary’ego McAnulty’ego

Abstrakt

W czasie, kiedy globalny kryzys w postaci pandemii i zmian klimatycznych już od pewnego czasu dostarcza wielu poważnych wyzwań na Wyspach Brytyjskich i Irlandzkich, wprowadzenie w życie brexitu napotyka na gigantyczne trudności. Dotychczasowe granice, biurokracja i różnice w wyznaniach rozpływają się we mgle, podobnie jak pewność, którą poddani Korony odczuwali co do związku z państwem brytyjskim oraz Unią. Pojawiają się za to nowe granice i systemy, przynosząc ze sobą nowe, nieefektywne protokoły i praktyki. Widać puste półki, a dobra konsumpcyjne zalegają w kontenerach i magazynach, uwięzione tam przez inercję „nowej normalności” w ramach handlu online. Narasta poczucie niepewności, strachu i złości. Wygląda na to, że epicentrum brexitowego chaosu zostało zlokalizowane w przestrzeni wiecznego pomiędzy – u granic Irlandii Północnej. Tutaj właśnie wprowadzono na morzu nową granicę z Wielką Brytanią, która zmienia też sposób, w jaki Irlandia Północna definiuje swoje stosunki z Unią Europejską i Republiką Irlandii, a jej podzielone i skonfliktowane społeczeństwo zmaga się z potrzebą zrównoważenia aspiracji ścierających się ze sobą ideologii i ambicji narodowościowych z brexitem jako dodatkowym czynnikiem prowadzącym do chaosu. Co może zrobić literatura wobec katastrofy? To pytanie, pojawiające się często w czasie wojny domowej zwanej Konfliktem trzydziestoletnim (ang. The Troubles), powróciło jak bolesny refren w twórczości pisarzy i w opiniach czytelników oraz krytyków podczas kolejnych lockdownów. Przyglądając się jednak rynkowi wydawniczemu w Irlandii, dostrzeżemy wielość inicjatyw i ciekawych odpowiedzi na pytanie o znaczenie i skuteczność literatury wobec aktualnych dramatów. Artykuł przedstawia twórczość trojga pisarzy: Geralda Dawe’a, Angeli Graham i Dary’ego McAnulty’ego. Dowodzi, że wybrany przez nich gatunek (wspomnienia, opowiadanie, pamiętnik przyrodniczy) stanowi świeżą i dynamiczną reakcję na chaos politycznej codzienności w Irlandii Północnej. Na różne sposoby pisarze ci kontestują sztywny, statyczny, nieprzenikniony porządek polityczny Irlandii Północnej. Dawe, jak wynika z artykułu, szuka rozwiązań w swojej autobiografii, by odtworzyć czas i miejsca związane z historią prowincji i dać wyraz alternatywnym metodom interpretacji przeszłości. Czerpie energię twórczą z pomijanych i niedocenianych potencjałów swojej własnej przeszłości oraz historii Belfastu. W przypadku Graham pierwszy, śmiały zbiór opowiadań oferuje cierpki i surowy wgląd w przeszłość, jednocześnie uwzględniając akcenty pojednawcze i autentyczną nadzieję w obliczu traumy. Ostatni fragment artykułu poświęcony jest twórczości McAnulty’ego. Na pierwszy rzut oka to pamiętnik skupiający się na jego kontaktach z przyrodą, a przede wszystkim książka stanowiąca prawdziwy tour de force, w którym Irlandia jawi się jako kraina znajdująca się w destrukcyjnych kleszczach antropocenu, przedstawiona w zaskakujący sposób przez młodego człowieka zmagającego się z wyzwaniami autyzmu. Jako połączenie pamiętnika i poematu chwalącego przyrodę, praca McAnulty’ego stanowi zapis dorastania, który obok dzieł Dawe’a i Graham dowodzi, że literatura północnoirlandzka ma w zanadrzu wszechstronną i wnikliwą ripostę na współczesne wyzwania i nieszczęścia – zarówno lokalne, jak i globalne.