Słowa kluczowe
międzywojnie
Europa
Polska
perspektywa porównawcza
polityka
Jak cytować
Abstrakt
Reportaż cieszył się dużą popularnością w międzywojennej Europie. Niektórzy reportażyści wywarli znaczący wpływ na rozwój gatunku i zyskali status międzynarodowych
celebrytów, jak Egon Erwin Kisch. Inni, mimo niewątpliwego talentu i świetnego warsztatu, rozpoznawalni są jedynie w swoich krajach, i do tej drugiej grupy należy Ksawery Pruszyński. Artykuł analizuje (niekiedy uderzające) podobieństwa oraz różnice między biografiami i wybranymi tekstami obu autorów. Kisch i Pruszyński nigdy się nie spotkali, są jednak powody, dla których warto podjąć się przeprowadzenia analizy porównawczej. W artykule omówiono ewolucję ich postaw wobec Rosji, uwypuklono miejsca wspólne ich reportaży, zwłaszcza geopolityczne miejsca zapalne ówczesnej Europy, a także pewne zbieżności w zakresie stylu. Artykuł stawia także pytanie, czy Pruszyński mógł słyszeć o Kischu, i rozważa możliwe powody braku zarówno polemicznych, jak i afirmatywnych odniesień do Kischa w wypowiedziach polskiego reportażysty.
Finansowanie
Artykuł opublikowany ze środków projektu finansowanego w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” na lata 2019–2022 nr projektu 009 RID/2018/19 kwota finansowania 8 791 222,00 zł.
Bibliografia
Biedrzycki Krzysztof (2019), Ksawery Pruszyński, George Orwell i Hiszpania w latach 1936–1937, w: Zagadkowy Ksawery Pruszyński, red. Brigitte Gautier,
Maciej Urbanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 65–72.
Edmond Jacob (2016), No Discipline: An Introduction to the Indiscipline of Comparison, „Comparative Literature Studies”, t. 54, nr 4, s. 647–659.
Faber Sebastiaan (2018), Memory Battles of the Spanish Civil War: History, Fiction, Photography, Vanderbilt University Press, Nashville.
Frei Bruno (1980), Zweimal Kisch, „Text + Kritik”, z. 67, s. 10–15.
Gautier Brigitte (2019), Namiętność życia i pisania André Malraux i Ksawerego Pruszyńskiego, w: Zagadkowy Ksawery Pruszyński, red. Brigitte Gautier,
Maciej Urbanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 153–163.
Glensk Urszula (2014), Historia słabych. Reportaż i życie w Dwudziestoleciu (1918–1939), Universitas, Kraków.
Gołaszewska Maria (1984), Poetyka faktu. Szkic z pogranicza estetyki i teorii literatury, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa.
Grün von der Max (1980), Die Entdeckung eines Autors, „Text + Kritik”, z. 67, s. 1–5.
Habielski Rafał (2019), Ksawery Pruszyński i polityka, w: Zagadkowy Ksawery Pruszyński, red. Brigitte Gautier, Maciej Urbanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków, s. 75–90.
Hamšik Dušan, Kusák Alexej (1966), Egon Erwin Kisch, przeł. Marek Perlman, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Hartsock John C. (2011), Literary Reportage. The «Other» Literary Journalism, w: Literary Journalism Across the Globe: Journalistic Traditions and Transnational
Influences, red. John S. Bak, Bill Reynolds, University of Massachusetts Press, Amherst–Boston, s. 23–46.
Hejmej Andrzej (2018), Comparative Literature: Literary Studies – Cultural Studies, przeł. Lindsay Davidson, Jagiellonian University Press, Cracow.
Jäger Manfred (1980), Das Klischee einer exemplarischen „Entbürgerlichung”: Zum Kisch-Bild der DDR, „Text + Kritik”, z. 67, s. 27–34.
Kisch Egon Erwin (1923), Klassischer Journalismus, Rudolf Kaemmerer Verlag, Berlin.
Kisch Egon Erwin (1925a), Der rasende Reporter, Erich Reiss Verlag, Berlin.
Kisch Egon Erwin (1925b), Z tajników szpiegostwa: sprawa pułkownika sztabu gen. Redla, [br. tłum.], Spółka Wydawnicza „Wiek Nowy”, Lwów.
Kisch Egon Erwin (1929), Paradies Amerika, Erich Reiss Verlag, Berlin.
Kisch Egon Erwin (1931a), Raj amerykański, przeł. E. Grodzki, Wydawnictwo Współczesne, Warszawa.
Kisch Egon Erwin (1931b), Targ świata, przeł. E. Grodzki, Wydawnictwo Współczesne, Warszawa.
Kisch Egon Erwin (1934a), Oblicze Azji Sowieckiej, przeł. i wstęp Wacław Rogowicz, M. Fruchtman, Warszawa.
Kisch Egon Erwin (1934b), Oblicze dalekiego Wschodu (reportaż chiński), przeł. K. Gr-ski, Wydawnictwo „Biblioteczka Uniwersalna”, Lwów.
Kisch Egon Erwin (1935a), „Szalony reporter” w Australii: Wyprawa do łupków bitumicznych, przeł. Józef Wittlin, „Wiadomości Literackie”, nr 38, s. 1.
Kisch Egon Erwin (1935b), Eintritt verboten, Éditions du Carrefour, Universum-Bücherei, Zürich–Prag.
Kisch Egon Erwin (1953), Szalejący reporter, przeł. Roman Karst, Książka i Wiedza, Warszawa.
Kisch Egon Erwin (1957), Chiny bez maski, przeł. Tadeusz Zabłudowski, wyd. 2, Wydawnictwo MON, Warszawa.
Kisch Egon Erwin (1973), Geschichten aus sieben Ghettos. Eintritt verboten. Nachlese, Aufbau-Verlag, Berlin–Weimar.
Kisch Egon Erwin (1983), Mein Leben für die Zeitung 1926–1947, journalistische Texte 2, red. Bodo Uhse, Gisela Kisch, Aufbau-Verlag, Berlin–Weimar.
Koestler Artur (1965), Fragmenty wspomnień, Instytut Literacki, Paryż.
Kronberger Hans (1980), Zwischen Kriegspropaganda und Subversion: Egon Erwin Kisch an der Wende vom bürgerlichen Journalisten zum Revolutionär, „Text + Kritik”, z. 67, s. 48–54.
Moa Pio (2007), Mity wojny domowej: Hiszpania 1936–1939, przeł. Agnieszka Fijałkowska, Katarzyna Kacprzak, red. nauk. i wstęp Paweł Skibiński, Fronda, Warszawa.
Nowaczyński Adolf (1934), P. Berson o Sowietach, „Myśl Narodowa”, nr 24, s. 367.
Nowakowski Zygmunt (1933), Niemcy à la minute, Gebethner i Wolff, Warszawa.
Nycz Ryszard (2010), Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 167–184.
Oertzen Friedrich Wilhelm (1932), Polen an der Arbeit, A. Langen-G. Müller, München.
Osęka Piotr (2010), Podróżnik po Polsce, „Polityka”, nr 25, s. 62.
Piechota Magdalena (2002), Jaka Ameryka? Polscy reportażyści dwudziestolecia międzywojennego o Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Pogonowska Ewa (2011), Czytanie Nowej Rosji, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Pruszyński Ksawery (1932), Gdańsk czeka na nas, „Bunt Młodych”, nr 29, s. 94.
Pruszyński Ksawery (2004), Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193?, wstęp Jerzy Jaruzelski, Czytelnik, Warszawa.
Pruszyński Ksawery (1969), Podróże po Polsce, podróże po Europie, oprac. Kazimierz Wyka, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Pruszyński Ksawery (1997), W czerwonej Hiszpanii, wyd. 2, Czytelnik, Warszawa.
Pruszyński Ksawery (2000), Podróż po Polsce, Czytelnik, Warszawa.
Pruszyński Mieczysław (1999), Mojżesz i Ksawery, „Twój Styl”, Warszawa.
Remak Henry H. (1971), Comparative Literature: Its Definition and Function, w: Comparative Literature: Method and Perspective, red. Newton P. Stallknecht,
Horst Frenz, wyd. popr., Southern Illinois UP-Feffer & Simons, Carbondale–London, s. 1–57.
Rogowicz Wacław (1934), Słowo wstępne, w: E. E. Kisch, Oblicze Azji Sowieckiej, przeł. i wstęp Wacław Rogowicz, M. Fruchtman, Warszawa.
Saignes Anna (2019), Ksawery Pruszyński w poszukiwaniu serca Rosji (o „Russian Year”), w: Zagadkowy Ksawery Pruszyński, red. Brigitte Gautier, Maciej Urbanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 139–152.
Sawicki Piotr (2002), Esvastica versus hoz y martillo: ¿Nuevo paralelisma hispano-polaco? La contienda „incivil” de 1936–1939 a los ojos de los comentaristas de Poloña y sus interlocutores españoles, w: España y el mundo eslavo. Relaciones culturales, literarias y lingüisticas, red. Fernando Presa Gonzales i in., GRAM Editiones, Madrid, s. 151–169.
Schaar Laura (2018), Der Komponist Egon Erwin Kisch, w: Im Einzelschicksal die Weltgeschichte: Egon Erwin Kisch und seine literarischen Reportagen, red. Viera Glosiková i in., Frank & Timme, Berlin, s. 16–25.
Schlenstedt Dieter (1968), Egon Erwin Kisch: Leben und Werk, Volk und Wissen, Berlin.
Schütz Erhard (1980), Moral aus der Geschichte: zur Wahrheit der Egon Erwin Kisch, „Text + Kritik”, z. 67, s. 38–47.
Segel Harold B. (1997), Egon Erwin Kisch, the Raging Reporter: A Bio-anthology, Purdue University Press, West Lafayette, Indiana.
Siegel Christian (1980), Reporter: Schriftsteller der Wahrheit: Egon Erwin Kischs Begründung des Fakten-Genres, „Text + Kritik”, z. 67, s. 16–23.
Sobański Antoni (1933), W Niemczech po przewrocie: cywile, Reichstag, książki, „Wiadomości Literackie”, nr 22, s. 3.
Vojíková Olga (2018), Egon Erwin Kisch und das Judentum, w: Im Einzelschicksal die Weltgeschichte: Egon Erwin Kisch und seine literarischen Reportagen, red. Viera Glosiková i in., Frank & Timme, Berlin, s. 106–111.
Wrzos Konrad (1933), Oko w oko z kryzysem. Reportaż z podróży po Polsce, F. Hoesick, Warszawa.
Wyka Kazimierz (1969), Droga pisarska Ksawerego Pruszyńskiego, w: Pruszyński Ksawery, Podróże po Polsce, podróże po Europie, oprac. Kazimierz Wyka, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. V-XXXII.
Ziątek Zygmunt (1972), Ksawery Pruszyński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Licencja
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license