Ključne besede
Pomorze
literackie obrazy inności
stereotypy narodowe
Kako citirati
Povzetek
Artykuł dotyczy podstawowych tendencji w opisach literatury kaszubskojęzycznej, portretującej nie-Kaszubów (Florian Ceynowa, Hieronim Derdowski, Aleksander Majkowski, Jan Rompski). Zasadniczo daje się tutaj wyznaczyć tendencje sympatii i antypatii. Pierwsza pojawia się głównie w stosunku do Polaków, którzy postrzegani są z perspektywy wspólnej walki z germanizacją. Jednakże nie jest to spójna tendencja, ponieważ już u założyciela dyskursu tożsamości kaszubskiej Floriana Ceynowy daje się zauważyć krytykę polskiego modelu społecznego i narodowych cech charakterologicznych. Druga, odwrotna tendencja przedstawiania innych i obcych najsilniej objawia się w literaturze kaszubskiej wobec niemieckiego żywiołu narodowego. Niemal zawsze pełnił on funkcję przykładu przemocy i zła. Pojawiają się wszakże odstępstwa i bywa, że Niemcy opisywani są z szacunkiem i podziwem. Wobec Żydów literatura kaszubska nie zajmuje konsekwentnego stanowiska, co wynika z małej liczebności tej grupy społecznej na Pomorzu.
Obcy/inni przedstawieni w literaturze kaszubskiej są dla Kaszubów zagrożeniem pod względem liczebności, cywilizacji czy kultury. Stąd literaci kaszubscy w swych kreacjach stale przeciwstawiają domowy raj zewnętrznym czynnikom kulturowym. Przybysze spoza Kaszub przynoszą ze sobą chciwość, rozpustę, bezideowość, rzadko kiedy inspirując pozytywnymi cechami. Stają się zatem kolonizatorami Kaszubów, którzy utrzymują władzę w wymiarze państwowym a czasami i religijnym.
Literatura
Bednarczuk, Monika, Rudaś-Grodzka, Monika. „W poszukiwaniu utraconej wielkości”, Teksty Drugie 1–2 (2009). S. 318–334.
Bhabha, Homi K. Miejsca kultury. Przeł. Tomasz Dobrogoszcz. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2010.
Borzyszkowska-Szewczyk, Miłosława, Pletzing, Christian. Śladami żydowskimi po Kaszubach. Przewodnik / Judische Spuren in der Kaschubei. Ein Reisehandbuch. Gdańsk – Lübeck: Instytut Kaszubski, Academia Baltica, 2010.
Borzyszkowski, Józef, red. Życie i twórczość Aleksandra Majkowskiego. Wejherowo – Gdańsk: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej – Instytut Kaszubski, 1997.
Borzyszkowski, Józef, red. Niemcy o Kaszubach w XIX wieku. Obraz Kaszubów w pracach G. L. Lorka, W. Seidla i F. Tetznera. Przeł. Magdalena Darska-Łogin, Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, Astrid Popien. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2009.
Boschke-Zielińska, Anita. „Żydzi w literaturze kaszubskiej”. Kaszubszczyzna w świecie. Red. J. Samp. Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 1994. S. 123–137.
Bukowski, Andrzej. Florian Cenowa. Twórca regionalizmu kaszubskiego. Szkic literacki. Gdańsk: Instytut Bałtycki, 1947.
Bukowski, Andrzej. Regionalizm kaszubski. Ruch naukowy, literacki i kulturalny. Zarys monografii historycznej. Poznań: Instytut Zachodni, 1950.
Cała, Alina. Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej. Warszawa: Wydawnictwo UW, 1992.
Cała, Alina. Żyd – wróg odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego źródła. Warszawa: Wydawnictwo Nisza, 2012.
Cavanagh, Clare. „Postkolonialna Polska”. Przeł. Tomasz Kunz. Teksty Drugie 2–3 (2003). S. 60–71.
Ceynowa, Florian S. Rozmòwa Pòlôcha z Kaszëbą. Rozmòwa Kaszëbë z Pòlôchã. Oprac. wstęp i przyp. Jerzy Treder. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2007.
Chruściński, Kazimierz. Formy literatury popularnej w Wielkopolsce i na Pomorzu w okresie pozytywizmu. Gdańsk: Uniwersytet Gdański, 1983.
Czapliński, Przemysław. „Resztki utopii. Literatura najnowsza i wymyślanie przyszłości”. Nowe dwudziestolecie (1989–2009). Rozpoznania. Hierarchie. Perspektywy. Red. H. Gosk. Warszawa: Dom Wydawniczy
Elipsa, 2010. S. 40–79.
Cieślak, Tadeusz. Sprawa chłopska w poglądach i czynach Floriana Cenowy. Toruń: Instytut Bałtycki, 1952.
Derdowski, Hieronim. Wracanie żydów do Palestyny i wejście do obiecanej ziemi. Toruń: Smulski, 1884.
Derdowski, Hieronim J. Ò panu Czôrlińscim co do Pùcka pò sécë jachôł. Oprac. Jerzy Samp, Jerzy Treder, Eugeniusz Gołąbek. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2007.
Drywa, Danuta. Twórczość obozowa więźniów obozu koncentracyjnego Stutthof. Gdańsk: Muzeum Stutthof, 2010.
Giza, Antoni. „Panslawizm rosyjski XIX wieku a kwestia odrębności kaszubskiej”. V Konferencja Słowińsko-Kaszubska. Red. W. Łysiak. Słupsk: Muzeum Pomorza Środkowego, 1999. S. 139–144.
Głębocki, Henryk. Fatalna sprawa. Kwestia polska w rosyjskiej myśli politycznej (1856–1866). Kraków: Arcana, 2000.
Głębocki, Henryk. Kresy Imperium. Szkice i materiały do dziejów polityki Rosji wobec jej peryferii (XVIII-XXI wiek). Kraków: Arcana, 2006.
Gosk, Hanna. Opowieści „skolonizowanego/kolonizatora”. W kręgu studiów postzależnościowych nad literaturą polską XX i XXI wieku. Kraków: Universitas, 2010.
Gosk, Hanna. „(Nie)obecność opowieści o wstydzie w narracji losu polskiego. Rekonesans”. Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze.
Red. R. Nycz. Kraków: Universitas, 2011. S. 83–86.
Jedlicki, Jerzy. Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Warszawa: PWN, 1988.
Kalinowski, Daniel. „Spiskowiec, folklorysta i samotnik – Florian Cejnowa a romantyzm”. Adela Kuik-
Kalinowska, Daniel Kalinowski. Od Smętka do Stolema. Wokół literatury Kaszub. Gdańsk – Słupsk: Instytut Kaszubski, Wydawnictwo Naukowe AP, 2009. S. 67–85.
Kalinowski, Daniel. „Hymny pomorskie. Polski, niemiecki i kaszubski głos ideologiczny”. Wielkie Pomorze. Tożsamość i wielokulturowość. Red. A. Kuik-Kalinowska, D. Kalinowski. Gdańsk – Słupsk:
Instytut Kaszubski, Wydawnictwo Naukowe AP, 2011. S. 119–141.
Kalinowski, Daniel. „Kaszuby a badania postkolonialne”. Nowy regionalizm w badaniach literackich. Badawczy rekonesans i zarys perspektyw. Red. M. Mikołajczak, E. Rybicka. Kraków: Universitas, 2012. S. 115–134.
Kalinowski, Daniel. „Mity fundacyjne w literaturze kaszubskiej”. Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni. Red. D. Kalinowski, M. Mikołajczak, A. Kuik-Kalinowska. Kraków: Universitas, 2014. S. 156–170.
Kalinowski, Daniel. Raptularz kaszubski. Gdańsk: Wydawnictwo ZK-P, 2014. S. 236–246.
Kalinowski, Daniel. „Kaszubskie kompleksy kulturowe (z centrum i prowincją w tle)”. Centra – peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Red. W. Browarny, E. Rybicka, D. Lisak-Gębala. Kraków: Universitas, 2015. S. 259–273.
Kalinowski, Daniel. „Kaszubski portret Żydów. Główne kierunki i techniki”. Żydzi polscy i pomorscy. Studia o ludziach i literaturze. Gdańsk – Słupsk: Instytut Kaszubski, Wydawnictwo Naukowe AP, 2016. S. 287–310.
Karnowski, Jan. Dr Florian Ceynowa. Oprac. i posł. Jerzy Treder. Gdańsk: Czec, 1997.
Kiedrowski, Wojciech. Wyb. i red. Piaśnica oczyma poetów. Gdańsk – Wejherowo: Czec, Urząd Gminy 2001.
Kluge, Friedemann. „Obraz Niemca w powieści kaszubskiej”. Życie i twórczość Aleksandra Majkowskiego. Red. J. Borzyszkowski. Wejherowo – Gdańsk: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, Instytut Kaszubski, 1997. S. 147–160.
Kościński, Konstanty. Idea słowiańska na Kaszubach. Szkic historyczny. Poznań: nakładem Autora, 1908.
Kuik-Kalinowska, Adela. „Gorzki dialog, cierpki humor i problemy filozoficzne. O «Rozmôvie Pôlocha s Kaszebą» i «Rozmòvie Kaszébé z Pòlôchem» Floriana Ceynowy”. A. Kuik-Kalinowska, D. Kalinowski. Od Smętka do Stolema. Wokół literatury Kaszub. Gdańsk – Słupsk: Instytut Kaszubski, Wydawnictwo Naukowe AP, 2009. S. 89–110.
Kuik-Kalinowska, Adela. „«Zemja mogił i grobów». Topika tanatyczna w literaturze kaszubskiej”. Tatczëzna. Literackie przestrzenie Kaszub, Słupsk – Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe AP, Instytut Kaszubski, 2011. S. 286–292.
Kwaśniewska, Anna. Badania etnograficzne na Kaszubach i Pomorzu Wschodnim w XIX i XX w. Ludzie, instytucje, osiągnięcia badawcze. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2009. S. 47–59.
Labuda, Gerard. „«Sprawa kaszubska» w perspektywie historii”. Kaszubi i ich dzieje. Gdańsk: Czec, 1996. S. 23–40.
Linkner, Tadeusz. Heroiczna biografia Remusa. W świetle mitu i kaszubskich wierzeń. Gdańsk: Czec, 1996.
Linkner, Tadeusz. Red. „Życie i przygody Remusa” Aleksandra Majkowskiego. Powieść regionalna czy arcydzieło europejskie. Słupsk: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1999.
Linkner, Tadeusz. Z literatury Młodokaszubów. Aleksander Majkowski. Studia i szkice. Kościerzyna: Wydawnictwo „Bernardinum”, 2013. S. 56–87.
Lipski, Tadeusz. „O hymnie kaszubskim Hieronima Derdowskiego”. Kościerskie Zeszyty Muzealne 1 (2007). S. 97–107.
Majkowski, Aleksander. Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubski. Oprac. i przyp. J. Treder, wstęp: J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2010.
Martuszewska, Anna. „Ta trzecia”. Problemy literatury popularnej. Gdańsk: Wydawnictwo UG, 1997.
Matusiak, Szymon. „Panslawizm na Kaszubach”. Przegląd Powszechny 11, t. 43 (1894). S. 1–25.
Obracht-Prondzyński, Cezary. „Niemcy widziani oczyma Kaszubów”. W kręgu problematyki kaszubsko-pomorskiej. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2003. S. 37–53.
Okopień-Sławińska, Aleksandra. Red. Formy literatury popularnej. Warszawa: PAN, 1973.
Orłowski, Hubert. „Polnische Wirthschaft”. Nowoczesny niemiecki dyskurs o Polsce. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa Borussia, 1998.
Pieróg, Ireneusz. Florian Stanisław Ceynowa. Życie i działalność. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Skórczewski, Dariusz. „Postkolonialna Polska – projekt (nie)możliwy”. Teksty Drugie 1–2 (2006). S. 100–112.
Stefanowska, Zofia. Strona romantyków. Studia o Norwidzie. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1993.
Surynt, Izabela. „Badania postkolonialne a «Drugi Świat». Niemieckie konstrukcje narodowo-kolonialne XIX wieku”, Teksty Drugie 4 (2007). S. 25–46.
Tazbir, Janusz. Protokoły mędrców Syjonu. Autentyk czy falsyfikat? Warszawa: Iskry, 2003.
Tomaszewska, Grażyna. Mickiewicz – Krasiński. O wyobraźni utopijnej i katastroficznej. Gdańsk: Wydawnictwo UG, 2000.
Treder, Jerzy. „O Ceynowie na marginesie dawnych i najnowszych prac”. Rocznik Gdański 2, t. 55 (1995). S. 51–109.
Treder, Jerzy. „Kontakty naukowe Floriana Ceynowy z Rosjanami”. Słownik Floriana Ceynowy. Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwo i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2001.
Trepczyk Jan, Labuda Aleksander, Rompski Jan, Bieszk Stefan, Grucza Franciszek, Marszałkowski Feliks. Poezja zrzeszyńców. Oprac. H. Makurat, wstęp J. Borzyszkowski, D. Kalinowski, H. Makurat. Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2013. S. 562–566, 634–635.
Zernack, Klaus. Niemcy – Polska. Z dziejów trudnego dialogu historiograficznego. Przeł. Łukasz Musiał, red. H. Olszewski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Żyndul, Jolanta. Kłamstwo krwi. Legenda mordu rytualnego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 2011.
Licenca
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license