Naturalizacja władzy a kolonializm. Uwagi na marginesie Robinsona Cruzoe Daniela Defoe i Piętaszka, czyli Otchłani Pacyfiku Michela Tourniera, z Szekspirowską Burzą w tle
PDF (Język Polski)

Ključne besede

władza
postkolonializm
wczesny kapitalizm
taumaturgia
umowa społeczna

Kako citirati

Lemann, N. . (2019). Naturalizacja władzy a kolonializm. Uwagi na marginesie Robinsona Cruzoe Daniela Defoe i Piętaszka, czyli Otchłani Pacyfiku Michela Tourniera, z Szekspirowską Burzą w tle. Porównania, 25(2), 229–245. https://doi.org/10.14746/por.2019.2.14

Povzetek

Artykuł poświęcony jest analizie zmieniających się w kulturze europejskiej mechanizmów legitymizacji władzy. Robinson Cruzoe Daniela Defoe lokowany jest tradycyjnie w obrębie wczesnokapitalistycznego wzrostu indywidualizmu, przejawiającego się na polu ekonomicznego działania jednostki. Argumentuję, że aby Robinson mógł stać się na swej wyspie homo oeconomicus, który wyłącznie swą pracą przekształca dziką naturę w cywilizację, a następnie zostać władcą/królem/gubernatorem wyspy, musiały zajść zmiany w obrębie źródeł legitymizacji władzy. Robinson Cruzoe, everyman, może stać się władcą swej wyspy dzięki odejściu od boskiej legitymizacji władzy, która dominowała w kulturze europejskiej, począwszy od antyku, aż do czasów Oświecenia. Przywołuję więc postać Szekspirowskiego Prospera, maga i króla Neapolu, który włada swą wyspą przy pomocy magii jako ostatni literacki potomek „królów cudotwórców” (M. Bloch, E. Kantorowicz). Władza Robinsona opiera się za zasadach umowy społecznej i nie pochodzi z boskiego nadania. Analizuję opisywany przez Defoe mechanizm zdobywania i utrzymywania władzy przez Cruzoe, odwołując się do procesualności powstawania imperiów kolonialnych. Piętaszek, czyli otchłanie Pacyfiku Michela Tourniera z 1967 roku to powieść powstała w optyce Saidowskiej „lektury kontrapunktowej”, dlatego też Tournier dekonstruuje mechanizm naturalizacji, demokratyzacji władzy Robinsona, odwołując się do wcześniejszych mechanizmów metafizycznej legitymizacji. Dostrzegam więc procesualność mechanizmu zdobywania i utrzymywania władzy, co wydaje mi się istotne z punktu widzenia
zrozumienia istoty i dynamiki imperializmu kolonialnego.

https://doi.org/10.14746/por.2019.2.14
PDF (Język Polski)

Literatura

Bastiat, Frederic. Sofizmaty ekonomiczne. Red. M. Wojteńsko. 2008. Web. 09.12.2019. <http://www.bastiat.pl/>

Bloch, Marc. Królowie cudotwórcy. Studium na temat nadprzyrodzonego charakteru władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i Anglii. Wstęp J. Le Goff. Przeł. Jan Maria Kłoczowski. Warszawa: Volumen. Bellona, 1998.

Botheroyd Sylvia, Botheroyd Paul. Słownik mitologii celtyckiej. Przeł. Zygmunt Kubiak. Katowice: Książnica, 1998.

Ceran, Waldemar. „Cesarz w politycznej teologii Euzebiusza z Cezarei i nauczaniu Jana Chryzostoma”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 44 (1992). S. 13-26.

Defoe, Daniel. Przypadki Robinsona Cruzoe. Przeł. t. 1: Józef Birkenmajer; t. 2: przekład anonimowy. Oprac. G. Sinko. Warszawa: PIW, 1983.

Erickson, Robert. “Starting Over Robisnon Cruzoe”. Studies in Literary Imagination 15 (1982). S. 51-73.

Faber, Gustav. Merowingowie i Karolingowie. Przeł. Zbigniew Jaworski. Warszawa: PWN, 1994.

Gandhi, Leela. Teoria postkolonialna. Wprowadzenie krytyczne. Przeł. Jacek Serwański. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2008.

Gazda Grzegorz, red. Słownik rodzajów i gatunków literackich. Warszawa: PWN, 2012.

Graves, Robert. Biała boginii. Przeł. Ireneusz Kania. Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 2000.

Kantorowicz, Ernst. Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej. Przeł. Maciej Michalski, Adam Krawiec. Warszawa: PWN, 2007.

Kraft, Elizabeth. “The Revaluation of Literary Character: The Case of Cruzoe”. South Atlantic Review 4 (2007). S. 37-58.

Lemann, Natalia. „Motyw miłości po śmierci – czyli co literatura zawdzięcza Celtom. Garść subiektywnych uwag na marginesie literatury światowej”. Miłość romantyczna jako figura wyobraźni. Seria Antropologia miłości. Red. B. Płonka-Syroka, E. Rudolf. Wrocław: Arboretum, 2009. S. 63-79.

Lemann, Natalia. „Tęsknota za Boskością. Królowie cudotwórcy i pomazańcy Boży w literaturze i kulturze. Szkic antropologiczno-historyczno-literacki”. Władca, władza. Literackie doświadczenia Europejczyków. Wiek XX i XXI. Red. M. Poradecki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2011. S. 19-31.

Loomba, Ania. Kolonializm/Postkolonializm. Przeł. Natalia Bloch. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.

Macherey, Pierre. A Theory of Literary Production. London&New York: Routledge, 2006.

Marks, Karol. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej. Przeł. Jerzy Heryng, Mieczysław Kwiatkowski, Henryk Gustaw Lauer, Ludwik Selen. Warszawa: PWN, 1951.

Montaigne de, Michel. Próby. Przeł. Tadeusz Boy-Żeleński. Warszawa: Hachette, 2009.

Ossowska, Maria. „Klasyczny model moralności mieszczańskiej: Beniamin Franklin”. Antropologia kultury. Antologia tekstów. Red. A. Mencwel et al. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2005. S. 506-514.

Rousseau, Jean-Jacques. Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi. Przeł. Bronisław Minc, Edward Lipiński. Warszawa: PWN, 1954.

Said, Edward. Kultura i imperializm. Przeł. Monika Wyrwas-Wiśniewska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.

Słonimski, Antoni. Dwa końce świata. Książka i Wiedza: Warszawa, 1937.

Spivak, Gayatri Chakravorty. „Krytyka postkolonialnego rozumu. W stronę historii zanikającej współczesności”. Teorie literatury XX wieku. Antologia. Red. A. Burzyńska, M. P. Markowski. Przeł. Janusz Margański. Kraków: Znak, 2006. S. 650-673.

Szekspir, William. Burza. Przeł. Leon Ulrich. Web. 19.12.2019. <https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/burza.html>

Szekspir, William. Król Ryszard II. Przeł. Leon Ulrich. Web. 19.12. 2019. <https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/krol-ryszard-ii.html>

Tournier, Michel. Piętaszek, czyli otchłanie Pacyfiku. Przeł. Maria i Cezary Gawrysiowie. Warszawa: PIW, 1977.

Watt, Ian. Narodziny powieści. Studia o Defoe’em, Richardsonie i Fieldingu. Przeł. Agnieszka Kreczmar. Warszawa: PIW, 1973.

Weber, Max. Etyka protestancka a duch kapitalizmu. Przeł. Jan Miziński. Lublin: Test, 1994.

Young, Michael. Colonial Desire: Hybridity in Theory, Culture and Race. London: Routledge, 1995.