Ključne besede
Genko Genkov
hypotypoza
wykluczenie
transgresja
performans
Kako citirati
Povzetek
Przedmiotem artykułu są ekfrastyczne reprezentacje postaci i malarstwa Epifaniusza Drowniaka oraz Genko Ivana Genkova (nazywanego „Genką-wariatem”), funkcjonujące
w rejestrach literackich, krytycznych i publicystycznych. Rewelatorska twórczość, traumatyczne biografie obu artystów posiadają potencjał legendotwórczy; byli oni podobnie stygmatyzowani, wykluczani przez swoją odmienność. W ustrojowych warunkach powojennych Polski i Bułgarii podlegali licznym deprecjacjom jako kłopotliwi politycznie Łemko i dysydent, podczas gdy ich obrazy uchodziły za paszporty tych krajów do światowej sztuki. Ekfrastyczne i hypotypiczne uobecnienia malarstwa, osobowości („sur une idée du tableau”, „sur une image de l’artiste”) Nikifora i Genkova są w artykule podstawą analizy porównawczej i interpretacji m. in. w aspektach wykluczenia, transgresji, performansu.
Literatura
Adamowska Joanna (2018), Sens kobaltu. Zbigniewa Herberta i Tadeusza Różewicza spotkania z malarzami, Wydawnictwo Biblioteka Pana Cogito, Kraków.
Bahneva Kalina (w druku), „Nigdy nie jestem tylko tu…” Polsko-bułgarskie zbliżenia i konfrontacje.
Bakałov Ivan, Istorii s Genko-Ludiya (Historie z Genką-wariatem/ Wspomnienia o Genku-wariacie), https://preview.tinyurl.com/yywvafdu [dostęp: 16.08.2020].
Banach Andrzej (1959), Pamiątka z Krynicy, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Banach Andrzej (1984), Nikifor, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Boczev Dimitar, Khudozhnikŭt i kanarcheto, https://preview.tinyurl.com/ y47v5muy [dostęp: 19.08. 2020].
Bauman Richard (2012), Sztuka słowa jako performance, przeł. Grzegorz Godlewski, w: Literatura ustna, red. Przemysław Czapliński, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 202–234.
Dahl Władimir Iwanowicz (1882), Tołkowyj słowar’ żiwogo welikorusskowo jazyka, Wydawnictwo księgarni-typografa M. O. Wolfa, S. Petersburg–Moskwa, https://tiny.pl/rnzlb [dostęp: 1.09.2020].
Dańko Ireneusz (2003), Tożsamość Nikifora, „Poznań.Wyborcza.pl.”, 14.03, https://tiny.pl/rkq4b [dostęp: 20.08.2020].
Dziadek Adam (2004), Obrazy i wiersze. Z zagadnień interferencji sztuk w polskiej poezji współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Dziadek Adam (2006), Apologia twórczej swobody. Eseje Zbigniewa Herberta: opis – uobecnienie – interpretacja, w: Zmysł wzroku, zmysł sztuki. Prywatna historia sztuki Zbigniewa Herberta, cz. II, red. Józef Maria Ruszar, Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”, Lublin, s. 30–50.
Dziadek Adam (2018), Ekfraza, w: Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubek, Beata Mytych-Forajter, Aleksander Nawarecki, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 150–153.
Dwurnik Edward (2005), Krótka historia mojego malarstwa, w: Thanks Jackson. Dwurnik 2001–2004. Katalog wystawy, red. Maria Anna Potocka, oprac. graficzne Rafał Sosin, Bunkier Sztuki, Kraków, s. 91–93.
Fischer-Lichte Erika (2008), Estetyka performatywności, przeł. Małgorzata Sugiera, Mateusz Borowski, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Frith Simon (2011), Sceniczne rytuały. O wartości muzyki popularnej, przeł. Marek Król, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Genko Genkov e rekord’or za wtora godina (2002), https://tiny.pl/rkhfb [dostęp: 12.08.2020].
Harasymowicz Jerzy (1986), Wybór wierszy, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Heffernan James A. W. (1991), Ekphrasis and Representation, „New Literary History”, t. 22, nr 2, s. 297–316.
Heffernan James A. W. (1993), Museum of Words. The Poetics of Ekphrasis from Homer to Ashbery, The University of Chicago Press, Chicago.
Herbert Zbigniew (2001), Węzeł gordyjski oraz inne pisma rozproszone 1948–1988, Biblioteka „Więzi”, Warszawa.
Herbert Zbigniew (2011a), Wiersze zebrane, oprac. Ryszard Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków.
Herbert Zbigniew (2011b), Utwory rozproszone (Rekonesans), oprac. Ryszard Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków.
Jackowski Aleksander (2010), Świat Nikifora, słowo/obraz terytoria, Gdańsk. Jackowski Aleksander, Jarnuszkiewiczowa Jadwiga (1985), Notatki o Nikiforze, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 39, z. 3–4, s. 227–238.
Janion Maria, Rosiek Stanisław, red. (1984), Osoby, Wydawnictwo Morskie Gdańsk, Gdańsk.
Jankov Jordan (2001), Bunt na tsvetovete, Parabola, Sofia.
Jankowicz Grzegorz (2010), Nieobecna ekfraza, w: Kulturowe wizualizacje doświadczenia, red. Adam Dziadek, Włodzimierz Bolecki, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 210–225.
Karski Bogdan, Nikifor jakiego nie znamy, https://preview.tinyurl.com/y3o3633q [dostęp: 03.09.2020].
Kolev Nikołaj, Kartina (Obraz), https://preview.tinyurl.com/y47v5muy [dostęp: 19.08.2020].
Krynicki Władysław (2018), Uważali go za głupka. Samotny gruźlik, żebrak bez domu, analfabeta. Jeden z najwybitniejszych prymitywistów świata, rozmawiała Monika Chrobak, „TVP Tygodnik”, 10.08.2018, https://tiny.pl/rkxxq [dostęp: 17.08.2020].
Kwaśniewski Maciej (2000), Malarz i żebrak, „Gazeta Krakowska”, 28.03. Kynczew Nikołaj, Twoje życie, https://literaturabulgarska.vilnet.pl [dostęp: 17.08.2020].
Lessing Gothold Ephreim (1962), Laookon albo o granicach malarstwa i poezji. Część pierwsza, oprac. Jolanta Maurin-Białostocka, przeł. Henryk Zymon-Dębicki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Maciejewski Łukasz (2004), Wolny artysta (rozmowa z Krzysztofem Krauze), „Kino”, nr 6, s. 26–27.
McKenzie Jon (2011), Performuj albo…, wstęp i przeł. Tomasz Kubikowski, Universitas, Kraków.
Mitchell William John Thomas, Ekphrasis and the Other, https://preview.tinyurl.com/r49u2r [dostęp: 6.08.2020].
Mój Nikifor, reż. Krzysztof Krauze, Studio Filmowe Zebra, Telewizja Polska – Agencja Filmowa Canal+ Polska, 2004.
Niemiec Eugeniusz, Nikifor, https://tinyurl.com/y5fypvpu [dostęp: 2.08.2020].
Petkowa Marliea, Genko Genkov: alchnostta shte izgde jivota (Chciwość pożre życie), https://tinyurl.com/y25eo7tj [dostęp: 19.08.2020].
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekladzie polskim W. O. Jakuba Wujka S. J. (1962), tekst poprawili oraz wstępami opatrzyli: Stary Testament ks. Stanisław Styś S. J., Nowy Testament ks. Władysław Lohn S. J., wyd. 3 popr., Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków.
Riffaterre Michaelle (1994), L’illusion d’ekphrasis, w: La pensée de l’image. Signification et figuration dans le texte et dans la peinture, red. Gisèle Mathieu-Castellani, Presses Universitaires de Vincennes, Saint-Denis, s. 211–227.
Popowski Remigiusz (2004), Starożytny przewodnik po neapolitańskiej pinakotece, w: Filostrat Starszy, Obrazy, przeł., wstęp, komentarz i przypisy Remigiusz Popowski, Prószyński i S-ka, Warszawa, s. 13–87.
Porębski Mieczysław (1962), Sztuka a informacja, „Roczniki Historii Sztuki”, r. 3, s. 44–105.
Ruenov Ruen, Genko Genkov – Ludiya. Edin bŭlgarski geniĭ v zhivopista, https://tinyurl.com/y2plxqus [dostęp: 17.08.2020].
Rydzyńska Marta, red., Karpińska Marzena, Jaxa-Chamiec Maria, Pająk Michał, oprac. (2018), Katalog wystawy „Nikifor” Domu Aukcyjnego Polswiss Art, Polswiss Art, Warszawa.
Słodczyk Rozalia (2018), Powrót do ekfrazy. Próba systematyzacji oraz próba typologii, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 352–371.
Słodczyk Rozalia (2020), Ekfraza, hypotypoza, przekład. Interferencje literatury i malarstwa w prozie włoskiej i eseistyce polskiej XX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Słownyk ukrainskoj mowy. Akademiczny tłumaczny słownik 1970–1980, https://tiny.pl/rnzff [dostęp: 01.09.2020].
Swoboda Bartosz (2011), Zniewalająca siła ekfrazy (rzecz o zmaganiach słowa i obrazu w poglądach W. J. T. Mitchella), „Przestrzenie Teorii”, nr 16, s. 41–50.
Szczepański Jan Józef (1983), Biskup jedzie przez morze, w: tenże, Rafa, Czytelnik, Warszawa, s. 55–76.
Szerszeń Natalia, Czy prymitywizm może oddać rzeczywistość? Rozważania na marginesie twórczości Nikifora, https://tiny.pl/rkhp5 [dostęp: 05.08.2020].
Wolf Jerzy (1938), Malarstwo nowego realizmu w Polsce. Nikifor, „Arkady”, nr 3, s. 24–30.
Licenca
Utwory opublikowane w czasopiśmie „Porównania”, na platformie Pressto należącej do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
-
uznania autorstwa — czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji
-
bez utworów zależnych — remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.
-
brak dodatkowych ograniczeń — nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczają innych w korzystaniu z utworu na warunkach określonych w licencji.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na wykorzystanie dzieła. Autorzy tekstów zakwalifikowanych do publikacji proszeni są o wypełnienie podpisanie i przesłanie umowa (PL) agreement (EN)
Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license