Zakłócona alegoryzacja dzieciństwa w Szumie Magdaleny Tulli
PDF (Język Polski)

Ključne besede

zakłócona alegoryzacja
dzieciństwo
Magdalena Tulli
proza postpamięciowa

Kako citirati

Wądolny-Tatar, K. (2023). Zakłócona alegoryzacja dzieciństwa w Szumie Magdaleny Tulli. Porównania, 33(1), 183–202. https://doi.org/10.14746/por.2023.1.10

Povzetek

Zakłócona alegoryzacja dzieciństwa w powieści Szum Magdaleny Tulli wychodzi poza tropologię „ja”, zaproponowaną przez Ryszarda Nycza. Krystalizację obrazów dzieciństwa utrudnia epigenetyczny tryb dziedziczenia traumatycznych doświadczeń przez tzw. drugie pokolenie. Powtórzenie (nawet samej ramy wydarzenia) oznacza też powrót dziedziczonej traumy. Ograniczone udostępnianie trudnej przeszłości (również jako osobowy hermetyzm dorosłych) i tajemnica przeszłości ciążą ku apofatycznej reprezentacji rzeczywistości. W toku narracji ograniczone udostępnianie ma również związek z demencyjną chorobą matki, zyskuje więc motywacje biologiczne, psychologiczne, oprócz historycznych i politycznych. Alegoryzacja dzieciństwa nabiera charakteru substytucyjnego z uwagi na istnienie masek i kamuflaży, tzw. alegorii tożsamościowych (Marta Tomczok), oraz potrzebę afektywnej kompensacji poprzez zastępcze formy społecznych inkluzji. Odrzucona i samotna dziewczynka w fabule utworu Szum Tulli zawiera z matką i ciotką „przymierze wstydu” (Aleksandra Szczepan), żyje w świecie wyimaginowanych figur, funkcjonujących w jej umyśle i na dziecięcych rysunkach (lisa-przyjaciela, esesmana ze związanymi rękoma), stosuje mentalny eskapizm, konsekwentnie gra rolę trudnego i dziwnego dziecka. Na poziomie narracji Tulli sygnalizuje zakłóconą alegoryzację dzieciństwa, które literacko nie ustala się w jednolitym obrazie, poprzez endogeniczność świata wewnętrznego bohaterki, interlokację jej doświadczenia (postpamięciowo dziedziczoną przeszłość rodziców, polsko-włoskie pochodzenie, żydowskie korzenie matki), metafory zamknięcia, ironię jako parabazę alegorii, widmologie literackie, alegoryzację akustyczną, konstrukcję narratora jednocześnie afektującego i afektowanego (Justyna Tabaszewska). Zabiegi te umożliwiają separowanie się postaci od doświadczenia, przenikanie się poziomu autorskiej opowieści z poziomem opowiadanych zdarzeń, wytwarzają podmiot metaleptyczny (Tomasz Kunz).

https://doi.org/10.14746/por.2023.1.10
PDF (Język Polski)

Literatura

Bielewicz-Jędros Katarzyna (2023), Postpamięciowe strategie narracyjne w prozie Anny Janko i Magdaleny Tulli, [praca doktorska, obroniona w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie w styczniu 2023 roku], https://rep.up.krakow.pl/xmlui/handle/11716/11636.

Bielik-Robson Agata (2007), Pokorny sługa języka. O „Alegoriach czytania” Paula de Mana, w: Narracje po końcu (wielkich) narracji. Kolekcje, obiekty, symulakra…, red. Hanna Gosk, Andrzej Zieniewicz, Dom Wydawniczy „Elipsa”, Warszawa, s.172–191.

Czapliński Przemysław (1996), Nieepicki model prozy w literaturze najnowszej, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 68–84.

De Man Paul (2004), Alegorie czytania. Język figuralny i Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta, przeł. Artur Przybysławski, Universitas, Kraków.

Dutka Elżbieta (2014), Historyjki czy historie? Parabole czy alegorie? O prozie Magdaleny Tulli, w: Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych, cz. 1, red. Agnieszka Nęcka, Dariusz Nowacki, Jolanta Pasterska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 525–550.

Głowiński Michał (2010), Kręgi obcości. Opowieść autobiograficzna, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Grzemska Aleksandra (2020), Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.

Izdebska Agnieszka (2010), Proza Magdaleny Tulli – w kręgu wieloznacznej referencji, w: Inna literatura? Dwudziestolecie 1989–2009, red. Zbigniew Andres, Janusz Pasterski, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 303–322.

Koszowy Marta (2013), Obecne nierzeczywiste. Apofatyczna mediacja jako agon na przykładzie prozy Magdaleny Tulli, „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 111–133. DOI: https://doi.org/10.18318/pl.2013.1.4

Kuchta Anna (2020), Wobec postpamięci. Tożsamość drugiego pokolenia po Holokauście w świetle zjawiska postpamięci na podstawie wybranych przykładów współczesnej polskiej literatury wspomnieniowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Kunz Tomasz (2021), Podmiot metaleptyczny. Wstępne rozpoznania, w: Sztuka interwencji. Ryszarda Nycza praktykowanie humanistyki: rozmowy, inspiracje, kontynuacje, red. Jerzy Franczak, Tomasz Kunz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 425–441.

Ładoń Monika (2016), Kłopotliwa Kasetka z chorobami. O „Włoskich szpilkach” i „Szumie” Magdaleny Tulli, w: Kobieta, literatura, medycyna, red. Arleta Galant, Agata Zawiszewska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 365–379.

Markiewicz Henryk (1984), Wymiary dzieła literackiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Nycz Ryszard (2002), Tropy „ja”. Koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia, w: tenże, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 87–117.

Piaskowski Łukasz (2020), Audiosfera jako kategoria literaturoznawcza. Próba przybliżenia zagadnienia, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, z. 4, t. 63, s.134–150.

Przymuszała Beata (2008), Pusta pustka? O zanieczyszczonej polskiej pamięci w „Skazie” Magdaleny Tulli, „Akcent”, nr 4 (114), s. 61–68.

Przymuszała Beata (2015), Między „Włoskimi szpilkami” a „Szumem” Magdaleny Tulli – wokół problemu ofiary. Re-lektura emocji, w: Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. Ryszard Nycz, Anna Łebkowska, Agnieszka Dauksza, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 271–308.

Siewior Kinga (2018), Wielkie poruszenie. Pojałtańskie narracje migracyjne w kulturze polskiej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.

Skurtys Jakub (2022), I tu też jest alegoria: krytycznoliterackie zmagania z nowoczesną alegorycznością, „Forum Poetyki”, nr18–29, s.134–151. DOI: https://doi.org/10.14746/fp.2022.28-29.36755

Szczepan Aleksandra (2021), „Nigdy nie będziesz szła sama”. O możliwych historiach literatury polskiej, w: Sztuka interwencji. Ryszarda Nycza praktykowanie humanistyki: rozmowy, inspiracje, kontynuacje, red. Jerzy Franczak, Tomasz Kunz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 395–410.

Szostek Teresa, Sendyka Roma, Nycz Ryszard, red. (2013), Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.945

Tabaszewska Justyna (2020), Zatarte tryby teraźniejszości. Afektywne struktury czasowe w twórczości Magdaleny Tulli, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 96–120. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2020.5.7

Tomczok Marta (2016), Alegorie Zagłady w „Tworkach” Marka Bieńczyka i „Wieku 21” Ewy Kuryluk, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo”, nr 6 (9), s. 157–170.

Tulli Magdalena (2011), Włoskie szpilki, Wydawnictwo „Nisza”, Warszawa.

Tulli Magdalena (2014), Szum, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.

Waligóra Janusz (2019), Autoportret z lisem. Przeszłość do przezwyciężenia w prozie autobiograficznej Magdaleny Tulli, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie”, nr 4004, t, 59, s.135–150. DOI: https://doi.org/10.19195/0079-4767.59.7

Wiegandt Ewa (2010), Niepokoje literatury. Studia o prozie polskiej XX wieku, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, Poznań.

Żynis Bernadetta (2017), „Mam prawo być tym, czym jestem” – konieczności i wybory we „Włoskich szpilkach” i w „Szumie” Magdaleny Tulli, w: Tożsamość, kultura, nowoczesność, t.1, red. Beata Morzyńska-Wrzosek, Marek Kurkiewicz, Ireneusz Szczukowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 112–127.