Słowiańskie emigracje – rewizje
Mówiąc umownie, świat dzieli się na kraje, z których się ucieka i na takie, do których się ucieka. (…) Co ma robić pisarz w kraju, z którego wszyscy uciekają? Zostać, na nic nie zważając czy też raczej, niczego «nie zauważając»? Czy też uciec samemu, dumnie nazywając tę ucieczkę «wygnaniem»? Która z porażek będzie mniejsza? Która z porażek jest zwycięstwem?
(J. Andruchowycz, Gra w Germaszkę, przeł. R. Rusnak)
Definiowanie emigracji, zarówno w ujęciu socjologicznym, historycznym, jak i literackim czy językowym, nierzadko opiera się na układach binarnych, ugruntowanych opozycjach (wchodzących w spór aksjologiczny), wśród których na pierwszym miejscu pojawić się muszą, podobnie brzmiące (i przez to jeszcze chętniej wykorzystywane w emigracyjnych dyskursach) ojczyzna i obczyzna. Zaraz za nimi kryją się kolejne pary: powrót – opuszczenie, zakorzenienie – wykorzenienie, wybór – konieczność, wędrówka – stabilizacja, obcy – swój, pozyskanie – utracenie. Podwójność życiorysów i doświadczeń, przy jednoczesnej świadomości podobieństwa losów ludzkich w regionie Europy Środkowej i Bałkanów jest istotnym powodem, dla którego pragniemy przyjrzeć się po raz kolejny tematyce emigracji. Planowany numer „Poznańskich Studiów Slawistycznych” ma być nie tylko okazją, by przypomnieć literackie spojrzenia na emigrację, przeczytać emigracyjnych autorów, zastanowić się nad artystycznym „studium przypadku” emigracji czy raz jeszcze przyjrzeć językowi w procesie zmiany. Jak dobitnie pokazują różne doświadczenia i wydarzenia ostatnich lat (by wspomnieć jedynie polski kontekst i kryzys migracyjny na granicy polsko-białoruskiej oraz fale emigracji z terenów Ukrainy), region Europy Środkowej można wciąż opisywać i analizować przez pryzmat doświadczenia uchodźstwa. Krzysztof Dybciak w artykule Historyczne znaczenie środkowoeuropejskich emigracji, nawiązując do różnorodnych dróg interpretacji fenomenu Europy Środkowej, stwierdził:
Nasz region starano się definiować na rozmaite sposoby (…); proponuję kolejny – w epoce nowoczesnej: „Centralna Europa, to zbiór zagrożonych w swym bycie narodów wytwarzających emigracje”. Parafrazując, nieco żartobliwie, formuły filozofii chrześcijańskiej, można powiedzieć, że dowód (typu a posteriori, przykładowo kosmologiczny) na istnienie Europy Środkowej można przeprowadzić z istnienia diaspor.
Emigracja nie jest, rzecz jasna, wynalazkiem środkowoeuropejskim, a tym bardziej dwudziestowiecznym, tę nieco przewrotną sugestię regionalnej definicji uchodźstwa można więc łatwo uznać za zbyt uogólniającą, jednocześnie deprecjonującą inne, nieśrodkowoeuropejskie migracje. Podobne tezy prowokacyjnie przywoływał także Josef Kroutvor w opublikowanym tuż po aksamitnej rewolucji eseju Potíže s emigraci. Intelektuál na útěku (Problemy z emigracją. Ucieczka intelektualisty), wyznaczając słowiańskiej emigracji znaczące miejsce wśród europejskich uchodźstw. Warto więc na nowo spojrzeć na doświadczenie emigracji weryfikując raz jeszcze regionalny kontekst jej definiowania.
Dostrzegając niezaprzeczalną aktualność doświadczenia przymusu opuszczenia ojczyzny, pragniemy zaprosić Państwa do udziału w tomie poświęconym współczesności słowiańskich dwudziestopierwszowiecznych diaspor, niejako sugerując ponowne pochylenie się nad problemem emigracji w ujęciu regionalnym. Pragniemy raz jeszcze przyjrzeć się Europie Środkowej, Słowiańszczyźnie i Bałkanom jako migracyjnym miejscom wyjściowym i docelowym oraz temu, jak uchodźcza przeszłość tych przestrzeni rezonuje w teraźniejszości. Proponujemy, by artykuły zgłaszane do publikacji w planowanym tomie dotyczyły w szczególności:
- rewizji słowiańskiego/słowiańskich doświadczenia/doświadczeń emigracji w kontekście literackiej, językowej politycznej i społecznej teraźniejszości regionu;
- (re)definiowania terminologii: emigrant, egzulant, uchodźca (kim byli i kim są ludzie opuszczający ojczyzny); emigracja polityczna, ekonomiczna, wewnętrzna;
- ponadnarodowej wspólnoty (?) doświadczenia emigracji (w perspektywie współczesnej);
- języka w procesie adaptacji i lingwistycznych aspektów uchodźstwa;
- emigracji jako doświadczenia regionalnego (w kontekście słowiańskim, bałkańskim i środkowoeuropejskim);
- współczesnych kryzysów migracyjnych i ich literackich reprezentacji;
- wielojęzyczności literatur i kultur;
- wielokrotnych perspektyw i wielokrotnych życiorysów;
- kulturowych reinterpretacji i metaforyzacji doświadczenia uchodźstwa.
Teksty o objętości do 35 tysięcy znaków w językach słowiańskich, angielskim i pozostałych językach kongresowych prosimy nadsyłać do 30 marca 2026 roku za pośrednictwem strony czasopisma „Poznańskie Studia Slawistyczne” na platformie Pressto (https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pss/about/submissions). Na platformie Pressto znajdą Państwo również wskazówki redakcyjne. Artykuł powinien zostać uzupełniony o nr ORCID autora, adres mailowy, abstrakt w języku angielskim oraz języku tekstu (około 1000 znaków), słowa kluczowe w języku angielskim i języku tekstu oraz notkę o autorze w języku angielskim (do 700 znaków).
Prosimy o wstępne potwierdzenie swojego udziału w tomie do 31 grudnia 2025 roku.