Keywords
didacticism
zoonyms
linguistic picture of the world
phraseology
How to Cite
Abstract
The aim of the article is to show the relationship between the homo and animal spheres. The research material consists of Polish and Russian phraseological units in a broad sense (idioms, comparisons and proverbs) with zoonyms being the names of farm animals. The main emphasis was placed on the inherent – in faunal phraseology – and the closely related features of anthropocentrism and didacticism. Tracing the relationship between humans and animals clearly indicates the pejorativization of the linguistic image of fauna by a man. People like to use animal portraits to speak of the dark sides of their own world. Ascribing disabilities to representatives of fauna at the same time exposes the value of everything that is human. Parallel however, there is a phenomenon of hyperbolization of the negative portrait of a man who tries to subjugate living creatures from outside his species, guided by heartlessness, greed and selfishness. The lack of morality or culture cannot be considered animal traits, since higher feelings are characteristic of homo sapiens and constitute the foundation that distinguishes humans from the fauna world. Animals only fight for food, domination, and take care of the young. Their behavior is not due to ill will, lack of morals or culture. In the behavior of animals, their nature prevails and their innate instincts ensure their survival. Animals are not uncultivated and immoral, it is only a man who thinks of them in this way, involuntarily projecting his own world onto the animal world. There is a human interpretation of the world in animalistic phraseological units.
References
Anusiewicz, J. (1990). Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie, „Etnolingwistyka” nr 3. Red. J. Bartmiński. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 95–141.
Anusiewicz, J. (1992). Koń – jaki jest – w języku polskim?, „Prace Filologiczne” nr 37, s. 201–212.
Bartmiński, J. (red.) (1980). Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bartmiński, J., Kielak O., Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2015). Dlaczego wąż nie ma nóg. Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartwicka, H. (1992). „Metafory zwierzęce” w języku polskim i rosyjskim. W: Lexicographica Slavica. Profesorowi Andrzejowi Bogusławskiemu. Red. J. Wawrzyńczyk. Toruń: UMK, s. 7–14.
Basaj, M. (1996). Nazwy zwierząt jako komponenty porównań frazeologicznych. W: Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich. Red. S. Warchoł. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 281–287.
Chlebda, W. (1991). Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy. Opole: WSP.
Cooper, J. C. (1998). Zwierzęta symboliczne i mityczne. Przeł. A. Kozłowska-Ryś, L. Ryś. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”.
Czapiga, A. (2004). Uskrzydlona przenośnia – na materiale metafor pola semantycznego ptaki (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). W: Słowianie w Europie. Historia, kultura, język. Red. K. Pietrzycka
Bohosiewicz, A. Wawrzyńczak, B. Gołąbek, Kraków: Collegium Columbinum, s. 295–302.
Czapiga, A. (2007). Językowy obraz wilka w kulturze polskiej, rosyjskiej i angielskiej. W: Świat Słowian w języku i kulturze. Językoznawstwo. Red. E. Komorowska, A. Krzanowska. Szczecin: Print Group, s. 50–56.
Dąbrowska, A. (2000). Tę żabę trzeba zjeść. Językowo-kulturowy obraz żaby w polszczyźnie. Język a Kultura t. 13: Językowy obraz świata i kultura. Red. J. Anusiewicz, A. Dąbrowska, s. 181–203.
Gurbisz, J. (1982). Połączenia wyrazowe z leksemami zoosemantycznymi. Próba interpretacji danych ankiety frazeologiczno-paremiologicznej. „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego, Filologia Rosyjska” nr 10, s. 79–86.
Hampl, L. (2012). Ptactwo we frazeologii czeskiej i polskiej. Bielsko-Biała: Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku Białej.
Jędrzejko, E., (2000). Frazeologia w przestrzeni lingwistyki „integralnej”. (Uwagi o wieloaspektowości badań frazeologicznych). „Annales UMCS” nr 18, s. 99–120.
Kempf, Z. (1985). Wyrazy gorsze dotyczące zwierząt. „Język Polski” t. LXV, s. 125– 144.
Kempf, Z. (1989). Dwa aspekty wyrazów negatywnych dotyczących zwierząt. „Język Polski” t. LXIX, s. 208–209.
Kępa-Figura, D. (2007). Kategoryzacja w komunikacji językowej na przykładzie leksemu ptak. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kielak, O. (2014). Koza i kozioł w polskich przysłowiach oraz wyrażeniach przysłowiowych. Jeden czy dwa językowo-kulturowe obrazy zwierząt. „LingVaria” nr 2 (18), s. 235–247, https://doi.org/10.12797/LV.09.2014.18.15.
Kowalonek, M. (2009). Językowy obraz kozy we frazeologii i paremiologii języka polskiego, serbsko/chorwackiego i słoweńskiego. W: Bałkany w XX i XXI wieku. Historia – polityka – kultura. Red. H. Stys, S. Sochacki. Toruń: Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 185–196.
Koziara, S. (1996). Symbolika zwierzęca we frazeologii i przysłowiach języka polskiego. „Ojczyzna Polszczyzna. Kwartalnik dla nauczycieli” nr 3, s. 57–61.
Koziara, S. (2002). Frazeologizmy pochodzenia biblijnego z nazwami zwierząt w języku polskim. „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” nr 1, s. 155–164.
Mosiołek, K. (1994). Stereotypy samic niektórych zwierząt domowych przekazywane przez polszczyznę i język francuski. „Poradnik Językowy” nr 3, s. 23–28.
Mosiołek-Kłosińska, K. (1995). Motywacja związków frazeologicznych zawierających Wyrazy pies i kot. „Etnolingwistyka” nr 7, s. 21–31.
Mosiołek-Kłosińska, K. (1997). Antropocentryzm leksyki zwierzęcej. W: Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi. Red. R. Grzegorczykowa, Z. Zaron, Warszawa: Wydawnictwa UW, s.71–77.
Nowakowska, A. (1991). Obraz świata zwierząt we frazeologii polskiej i francuskiej. „Poradnik Językowy” nr 9–10, s. 361–368.
Pajdzińska A. (1991). Wartościowanie we frazeologii. W: Język a Kultura, t. 3: Wartości w języku i w tekście. Red. J. Puzynina, J. Anusiewicz, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 15–29.
Pajdzińska A. (2001). My, to znaczy... : z badań językowego obrazu świata. „Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja” nr 1 (66), s. 33–53.
Pajdzińska A. (2010). Przydatność frazeologizmów w badaniach językowego obrazu świata. W: Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne. Red. S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAm, s. 87–97.
Peisert, M. (1991). Językowy i kulturowy obraz węża w języku polskim. „Rozprawy Komisji Językowej WTN” t. XVII, s. 259–270.
Peisert, M. (2003). Sus domesticus – zwierzę, którego nazwy używać nie wypada. W: Język a Kultura t. 15: Opozycja homo–animal w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska, s. 149–155.
Rak, M. (2006), Antropocentryzm gwarowej frazeologii zwierzęcej z Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, „Język Polski” t. LXXXVI, s. 368–376.
Rak, M. (2007). Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum”.
Rak, M. (2017). Na bezrybiu i rak ryba. Językowo-kulturowy obraz raka w polszczyźnie. „Etnolingwistyka” nr 29, s. 149–169, https://doi.org/10.17951/et.2017.29.149.
Sahata, J. (2009). Ptaki we frazeologii polskiej i ukraińskiej. „Postscriptum Polonistyczne” nr 1 (3), s. 143–152.
Skawiński, J. (2000). Językowy aspekt badań nad zwierzętami w kulturze. „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” nr 1, s. 93–121.
Spagińska-Pruszak, A. (2005). Intelekt we frazeologii polskiej, rosyjskiej i chorwackiej. Łask: Oficyna Wydawnicza LEKSEM.
Steffen, W. (1986). Wyrazy „lepsze” i „gorsze”. „Język Polski” t. LXVI, s. 336–340.
Szerszunowicz, J. (2003). Językowo-kulturowy obraz sowy w ujęciu komparatywnym. „Białostockie Archiwum Językowe” nr 3, s. 215–225, https://doi.org/10.15290/baj.2003.03.11.
Szerszunowicz, J. (2004). Językowo-kulturowy obraz lisa w ujęciu komparatywnym (polsko-angielsko-włoski). W: Język, kultura, nauczanie i wychowanie. Red. J. Kida. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 239–245.
Szerszunowicz, J. (2011). Obraz człowieka w polskich, angielskich i włoskich leksykalnych i frazeologicznych jednostkach faunicznych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Tokarski, R. (1991). Wartościowanie człowieka w metaforach językowych. „Pamiętnik Literacki” nr 1, s. 144–158.
Tokarski, R. (1992). Czy człowiek jest istotą dobrą? Wartościowanie w metaforach językowych. W: Studia o tropach II. Red. T. Dobrzyńska. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 69–81.
Vidović-Bolt, I., Szerszunowicz, J. (2014). Językowo-kulturowy obraz osła w języku chorwackim i polskim. W: Stałość i zmienność w językach i kulturach świata. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Ewie Komorowskiej z okazji 30-lecia pracy naukowej, t. 1. Red. D. Dziadosz, A. Krzanowska, A. Szlachta, Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski, s. 481–499.
Vidović-Bolt, I. (2008). Frazeologizmy zoonimiczne odnoszące się do człowieka w języku chorwackim i polskim. W: Wyraz i zdanie w językach słowiańskich. Opis, konfrontacja i przekład, t. 6. Red. M. Sarnowski, W. Wysoczański. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 483–492.
Wtorkowska, M. (2010). Kot w polskich i słoweńskich związkach wyrazowych (frazeologizmach i przysłowiach). „Acta Universitatis Lodziensis” seria: Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, nr 17, s. 195–204.
Wtorkowska, M. (2014). Porównanie polskich i słoweńskich frazeologizmów z komponentem wybranych zwierząt domowych (byka, wołu, krowy i cielęcia). „Acta Universitatis Lodziensis” seria: Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, t. 21, s. 403–412.
Wysoczański, W. (2005). Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych na materiale wybranych języków. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zaręba, L. (2004). Nazwy zwierząt w idiomatyce polskiej i francuskiej. Studium porównawcze. W: L. Zaręba, Szkice z frazeologii porównawczej francusko-polskiej i polsko-francuskiej. Esquisses de phraséologie comparative franco-polonaise et polono-française. Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 11–49.
Zimnowoda, J. (2003). Opozycja homo – animal w ekspresywnych zwrotach językowych. Język a Kultura t. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska, s. 103–115.
Буробин, А. В. (1995). Национально-культурная специфика анималистической фразеологии русского языка. [Niepublikowana rozprawa doktorska]. Moсква: Российский Университет дружбы народов.
Гура, A. В. (1997). Cимволика животных в славянской народной традиции. Mосква: Индрик.
Журавлёв, A. Ф. (1994). Домашний скот в поверьях и магии восточных славян. Этнографические и этнолингвистические очерки. Mосква: Издательство „Индрик”.
Зеленин, Д. К. (1991). Bосточнославянская этнография. Mосква: Наука. Главная редакция восточной литературы.
Kозлова, T. В. (2003). Cемантика фразеологизмов с названиями животных в со- временном русском языке. Mосква: Издательство Московского Университета.
Mайер, K.-И. (1986). Зоонимы как компоненты фразеологических единиц (Некоторые параллели русского, венгерского и немецкого языков). „Slavica” т. XXII, c. 15–21.
Tолстая, C. M. (ред.) (2002). Cлавянская мифология. Энциклопедический словарь. Mосква: ЭЛЛИС ЛАК.
Толстой, Н. И. (ред.) (1995–2012). Славянские древности. Етнолингвистический словарь в 5-ти томах, Москва: Международные отношения.
Чапига, A. (2002). О метафоризации значений (на примере названий животных в русском, польском и английском языках). W: Świat Słowian w języku i kulturze, t. III. Red. E. Komorowska, Ż. Kozicka-Borysowska. Szczecin: PPH ZAPOL Spółka Jawna, s. 35–40.
Чапига, A. (2009). Языковая картина обезьяны в русской, польской и английской культурах. W: Коммуникативные аспекты грамматики и текста. Red. Z. Czapiga, A. Czapiga. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 227–235.
[Burobin, A. V. (1995). Natsionalˊno-kulˊturnaya spetsifika animalisticheskoi frazeologii russkogo yazyka. (Niepublikowana rozprawa doktorska). Moskva: Rossiiskii Universitet druzhby narodov.
Gura, A. V. (1997). Simvolika zhivotnykh v slavyanskoi narodnoi traditsii. Moskva: Indrik.
Zhuravlev, A. F. (1994). Domashnii skot v poverˊyakh i magii vostochnykh slavyan. Etnograficheskie i etnolingvisticheskie ocherki. Moskva: Izdatelˊstvo „Indrik”.
Zelenin, D. K. (1991). Vostochnoslavyanskaya etnografiya. Moskva: Nauka. Glavnaya redaktsiya vostochnoi literatury.
Kozlova, T. V. (2003). Semantika frazeologizmov s nazvaniyami zhivotnykh v sovremennom russkom yazyke. Moskva: Izdatelˊstvo Moskovskogo Universiteta.
Majer, K.-I. (1986). Zoonimy kak komponenty frazeologicheskikh edinic (Nekotorye paralleli russkogo, vengerskogo i nemeckogo yazykov). „Slavica” t. XXII, s. 15–21.
Tolstaya, S. M. (red.) (2002). Slavyanskaya mifologiya. Entsiklopedicheskii slovarˊ, Moskva: ELLIS LAK.
Tolstoi, N. I. (red.) (1995–2012). Slavyanskie drevnosti. Etnolingvisticheskii slovarˊ v 5-ti tomakh. Mockva: Mezhdunarodnye otnosheniya.
Czapiga, A. (2002). O metaforizatsii znachenii (na primere nazvanii zhivotnykh v russkom, pol’skom i angliiskom yazykakh). W: Świat Słowian w języku i kulturze, t. III. Red. E. Komorowska, Ż. Kozicka-Borysowska. Szczecin: PPH ZAPOL Spółka Jawna, s. 35–40.
Czapiga, A. (2009). Yazykovaya kartina obezˊyany v russkoi, polˊskoi i angliiskoi kulˊturakh. W: Kommunikativnye aspekty grammatiki i teksta. Red. Z. Czapiga, A. Czapiga. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 227–235].
DWKolb – Kolberg, O. (1967). Dzieła wszystkie, t. 60: Przysłowia. Red. S. Świrko. Wrocław–Poznań: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Rak, M. (2007). Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum”.
JPZW – Wysoczański, W. (2005). Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych na materiale wybranych języków. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
NKP – Krzyżanowski, J. (red.) (1969–1978). Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
NSGU – Kasperczak, M., Rzeszutek, M., Smól, J., Zgółkowa, H. (2004). Nowy słownik gwary uczniowskiej. Red. H. Zgółkowa. Wrocław: Europa.
PSWP – Zgółkowa, H. (red.) (1994–2005). Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 1–50. Poznań: Wydawnictwo „Kurpisz”.
Rodziewicz, B. (2007). Frazemy komparatywne z komponentem zoonimicznym w języku polskim, rosyjskim i niemieckim. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
SFGD – Rak, M. (2005). Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich. Kraków: Scriptum.
SFJPS – Skorupka, S. (1987). Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wiedza Powszechna.
SGPK – Karłowicz, J. (1974). Słownik gwar polskich. Warszawa.
SJPL – Linde, S.B. (1807–1814). Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Drukarnia XX. Piiarów.
SPP – Anusiewicz, J., Skawiński, J. (1996). Słownik polszczyzny potocznej. Warszawa– Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
SPWS – Stomma, L. (2000). Słownik polskich wyzwisk, inwektyw i określeń pejoratywnych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt.
STGP – Stępniak, K. (1993). Słownik tajemnych gwar przestępczych. Londyn: Puls.
USJP – Dubisz, S. (red.) (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
WSFJP – Müldner-Nieckowski, P. (2003). Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Świat Książki.
БСНС – Мокиенко, В. М., Никитина, Т. Г. (2008). Большой словарь народных сравнений. Mосква: OЛMA Медиа Групп.
БСРПос – Мокиенко, В. М., Никитина, Т. Г., Николаева, E. K. (2010). Большой словарь русских пословиц. Mосква: OЛMA Медиа Групп.
ИСРФК – Kозлова, T.В. (2001). Идеографический словарь русских фразе логизмов с названиями животных. Mосква: Дело и Сервис.
ССРЯМ – Мoкиенко, В. М. (2003). Словарь сравнений русского языка. Санкт- Петербург: Норинт.
ТСРСЕ – Eлистратов, В. С. (2005). Толковый словарь русского сленга. Mосква: Аст-ПРЕСС КНИГА.
[BSNS – Mokienko, V.M., Nikitina, T.G. (2008). Bol’shoy slovar’ narodnykh sravneny. Moskva: OLMA Media Grupp.
BSRPos – Mokienko, V.M., Nikitina, T.G., Nikolaeva, E.K. (2010). Bol’shoy slovar’ russkikh poslovits. Moskva: OLMA Media Grupp.
ISRFK – Kozlova, T.V. (2001). Ideograficheskii slovar’ russkikh frazeologizmov s nazvaniyami zhivotnykh. Moskva: Delo i Servis.
SSRYAM – Mokienko, V.M. (2003). Slovar’ sravnenii russkogo yazyka. Sankt-Peterburg: Norint.
TSRSE – Elistratov, V.S. (2005). Tolkovii slovar’ russkogo slenga. Moskva: Ast-PRESS KNIGA].
License