Międzygatunkowe strefy kontaktu. Relacje psów i ludzi (z „diabelską śliną w sercu”) w literackiej dystopii Josipa Mlakicia O zlatu, ljudima i psima

Abstrakt

Przedmiotem analizy literaturoznawczej zaproponowanej w powyższym tytule jest tryptyk Josipa Mlakicia, utrzymany w konwencji futurystycznej antyutopii. Dzieło stanowi materiał badawczy podatny na zastosowanie różnorodnych, interdyscyplinarnych narzędzi metodologicznych (od ekokrytyki po animal studies). Poza symbolicznym ujęciem problematyki psów w historii kultury, punktem wyjścia dla rozważań nad postapokaliptyczną wizją świata totalitarnego, przez który przetoczyły się kolejne wojny, naruszające ekosystem, jest posthumanistyczna i postanatropocentryczna optyka obecnej i przyszłej kondycji ludzkiej, ze szczególnym uwzględnieniem szowinizmu gatunkowego. W antywojennej prozie bośniacko-hercegowińskiego pisarza gatunkowizm (speciesism), postrzegany przez pryzmat złożonych relacji ludzi i psów, przejawia się również w postaci zacierania granicy między pojęciem zwierzęcości i człowieczeństwa, w wizji świata, w której największym zagrożeniem okazuje się homo crudelis. W świecie przedstawionym Mlakicia relacje między człowiekiem a psem można zdefiniować jako przykład symbiotycznej kooperacji (companion species), „naturokultury”, realizowanej w rozmaitych „strefach kontaktu”. Pojawia się także kwestia zhierarchizowanych stosunków między ludźmi, bytów o słabej podmiotowości: ludzi wykluczonych, zmarginalizowanych i eksterminowanych wszelkich Innych, w tym niepełnosprawnych, stających się podporządkowanymi „psami”, o statusie ofiar. Oczekiwany efekt przeprowadzanego wywodu dotyczyć będzie ukazania funkcji literatury jako źródła refleksji i medium ekspresji (wynalazku, przypisanego człowiekowi), w odniesieniu do koncepcji zmierzchu antropocentryzmu.