Słowa kluczowe
irony
epistolary poetry
deconstruction
performativity
Jak cytować
Abstrakt
This paper focuses on Witold Wirpsza’s Letters from the volume Second Resistance. Poems 1960–1964 (1965) and shows how irony becomes a deconstruction of dying, and at the same time of itself and of literary communication in general. The persiflage-oriented ars moriendi turns out to be a diagnosis directed against the discourses of thanatology, operating in institutions of power, medicine or religion (public letters) and family (private letters). Wirpsza designed it as a play of signs and communication noise in which meanings embedded in surface and deeper semantic levels intersect and contradict each other. This is accomplished by writing about death through epistolary, postal, philatelic tropes, concerning message, mediation and transmission. What are particularly important are the metaliterary parts, parabases intensifying the irony, which contain the vision of a postage stamp robbery as reality transformed into signs. The interpretation of the Letters reveals that the deconstructive irony makes epistolary poetry a literary event – the letter, writing that is to be stolen, killed, read by the reader in her or his own way.
Bibliografia
Ariès Ph., Człowiek i śmierć, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1989.
Avanessian A., The Irony of the Law (Kafka and Deleuze), [w:] tegoż, Irony and the Logic of Modernity, Berlin–Boston 2015.
Balcerzan E., Rzeczywistość zaatakowana, [w:] tegoż, Oprócz głosu. Szkice krytycznoliterackie, Warszawa 1971.
Barańczak S., Witold Wirpsza albo Ironia, [w:] tegoż, Nieufni i zadufani. Romantyzm i klasycyzm w młodej poezji lat sześćdziesiątych, Wrocław 1971.
Barthes R., Pisma, red. M.P. Markowski, K. Kłosiński, t. 1: S/Z, przeł. M.P. Markowski, M. Gołębiewska, wstęp M.P. Markowski, Warszawa 1999.
Barthes R., Pisma, red. M.P. Markowski, K. Kłosiński, t. 3: Mitologie, przeł. A. Dziadek, wstęp. K. Kłosiński, Warszawa 2000.
Barton D., Hall N., Introduction, [w:] Letter Writing as a Social Practice, eds D. Barton, N. Hall, Amsterdam–Philadelpfia 2000.
Bieńczyk M., [rec. M. Włodarski, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków 1987], „Pamiętnik Literacki” 1988, z. 4.
Breeding J., The Power of Madness: A Foucauldian Reading of Kafka’s The Castleand Other Works, s. 16, <https://jewlscholar.mtsu.edu/handle/mtsu/4845 [dostęp: 27.11.2020].
Chojnowski Z., Wizja człowieka, wizja kultury. O poezji Witolda Wirpszy w latach 60-tych, „Integracje” 1992, nr XXVIII.
Derrida J., Dissemination, transl., introd., addit. notes B. Johnson, London–New York 2004.
Derrida J., O gramatologii, przedm., posłowie, przeł. B. Banasiak, wyd. 2, zmienione i rozszerz., Łódź 2011.
Derrida J., Pismo i różnica, przeł. K. Kłosiński, Warszawa 2004.
Derrida J., Psyché. Odkrywanie innego, przeł. M.P. Markowski, [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, wybór, oprac. i przedm. R. Nycz, Kraków 1997.
Derrida J., Sygnatura Zdarzenie Kontekst, przeł. B. Banasiak, [w:] tegoż, Pismo filozofii, wybór i przedm. B. Banasiak, Kraków 1993.
Derrida J., Ta dziwna instytucja zwana literaturą. Z Jacques’em Derridą rozmawia Derek Attridge, przeł. M.P. Markowski, [w:] Dekonstrukcja w badaniach literackich, red. R. Nycz, Gdańsk 2000.
Derrida J., The Purveyor of Truth, transl. A. Bass, [w:] The Purloined Poe: Lacan, Derrida and Psychoanalytic Reading, eds J.P. Muller, W.J. Richardson, Baltimore–London 1988.
Dungey N., Franz Kafka and Michel Foucault: Power, Resistance, and the Art of Self--Creation, Lanham 2014.
Dybel P., Oblicza hermeneutyki, Kraków 2012.
Et tumulum facite et tumulo superaddite carmen. Piśmiennictwo i literatura funeralna, red. J. Nowaszczuk, Szczecin 2015.
Foucault M., Narodziny kliniki, przeł. P. Pieniążek, Warszawa 1999.
Foucault M., Szaleństwo i literatura. Powiedziane, napisane, wybór, oprac. T. Komendant, przeł. B. Banasiak i in., posłowie M.P. Markowski, Warszawa 1999.
Foucault M., Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Collège de France, 1976, przeł. M. Kowalska, Warszawa 1998.
Foucault, Health and Medicine, eds A. Petersen, R. Bunton, London–New York 1997.
Głowiński M., O powieści w pierwszej osobie, [w:] tegoż, Prace wybrane, red. R. Nycz, t. 2: Narracje literackie i nieliterackie, Kraków 1997.
Gray R.T. i in., A Franz Kafka Encyclopedia, Westport–London 2005.
Grądziel-Wójcik J., Poezja jako teoria poezji. Na przykładzie twórczości Witolda Wirpszy, Poznań 2001.
Gutorow J., Urwany ślad. O wierszach Wirpszy, Karpowicza, Różewicza i Sosnowskiego, Wrocław 2007.
Jankowicz G., Znaczenie gry, „Arkadia. Pismo Katastroficzne” 2008, nr 23–24.
Januszkiewicz M., Kim jestem ja? Kim jesteś ty? Etyka, tożsamość, rozumienie, Poznań 2012.
Kałuża A., Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej, Kraków 2008.
Kelly M.G.E., The Political Philosophy of Michel Foucault, New York–London 2009.
Kerényi K., Hermes przewodnik dusz. Mitologem źródła życia mężczyzny, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1993.
Krokiewicz A., Arystoteles, Pirron i Plotyn, Warszawa 1974.
Man P. de, Pojęcie ironii, przeł. A. Sosnowski, „Literatura na Świecie” 1999, nr 10–11.
Matuszewski R., Moralista ironiczny, „Życie Literackie” 1966, nr 10.
Newmark K., Friedrich Schlegel and the Myth of Irony, [w:] tegoż, Irony on Occasion: From Schlegel and Kierkegaard to Derrida and de Man, New York 2012.
Pawelec D., Wirpsza wielokrotnie, Mikołów 2013.
Pieszczachowicz J., Poezja skrajności, „Odra” 1971, nr 5.
Pietrzak W., Anty-mitologia Witolda Wirpszy. Komentarz do Komentarzy do fotografii, „Ruch Literacki” 2014.
Sandburg C., Prologue, [w:] The Family of Man, ed. E. Steichen, New York 2015.
Skwarczyńska S., Teoria listu, na podstawie lwowskiego pierwodr. oprac. E. Feliksiak, M. Leś, Białystok 2006.
Słucki A., Od „Sonaty” do „Drugiego oporu”, „Twórczość” 1966, nr 1.
Sokel W.H., Franz Kafka: Tragik und Ironie, München–Wien 1964.
Spólna A., Nowe „Treny”? Polska poezja żałobna po II wojnie światowej a tradycja literacka, Kraków 2007.
Szturc W., Ironia romantyczna. Pojęcie, granice i poetyka, Warszawa 1992.
Thomas L.-V., Trup. Od biologii do antropologii, przeł. K. Kocjan, wyd. 2, Warszawa 2001.
Trzy traktaty o sztuce umierania, przeł. i oprac. M. Włodarski, Kraków 2015.
Vovelle M., Śmierć w cywilizacji Zachodu. Od roku 1300 po współczesność, przeł. T. Swoboda i in., Gdańsk 2004.
Winkin Y., Antropologia komunikacji. Od teorii do badań terenowych, przeł. A. Karpowicz, wstęp W. Burszta, Warszawa 2007.
Wirpsza W., Gra znaczeń. Przerób, Mikołów 2008.
Wirpsza W., Komentarze do fotografii. The Family of Man, posł. G. Jankowicz, wyd. 2, Mikołów 2010.
Wirpsza W., Listy, [w:] tegoż, Drugi opór. Wiersze 1960–1964, Warszawa 1965.
Wirpsza W., O skuteczności poetyckiej szumu komunikacyjnego, „Twórczość” 1966, nr 4.
Witan J., Wśród poetów, „Nowe Książki” 1967, nr 8.
Włodarski M., Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków 1987.
Włodarski M., Obraz i słowo. O powiązaniach w sztuce i literaturze XV i XVI w. na przykładzie „ars moriendi”, Kraków 1991.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).