Ikonoklazm odwrócony. Tadeusz Różewicz w poszukiwaniu form „wewnętrznego obrazu”
PDF

Słowa kluczowe

literatura
sztuka
ikonoklazm
obraz
Tadeusz Różewicz

Jak cytować

Stankowska, A. (2014). Ikonoklazm odwrócony. Tadeusz Różewicz w poszukiwaniu form „wewnętrznego obrazu”. Przestrzenie Teorii, (21), 109–133. https://doi.org/10.14746/pt.2014.21.7

Abstrakt

Tadeusz Różewicz often noted down phrases which could be interpreted as iconoclastic in his poems and poetry-related sketches. This article presents the reasons for the poet’s dislike of an image that is identified with a metaphor, which he expressed particularly strongly immediately after the war. It also describes the continuation of historical iconoclasm which was characteristic of the twentieth century, and on the level of which the notion of God’s “unrepresentability” was replaced by the issue of the unspeakableness and inconceivability of trauma. The efforts that Różewicz made to rethink the status of an image are presented against such a background. According to the poet, an image should satisfy the primeval desire for presence, which was ascribed to it once again after the Holocaust, like a painting from before the era of art. Therefore, Różewicz develops the theory of an “inner image” which one should pursue rather than create. An “inner image” is not a “fanfare played to celebrate life”, which inspires awe and can only be described in terms of aesthetic conventions, but a kind of manifestation of the hidden, wounded lyrical “I” and, most importantly, of its authentic experience. The “truth” of the image and metaphor that are “possible after Auschwitz” became bound up with what is somatic, and not conceptual, with what is tangible, and not imaginable, and with what is metonymic, not metaphorical. This truth is also largely (but not necessarily solely) connected with the human condition and existence rather than with God’s fullness.
https://doi.org/10.14746/pt.2014.21.7
PDF

Bibliografia

B. Uspienski, Teologia ikony, Poznań 1991, s. 16, 88.

J. Białostocki, Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 r. Warszawa 1978.

M.P. Markowski, Pragnienie obecności. Filozofie reprezentacji od Platona do Kartezjusza, Gdańsk 1999, s. 67.

E. Kuryluk, Weronika i jej chusta. Historia, symbolizm i struktura „prawdziwego” obrazu, Kraków 1998, s. 21.

G. Didi-Huberman, Obrazy mimo wszystko, przeł. M. Kubiak Ho-Chi, Kraków 2012.

P. Czapliński, Zagłada jako wyzwanie dla refleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 14.

G. Didi-Huberman, Przed obrazem. Pytanie o cele historii sztuki, przeł. B. Brzezicka,Gdańsk 2011, s. 101.

P. Piotrowski, Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku, Poznań 1999, s. 23.

M. Pieniążek, Akt twórczy jako mimesis. „Dziś są moje urodziny” – ostatni spektakl Tadeusza Kantora, Kraków 2005.

J. Lacan, The Unconscious and Repetition, [w:] tenże, The FourFundamental Concepts of Psycho-Analysis, red. J.-A. Miller, New York 1978, s. 53 i n.

T. Rożewicz, Dźwięk i obraz w poezji współczesnej, [w:] tenże, Przygotowanie do wieczoru autorskiego, Warszawa 1971, s. 97-98.

J. Tokarska- Bakir, Kontekst ocalenia. O empatii i żałobie w historii, literaturoznawstwie i gdzie indziej, „Teksty Drugie” 2004, nr 5.

C. LaCapra, Historia w okresie przejściowym. Doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna, przeł. K. Bojarska, Kraków 2009.

Rozmowa Tadeusza Różewicza z Jerzym Nowosielskim, [w:] T. Różewicz, Z. i J. Nowosielscy, Korespondencja, wstęp i oprac. K. Czerni, Kraków 2009, s. 415.

A. Stankowska, Poezji nie pisze się bezkarnie. Z teorii i historii tropu poetyckiego, Poznań 2007, s. 178-264.

T. Różewicz, Formy, [w:] tenże, Poezje zebrane, Wrocław 1976, s. 336.

T. Różewicz, nożyk profesora,Wrocław 2001.

T. Różewicz, Wyjście, Wrocław 2004.

Rozmowa Tadeusza Różewicza z Jerzym Nowosielskim, [w:] T. Różewicz, Z. i J. Nowosielscy, Korespondencja, s. 481.

S. Wysłouch w szkicu Dwa spotkania z Rubensem – Różewicz i Szymborska, „Polonistyka” 2007, nr 6, s. 6-11.

T. Różewicz, Dużo czystego powietrza, [w:] tenże, Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2011, s. 21

K. Wyka, Dwa razy Różewicz, [w:] tenże, Rzecz wyobraźni, wyd. II rozszerzone, Warszawa 1977, s. 337.

W. Maciąg, Rozmowy z pisarzami. Tadeusz Różewicz, [w:] T. Różewicz, Wbrew sobie, s. 12.

Z. Bauman, Ponowoczesność, czyli o niemożliwości awangardy, „Teksty Drugie”1994, nr 5/6, s. 175.

H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, przeł. T. Zatorski,Gdańsk 2010, s. 23.

B. Dąb-Kalinowska, O dwóch sposobach wartościowania ikon, [w:] taż, Ikony i obrazy, Warszawa 2000.

A. Sulikowska, Ciała, groby i ikony. Kult świętych w ruskiej tradycji literackiej i ikonograficznej, Warszawa 2013.

J.-J. Wunenburger, Filozofia obrazów, przeł. T. Stróżyński, Gdańsk 2011.

J. Baudrillard, Spisek sztuki. Iluzje i deziluzje estetyczne z dodatkiem wywiadów o „Spisku sztuki”, przeł. S. Królak, Warszawa 2006, s. 51.