Słowa kluczowe
literatura
antropologia filozoficzna
popularyzacja nauki
encyklopedyzm
Jak cytować
Abstrakt
The article deals with the main points of the anthropological theory presented in the work of a baroque encyclopedist Wojciech Tylkowski which is entitled Uczone rozmowy [Learned Conversations] (1692). This theory combined the elements of theology, philosophy, science and common knowledge. It was presented as scientia curiosa, i.e. a convention which was used during the baroque era to popularize science. The most important aspects of the theory are: the concept of the human soul, four temperaments, the structure and operation of sense organs, the reasons for monstrous births, origins and manifestations of insanity, care of a guardian angel for a man, speculations about the idea of plurality of worlds and the possibility of people living on the Moon.Bibliografia
F. Bargieł, R. Darowski, Tylkowski Wojciech, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii,t. 9, Lublin 2008.
B. Dyduła, Wojciecha Tylkowskiego S.J. (1626–1695) rozważania nad naturą i przyczynami zła, [w:] Studia z historii filozofii. Księga pamiątkowa z okazji 50-lecia pracy naukowej ks. Pawła Siwka SJ, red. R. Darowski, Kraków 1980.
J. Kowzan, „Quattuor hominum novissima”. Dzieje serii tematycznej czterech rzeczy ostatecznych w literaturze staropolskiej, Siedlce 2003, s. 219-227.
L. Marinelli, „O żywocie i cudach b. Stanisława Kostki” Daniello Bartollego w polskim przekładzie Wojciecha Tylkowskiego – „polihistora ośmieszonego”, [w:] Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. S. Bylina, Warszawa 1977, s. 355-365.
J. Humeński, Strateg jezuicki z XVII wieku, „Bobolanum” 1992 (III), s. 112-141.
W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 3: Estetyka nowożytna, Warszawa 1991.
A. Małkiewicz, Wojciech Tylkowski a teoria architektury, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, red. Z. Bania, Warszawa 1988, s. 638-642.
A. Małkiewicz, Wojciecha Tylkowskiego „Censura imaginum iuxta doctrinam”, [w:] „Symbolae historiae Atrium”. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, red. J. Gadomski, Warszawa 1986, s. 447-456.
Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009.
B. Lisiaka, Jezuici polscy a nauki ścisłe od XVI do XIX wieku. Słownik bio-bibliograficzny, Kraków 2000.
T. Bieńkowski, Wokół XVII-wiecznych polemik przyrodniczych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2001, z. 1.
B. Bieńkowska, Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII wieku, Wrocław 1971.
G. Raubo, „Ludzie się na górne zapatrują obroty”. Astronomiczne konteksty literatury polskiego baroku, Poznań 2011.
J. Sokolski, Barokowa „physica curiosa” i koncepty księgi natury, [w:] Koncept w kulturze staropolskiej, red. L. Ślęk, A. Karpiński, W. Pawlak, Lublin 2005, s. 292.
T. Bieńkowski, Polscy przedstawiciele „scientia curiosa”, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1987, s. 5-34. Na temat scientia curiosa zob. także: T. Bieńkowski, J. Dobrzycki, Staropolski świat nauki. Uczeni i szkoły wobec osiągnięć nowożytnych nauk przyrodniczych, Warszawa 1998, s. 81-92.
B. Lisiak, Adam Adamandy Kochański (1631–1700). Studium z dziejów filozofii i nauki w Polsce XVII wieku, Kraków 2005, s. 169-209.
J. Tazbir, Wojciech Tylkowski – polihistor ośmieszony, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1978, nr 1, s. 98.
R. Darowski, Studia z filozofii jezuitów w Polsce XVII i XVIII wieku, Kraków 1998, s. 181.
J. Kroczak, Wojciech Tylkowski – między „historia naturalis” a „philosophia curiosa”, [w:] Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, red. J. Sokolski, Warszawa 2010, s. 159.
W. Tylkowski, Uczone rozmowy wszystkę w sobie prawie zawierające filozofiją, Warszawa 1692.
Obyczaje – kultura – osobliwości, red. L. Pijanowski, Kraków 1975, s. 51-63.
Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 2, oprac. Z. Ogonowski, Warszawa 1977.
C. Vasoli, Encyklopedyzm w XVII wieku, przeł. A. Aduszkiewicz, Warszawa 1996.
Z. Ogonowski, Filozofia szkolna w Polsce XVII wieku, Warszawa 1985.
B. Lisiak, Inspiracje filozofii Wojciecha Tylkowskiego SJ, [w:] Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008.
C. van Peursen, Antropologia filozoficzna. Zarys problematyki, przeł. T. Mieszkowski, T. Zembrzuski, Warszawa 1971.
C. Tresmontant, Problem duszy, przeł. J. Kowalczyk, Warszawa 1973; B. Suchodolski, Kim jest człowiek?, Warszawa 1985, s. 76-114.
S.H. Lubomirski, Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2006, s. 178.
[J.]S. Witwicki, Abrys doczesnej szczęśliwości między cieniami ludzkiego nieukontentowania na widok wystawiony dla pożytku duchownego, Warszawa 1686, s. 114.
M. Starowieyski, Aborcja i życie nienarodzonych w starożytności chrześcijańskiej, [w:] T. Ślipko, M. Starowieyski, A. Muszala, Aborcja. Spojrzenie filozoficzne, teologiczne, historyczne i prawne, Kraków 2010, s. 162.
L. Kołakowski, Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu, przeł. I. Kania, Kraków 1994, s. 112-130.
Platon, Prawa, przeł. M. Maykowska, Warszawa 1960.
R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem, przeł. M. i K. Ajdukiewiczowie, S. Swieżawski, I. Dąmbska,
Kęty 2001, s. 95-96.
S. Swieżawski, Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku, t. 6: Człowiek, Warszawa 1983, s. 161.
R. Kilbansky, E. Panofsky, F. Saxl, Saturn i melancholia. Studia z historii filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, przeł. A. Kryczyńska, Kraków 2009, s. 142.
B. Cieszyńska, Okna duszy. Pięć zmysłów w literaturze barokowej, Bydgoszcz 2006, s. 8.
M. Hanusiewicz, Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin 1998, s. 101-124.
G. Marino-Anonim, Adon, t. 1, wyd. L. Marinelli, K. Mrowcewicz, Roma–Warszawa 1993.
L. Marinelli, Polski Adon. O poetyce i retoryce przekładu, Izabelin 1997.
R. Grześkowiak, Porażenie cielesnością. Poetyckie relacje Hieronima Morsztyna z sekcji zwłok, w: Koncept w kulturze staropolskiej, s. 303-328.
A. Wieczorkiewicz, Muzeum ludzkich ciał. Anatomia spojrzenia, Gdańsk 2000, s. 84-95.
K. Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż, Wenecja XVI–XVIII wiek, przeł. A. Pieńkos, Warszawa 1996.
H. Melanowski, Dzieje okulistyki, Warszawa 1972.
J.-J. Courtine, Ciało nieludzkie, [w:] Historia ciała, t. 1: Od renesansu do oświecenia, red. G. Vigarello, przeł. T. Stróżyński, Gdańsk 2011.
„Kultura Popularna” 2012, nr 1 (tom poświęcony tematowi monstrualności).
A. Wieczorkiewicz, Monstruarium, Gdańsk 2010, s.125.
A. Koyré, Mistycy, spirytualiści, alchemicy niemieccy XVI wieku (K. Schwenckfeld – S. Franck – Paracelsus – W. Weigel), przeł. i oprac. L. Brogowski, Gdańsk 1995, s. 89.
M. Foucault, Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, przeł. H. Kęszycka, Warszawa 1987.
A. Bednarczyk, Medycyna i filozofia w starożytności, Warszawa 1999.
A. Raubo, Antyczne źródła renesansowej teorii afektów, „Symbolae Philologorum Posnaniensium” 2012, nr 1.
D. Künstler-Langner, Anioł w poezji baroku. Dzieje postaci w kulturze dawnej Europy, Toruń 2007, s. 107-113.
J. Delumeau, Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu w dawnych czasach, przeł. A. Kuryś, Gdańsk 1998, s. 303-351.
D. Dybek, Anioł w piśmiennictwie polskim XVII i XVIII wieku, Wrocław 2012.
B.P. Levack, Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, przeł. E. Rutkowski, Wrocław 1991.
A. Bednarczyk, Z dziejów idei życia we wszechświecie: epoka oświecenia (Fontenelle, Huygens, Kant). W trzechsetną rocznicę śmierci Christiaana Huygensa (1629–1695), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1995, nr 3.
J. Włodarczyk, Księżyc w nauce i kulturze Zachodu, Warszawa 2012, s. 332-351.
W. Magni, Naoczny dowód możliwości istnienia próżni, przeł. E. Zwolski, [w:] Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 2.
K. Targosz, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667). Z dziejów polsko- francuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).