Słowa kluczowe
inteligent
melancholia
powojenna krytyka literacka
Jak cytować
Abstrakt
The article deals with the so-called “literature of retribution”, produced between 1946–1948. Postwar literary criticism accused intellectual characters of passivity, self-centeredness and reserve towards contemporary socio-political transformations. The only issue perceived by critics was the attempt to establish the role of the intelligentsia in times of historic breakthrough. My article shows that this way of interpreting the literature of retribution is insufficient. It becomes obvious that the interpretative key used by the literary critics of the 1940s was Marxist ideology, and that their conclusions narrow the scope of the issues touched upon in these novels. These literary works do not only relate the experiences of one social class – they deal with universal issues, those connected with human existence in general and the relationship between the individual, society and the world. The category I use to extract the universal issues from the literary works analysed here is melancholy. The use of the melancholic perspective enriched the traditional interpretation of the “literature of retribution” by lending it a new context and allowing the rehabilitation of the intellectuals it portrayed.Bibliografia
Bałus W., Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki, Kraków 1996.
Barakońska L., Lek. Dzieło. Melancholia, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3.
Bieńczyk M., „Dzień przed” (Uwagi wstępne), [w:] M. Bieńczyk, Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002.
Birnbaum D., Olsson A., Czarna żółć. Melancholia klasyczna, przeł. J. Balbierz, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3.
Biskup E., „Rozrachunki inteligenckie”. Problem adaptacji kategorii krytycznoliterackiej dla potrzeb historii literatury, „Ruch Literacki” 1988, z. 4-5.
Brandys K., Drewniany koń, Warszawa 1946.
Brandys K., Słowo do krytyka, „Kuźnica” 1947, nr 5.
Brzóstowicz M., Od inteligenta do fachowca. O projektowanej przemianie inteligencji w świecie wykreowanym w socrealistycznej literaturze, [w:] Presja i ekspresja. Zjazd szczeciński i socrealizm, red. D. Dąbrowska, P. Michałowski, Szczecin 2002.
Brzóstowicz-Klajn M., Wołowiec G., „Twórczość”, [hasło w:] Słownik realizmu socjalistycznego, red. Z. Łapiński, W. Tomasik, Kraków 2004.
Burton R., The anatomy of melancholy, red. F. Dell, P. Jordan-Smith, New York 1941.
Chałasiński J., Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Warszawa 1946.
Cioran E., Na szczytach rozpaczy, przekł. i wstęp I. Kania, Kraków 1992.
Clair J., Melancholia, przeł. R. Fiszer, „Res Publica Nowa” 1997, nr 10.
Czapliński P., Wzniosłe tęsknoty. Nostalgie w prozie lat dziewięćdziesiątych, Kraków 2001.
Drewnowski T., Literatura polska 1944–1989. Próba scalenia. Obiegi – wzorce – style, Kraków 2004.
Dutka C.P., Mit i gest. Bohater kordianowski prozy rozrachunków inteligenckich, Zielona Góra 1986.
Dybel P., Lepeniesa koncepcja melancholii, „Studia Socjologiczne” 1997, nr 1.
Dybel P., Melancholia – gra pozorów i masek. Koncepcja melancholii Sigmunda Freuda, [w:] P. Dybel, Urwane ścieżki. Przybyszewski – Freud – Lacan, Kraków 2000.
Dybel P., Melancholie społeczne – melancholia jednostki. Uwagi o książce Wolfa Lepeniesa „Melancholie und Gesellschaft”, [w:] Sumienie, wina, melancholia. Materiały polsko-niemieckiego seminarium Warszawa, październik 1997, red. P. Dybel, Warszawa 1999.
Dygat S., Jezioro Bodeńskie, Warszawa 1987.
Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, t. 1, Warszawa 1991.
Fiut A., Dowód nietożsamości. Proza Wilhelma Macha, Wrocław 1977.
Freud Z., Żałoba i melancholia, przeł. B. Kocowska, [w:] K. Pospiszyl, Zygmunt
Freud. Człowiek i dzieło, Wrocław 1991.
Głowiński M., Panorama powieściowa (O „Murach Jerycha” i „Niebie i ziemi” Tadeusza Brezy), [w:] M. Głowiński, Porządek, chaos, znaczenie: szkice o powieści współczesnej, Warszawa 1968.
Gosk H., W kręgu „Kuźnicy”. Dyskusje krytycznoliterackie lat 1945–1948, Warszawa 1985.
Hertz P., Dymitr Mojsiuk, [w:] P. Hertz, Sedan, Warszawa 1948.
Hertz P., Porwanie Europy, [w:] P. Hertz, Sedan, Warszawa 1948.
Hertz P., Sedan, [w:] P. Hertz, Sedan, Warszawa 1948.
Hertz P., Ucieczka z krainy Lambertów, [w:] P. Hertz, Sedan, Warszawa 1948.
Jarzębski J., Między realizmem a „prawdą” (o polskiej prozie po wojnie), [w:] Modele świata i człowieka. Szkice o powieści współczesnej, red. J. Święch, Lublin 1985.
Kisielewski S., Młodości śpiewaj, „Tygodnik Powszechny” 1946, nr 21.
Kisielewski S., Sprzysiężenie, Warszawa 1947.
Klibansky R., Panofsky E., Saxl F., Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, przeł. A. Kryczyńska, Kraków 2009.
Kobierzycki T., Melancholia i Ironia jako symbole Europy, „Albo Albo. Problemy Psychologii i Kultury” 2003, nr 4.
Kott J., Zoil albo o powieści współczesnej, [w:] J. Kott, Postęp i głupstwo, t. 2, Warszawa 1956.
Kristeva J., Choroba bólu: Duras, [w:] J. Kristeva, Czarne słońce. Depresja i melancholia, przeł. M.P. Markowski, R. Ryziński, wstęp M.P. Markowski, Kraków 2007.
Kristeva J., Nerval „El Desdichado”, przeł. M. Sugiera, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3.
Kristeva J., Przeciw depresji: psychoanaliza, [w:] J. Kristeva, Czarne słońce. Depresja i melancholia, przeł. M.P. Markowski, R. Ryziński, wstęp M.P. Markowski, Kraków 2007.
Kuczyńska A., Piękny stan melancholii. Filozofia niedosytu i sztuka, Warszawa 1999.
Kulesza D., Przełom: lata 1944–1948 w literaturze polskiej, „Pamiętnik Literacki” 2006, z. 2.
Kwiek M., Melancholia – utopia – intelektualiści (czytając Wolfa Lepeniesa), http://www.cpp.amu.edu.pl/pdf/wolf_lepenies.pdf [dostęp: 15.06.2012].
Lepenies W., Melancholia – próba legitymizacji zjawiska, przeł. P. Dybel, „Studia Socjologiczne” 1997, nr 1.
Maciąg W., Obrachunkowa literatura, [hasło w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in., Wrocław 1992.
Markowski M.P., Przyjaźń, histeria, melancholia, [w:] M.P. Markowski, Życie na miarę literatury. Eseje, Kraków 2009.
Mazur A., Pod znakiem Saturna. Topika melancholii w późnej twórczości Elizy Orzeszkowej, Opole 2010.
Otwinowski S., Nagrobek, Warszawa 1946.
Palska H., Inteligencja twórcza w latach 1948–1956, [w:] Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia?, red. H. Domański, Warszawa 2008.
Rozmowy „Kuźnicy”, „Kuźnica” 1947, nr 1.
Sienkiewicz B., Nuda i świadomość w powieści inteligenckiej, [w:] Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Poznań 1999.
Sławek T., Saturniczny pątnik. Robert Burton i jego „Anatomia melancholii”, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3.
Smoleń B., Koncepcja melancholii Julii Kristevy, [w:] Sumienie, wina, melancholia. Materiały polsko-niemieckiego seminarium Warszawa, październik 1997, red. P. Dybel, Warszawa 1999.
Smulski J., Twórczość narracyjna Stefana Otwinowskiego, Toruń 1993.
Sobolewska A., Polska proza psychologiczna (1945–1950), Wrocław 1979.
Sokołowski M., „Rozrachunki inteligenckie” w prozie roczników siedemdziesiątych, [w:] Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia?, red. H. Domański, Warszawa 2008.
Śniedziewski P., Melancholijne spojrzenie, Kraków 2011.
Świeściak A., Melancholia w poezji polskiej po 1989 roku, Kraków 2010.
Vitale A., Archetyp Saturna, czyli przemiana ojca, przeł. J. Prokopiuk, „Pismo Literacko-Artystyczne” 1987, nr 3.
Wnuk A., Język – utracony obiekt melancholii, [w:] W kręgu melancholii, red. A. Małczyńska, B. Małczyński, Opole–Wrocław 2010.
Wyka K., Rozrachunki inteligenckie, [w:] K. Wyka, Pogranicze powieści, Warszawa 1989.
Zaworska H., Po upadku mitów inteligenckich. O prozie tzw. obrachunków inteligenckich w latach 1945–1948, [w:] Z problemów literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka, Z. Żabicki, t. 3, Warszawa 1965.
Żabicki Z., „Kuźnica” i jej program literacki, Kraków 1966.
Żółkiewski S., Aktualna problematyka literatury współczesnej, „Kuźnica” 1947, nr 49.
Żółkiewski S., O literaturze współczesnej, „Kuźnica” 1947, nr 37.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).