Abstract
Today, the concept of dramaturgy refers primarily to the space of theater or, more broadly, to performative arts. But as the concept of drama has passed into the scientific discourse of sociology, anthropology or literary studies, so is it with dramaturgy. The understanding that appears here refers to its meaning as a special tension on the level of sensually experienced and perceived artistic events. The subject of interest here is the dramatic aesthetics of experience in the field of performing and visual arts. The aesthetic categories related to the senses are often of a physical origin and amorphous in nature. The roughness and harshness of the title in their origin are physical categories that can be experienced primarily through the sense of touch. In this intertwining of senses, we are talking about their dramaturgy, because they cannot usually be separated from each other and various works appeal to touch and other senses at the same time. The process of creating a work and its reception is an action, process, meeting, the playwright of which is both the creator / creator and the recipient. The considerations concern changes in the perception of the senses, from the glorification of the sense of sight to the ennoblement of the “lower” senses, the place and function of the classical and interactive museum and haptic art, as well as the polysensory and immersive reception designed in performance and theater.
References
BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWA
online, Teatr Usta Usta Republika, spektakl online w aplikacji Zoom, premiera: 16.10.2020, reżyseria: W. Wiński, scenariusz: E. Kaczmarek, K. Macejko, W. Wiński, http://www.ustausta.pl/777-online/ (dostęp: 20.04.2021).
Ambasada 2.0, Teatr Usta Usta Republika, spektakl online w aplikacji Zoom, premiera: 22–24.05.2020, reżyseria: W. Wiński, scenariusz: E. Kaczmarek, K. Macejko, W. Wiński, http://www.ustausta.pl/ambasada-2/ (dostęp: 20.04.2021).
Brama Poznania, https://bramapoznania.pl/oferta-dla-rodzin-z-dziecmi (dostęp: 23.04.2021).
Centrum Nauki Kopernik, https://www.kopernik.org.pl/wydarzenia (dostęp: 23.04.2021).
Dotknąć obrazu – Malczewski, Szymborska, Antoniszczak, Muzeum UJ Collegium Maius, 14.10 – 6.12.2013, http://www.dotknijkultury.pl/pl/poprzednie-edycje/2013/wydarzenia/wystawa-dotknac-obrazu (dostęp: 7.07.2020).
Film dokumentalny: Marina Abramović: Artystka obecna / Marina Abramović: The Artist Is Present, USA 2012 / 106’, reżyseria: M. Akers, J. Dupre.
https://muzeumkrakowa.pl/muzeum-bez-barier (dostęp: 20.04.2021).
https://objectlessons.space/posts/2019/sissel-tolaas (dostęp: 10.04.2021).
https://sensorymaps.com/?projects=smellwalking-practices-and-influences (dostęp: 10.04.2021).
https://sztukawciemno.pl/ (dostęp: 20.04.2021).
https://sztukawciemno.pl/o-projekcie/ (dostęp: 20.04.2021).
Multimedialne Muzeum, https://multimedialnemuzeum.pl/ (dostęp: 23.04.2021).
Muzeum Bajek, Baśni i Opowieści MuBaBaO, https://www.facebook.com/Muzeum-Bajek--Ba%C5%9Bni-i-Opowie%C5%9Bci-Storyteller-Museum-128032343954199; http://mubabao.pl/ (dostęp: 23.04.2021).
Muzeum Krakowa, https://muzeumkrakowa.pl/cykle/program-edukacyjny-towarzyszacy-wystawie-w-chocholim-tancu (dostęp: 23.04.2021).
Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/artykul/tajne-komplety-czyli-zwiedzaj-muzeum-inaczej-ni,5114.html (dostęp: 23.04.2021).
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/synestezja;3982085.html (dostęp: 25.04.2021).
Nie mów nikomu, scenariusz i reżyseria: A. Ziajski, prapremiera: 25.11.2016, Centrum Rezydencji Teatralnej Scena Robocza.
Spójrz na mnie, reżyseria i scenariusz (na podstawie historii bohaterów): A. Ziajski, prapremiera: 23.02.2018, Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, premiera poznańska: w ramach cyklu Teatr Powszechny w CK Zamek.
Wystawa (Nie) Dotykaj! Haptyczne aspekty sztuki polskiej po 1945 roku prezentowana w Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, 11.04 – 17.05.2015, https://csw.torun.pl/sztuka/wystawy/wystawa-nwystawa-nie-dotykaj-haptyczne-aspekty-sztuki-polskiej-po-1945-rokuie-dotykaj-haptyczne-aspekty-sztuki-polskiej-po-1945-roku-4090/ (dostęp: 7.07.2020).
Wystawa To czuć! Projektowanie dla zmysłów, 23.03.2017, Galeria R+ w Szczecinie, https://www.facebook.com/pg/galeriarplus/photos/ (dostęp: 10.04.2021).
Zamek w Kórniku, https://kornik.travel/pl/obiekty/zwiedzanie/zamek-w-korniku?gclid=Cj0KCQjw9_mDBhCGARIsAN3PaFPpwAVNuWd0HkhoutucM8fSsYaBxs8vW3p5AsmInyRsLX2purAgLHQaAugTEALw_wcB (dostęp: 20.04.2021).
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA
Arystoteles, O duszy, przeł. P. Siwek, Warszawa 1992.
Aschenbrenner K., Jak możliwa jest sztuka?, przeł. M. Gołaszewska, [w:] Eseje o pięknie. Problemy estetyki i teorii sztuki, red. K. Wilkoszewska, Warszawa–Kraków 1988, [także w:] Eidos sztuki, red. M. Gołaszewska, Kraków 1988.
Auslander Ph., Na żywo czy…, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, „Didaskalia. Gazeta Teatralna” 2012, nr 107.
Bal M., Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych. Krótki przewodnik, przeł. M. Bucholc, Warszawa 2012.
Bałus W., Dotykanie wzrokiem. O pojęciu haptyczności w klasycznej nauce o sztuce, „Konteksty” 2019, nr 4.
Baumgarten A.G., Metafizyka, przeł. i oprac. J. Surzyn, seria Biblioteka Europejska, Kęty 2012.
Bąk S., Dotyk w performansie, [w:] W kulturze dotyku? Dotyk i jego reprezentacje w tekstach kultury, red. A. Łebkowska, Ł. Wróblewski, P. Badysiak, Kraków 2016.
Człowiek posiada więcej niż 5 zmysłów, 16.06.2016, https://joemonster.org/art/36446 (dostęp: 3.08.2020), źródło anglojęzyczne: D. Hiskey, Humans have a lot more than five senses, 16.07.2010, http://www.todayifoundout.com/index.php/2010/07/humans-have-a-lot-more-than-five-senses/ (dostęp: 3.08.2020).
Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/muzeum;3944738.html (dostęp: 23.04.2021).
Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/synestezja;3982085.html (dostęp: 25.04.2021).
Figzał-Janikowska M., Sceny widzialności, 21.03.2018, https://teatralny.pl/recenzje/sfery-widzialnosci,2313.html (dostęp: 22.04.2021).
Fischer-Lichte E., Estetyka performatywności, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Kraków 2008.
Folga-Januszewska D., Muzeum: definicja i pojęcie. Czym jest muzeum dzisiaj?, „Muzealnictwo” 2008, nr 49.
Ghirardo D., Architektura po modernizmie, Toruń 1999.
Głusza, reż. A. Goc, „Tygodnik Powszechny” 22.08.2016, https://www.tygodnikpowszechny.pl/glusza-35169 (dostęp: 21.04.2021).
Gołaszewska M., Estetyka pięciu zmysłów, Warszawa–Kraków 1997.
Hegel G.W.F., Wykłady o estetyce, t. 1, przeł. A. Landman, J. Grabowski, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa 1964.
Herbert Z., Podróż, [w:] idem, Elegia na odejście, Wrocław 1993.
http://www.scenarobocza.pl/spektakl/1600-nie-mow-nikomu/ (dostęp: 21.04.2021).
http://www.tlustalangusta.pl/ambasada (dostęp: 18.05.2020).
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=3462480057115219andampset=a.197707623592495andamptype=3andamptheater (dostęp: 15.06.2020).
https://www.facebook.com/tlustalangusta/ (dostęp: 15.06.2020).
Inny słownik języka polskiego, t. I: A…Ó, red. M. Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Inny słownik języka polskiego, t. II: P…Ż, red. M. Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Koton-Czarnecka M., Zmysły zwierząt są niesamowite. Jak postrzegają świat?, „National Geographic Polska” 25.02.2020, https://www.national-geographic.pl/artykul/zmyslowa-ostrosc (dostęp: 8.03.2020).
Kozak P., Wychować Boga. Estetyka antropologiczna Alexandra Gottlieba Baumgartena na tle myśli niemieckiej pierwszej połowy XVIII wieku, Warszawa 2013.
Kubikowski T., Teatr w sieci, [w:] Kultura i sztuka u progu XXI wieku, red. S. Krzemień-Ojak, Białystok 1997.
Maj K.M., Czas światoodczucia. Imersja jako nowa poetyka odbioru, „Teksty Drugie” 2015, nr 3.
Mączyńska-Frydryszek A., Jaskólska-Klaus M., Maruszewski T., Psychofizjologia widzenia, red. R. Bartel, Poznań 2001.
Nycz R., Wstęp. Humanistyka wczoraj i dziś (w wielkim skrócie i nie bez uproszczeń), [w:] Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, seria Nowa Humanistyka, t. XIX, Warszawa 2015.
Piotrowski P., Muzeum krytyczne, Poznań 2011.
Podgórski M., Ucieczka od wizualności i jej społeczne konsekwencje. Fenomen estetyki haptycznej, Poznań 2011.
Popczyk M., Estetyczne przestrzenie ekspozycji muzealnych. Artefakty przyrody i dzieła sztuki, Kraków 2008.
Prajzner K., Tekst jako świat i gra. Modele narracyjności w kulturze współczesnej, Łódź 2009, s. 26.
Ripa C., Ikonologia, Kraków 2013.
Rivière G.H., La muséologie selon, Paris 1989.
Rostkowska A., Haptyczne dzieło sztuki, [w:] Materia sztuki, red. M. Ostrowicki, Kraków 2010.
Shusterman R., Estetyka pragmatyczna. Żywe piękno i refleksja nad sztuką, red. nauk. A. Chmielewski, przeł. A. Chmielewski i in., Wrocław 1998.
Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/chropawy;2448697.html (dostęp: 23.05.2020).
Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/immersja;2561260 (dostęp: 20.03.2021).
Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/szorstki.html (dostęp: 23.05.2020).
Słownik synonimów, https://antonimy.net/antonim/chropowaty (dostęp: 23.05.2020).
Słownik synonimów, https://synonim.net/synonim/szorstki (dostęp: 23.05.2020).
Smolińska M., (Nie) dotykaj! Haptyczne aspekty sztuki polskiej po 1945 roku, https://csw.torun.pl/sztuka/wystawy/wystawa-nwystawa-nie-dotykaj-haptyczne-aspekty-sztuki-polskiej-po-1945-rokuie-dotykaj-haptyczne-aspekty-sztuki-polskiej-po-1945-roku-4090/ (dostęp: 20.04.2021).
Smolińska M., Wprowadzenie, [w:] eadem, Haptyczność poszerzona. Zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX i początku XXI wieku, Kraków 2020.
Stefanik M., Kamel M., Muzea i wystawy interaktywne w Polsce – współczesna atrakcja turystyczna, „Turystyka Kulturowa” 2013, nr 8.
Sugiera M., Nażywość, [w:] Performatyka: terytoria, red. E. Bal, D. Kosiński, Kraków 2017.
Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, red. E. Nowakowska, Warszawa 1975.
Tkaczyk K., Johann Gottfried Herder. Sensualistyczny bunt wobec klasycznej estetyki, [w:] W kulturze dotyku? Dotyk i jego reprezentacje w tekstach kultury, red. A. Łebkowska, Ł. Wróblewski, P. Badysiak, Kraków 2016.
Tyszka J., Zza szyby po węgiersku, 21.12.2016, https://teatralny.pl/recenzje/zza-szyby-po-wegiersku,1802.html (dostęp: 21.04.2021).
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in Przestrzenie Teorii are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in Przestrzenie Teorii grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in Przestrzenie Teorii since 2015, for non-commercial purposes only, under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2015.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).