Wywłaszczenie z mocy prawa (ex lege) a nacjonalizacja – refleksje w przedmiocie publicznoprawnych ingerencji w prawo własności

Abstrakt

Przedmiotem rozważań w prezentowanym opracowaniu jest próba dokonania oceny aktów prawnych wydanych w Polsce po transformacji ustrojowej, których celem było uporządkowanie zastanych stanów faktycznych (stosunków własnościowych). Przełomowe znacznie w tym zakresie ma art. 73 ustawy z 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną. Dokonana publicznoprawna ingerencja w prawo własności została przez Trybunał Konstytucyjny nazwana wywłaszczeniem ex lege, a więc wprost z mocy prawa. Tymczasem przeprowadzenie odjęcia prawa własności w tym trybie co do zasady właściwe jest nacjonalizacji, która w obecnych realiach ustrojowych jest de lege fundamentali niedopuszczalna. Stąd bezpośrednim celem artykułu jest przede wszystkim rozróżnienie obu instytucji przeprowadzania przekształceń własnościowych, a następnie krytyczna analiza przyjętych rozwiązań. W konkluzjach końcowych wskazuje się, że jeśli wywłaszczenie ex lege spełnia standardy konstytucyjne, to jest instytucją różną od nacjonalizacji i tym samym jest dopuszczalne. Jednakże wskazany powyżej art. 73 i inne jemu podobne standardów tych nie spełniają ze względu na szczegółowe zasady jego dokonywania. Wątpliwości bowiem budzi między innymi wypłacanie odszkodowania wyłącznie na wniosek, a także możliwości jego przedawnienia się.