Omnes viae Albam ducunt. Z badań nad pograniczem pomorsko-wielkopolskim we wczesnym średniowieczu
PDF

Słowa kluczowe

borderland between Pomerania and Wielkopolska
West Pomerania Lakeland
settlement
early Middle Ages
strongholds
islands
bridges
treasures
routes
exchange
trade

Jak cytować

Chudziak, W. (2019). Omnes viae Albam ducunt. Z badań nad pograniczem pomorsko-wielkopolskim we wczesnym średniowieczu. Slavia Antiqua. Rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim, (59), 197–222. https://doi.org/10.14746/sa.2018.59.9

Abstrakt

The article touches upon the emergence of settlement structures in the West Pomerania Lakeland including the upper estuary of the Rega and the Parsęta as well as the Drawa and the Gwda, frequently referred to as the borderland between Pomerania and Wielkopolska. An attempt was made to assign periods to settlement developments with respect to the emergence of the borderland. Special emphasis was placed on central locations like strongholds and some islands as well as far-reaching routes leading to Białogard (Alba in Latin).
https://doi.org/10.14746/sa.2018.59.9
PDF

Bibliografia

Behla R. 1888, Die vorgeschichtlichen Ründwalle im östlichen Deutschland, Berlin.

Brzostowicz M. 2007, Wielkopolska północna w czasach przedpiastowskich, w: Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, red. H. Machajewski, J. Rola, Poznań, s. 269-280.

Burghardt A. F. 1971, A hypothesis about gateway cities, Annals of the Association of American Geographers, t. 61, s. 269-285.

Chudziak W. 1997, Dalekosiężne szlaki komunikacyjne w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej w X-XI wieku, w: Benedyktyńska praca. Studia historyczne ofiarowane o. Pawłowi Sczanieckiemu w 80. rocznicę urodzin, red. O.J.A. Spież, Z. Wielgosz, Kraków, s. 101-118.

Chudziak W. 2006, Wczesnośredniowieczny grot włóczni z Nętna – przyczynek do studiów nad chrystianizacją Pomorza Środkowego, w: Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski, Szczecin, s. 647-655.

Chudziak W. 2009, Wyspa w Żółtym na Jeziorze Zarańskim – na pograniczu rzeczywistości i transcendencji, w: Studia nad dawną Polską, t. 2, Materiały z wykładów wygłoszonych w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie od października 2008 do czerwca 2009 roku, „Biblioteka Muzeum Początków Państwa Polskiego” 3, red. T. Sawicki, Gniezno, s. 47-70.

Chudziak W. 2014, Z badań nad funkcją małych i średnich warowni na obszarze Pomorza, w: Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław, s. 43-59.

Chudziak W., Kaźmierczak R. (ed.) 2014, The Island in Żółte on Lake Zarańsko – Early Medieval Gateway into West Pomerania, Toruń.

Chudziak W., Kaźmierczak R. (ed.) 2017, Wyspa w Żółtym na Jeziorze Zarańskim w okresie wczesnego średniowiecza – „brama” do Pomorza Zachodniego, w: Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 327-340.

Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2007, Próba reinterpretacji zabudowy wyspy w Parsęcku na Pomorzu Środkowym, „Przegląd Archeologiczny”, t. 55, s. 168-170.

Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2009, Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem osadniczym w Starym Bornem na Pomorzu Środkowym, w: Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3, XVI Sesja Pomorzoznawcza. Szczecin 22-24 listopada 2007 r., cz. 1. Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, Szczecin, s. 383-394.

Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2011, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2006-2009), Toruń.

Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2016, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2011-2015), Toruń.

Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J., Ważny T. 2009, Ze studiów nad genezą wczesnośredniowiecznych mostów na obszarze Pomorza, „Przegląd Archeologiczny”, t. 57, s. 99-129.

Chudziak W., Siemianowska E. 2014, Żółte settlement centre against the Pomeranian background, w: The Island in Żółte on Lake Zarańsko – Early Medieval Gateway into West Pomerania, (ed.) W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń, s. 425-440.

Chudziak W., Siemianowska E. 2016, Problem przyłączenia Pomorza Środkowego do państwa pierwszych Piastów. Głos archeologa, w: Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych (red.) H. Kočka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski, Poznań, s. 187-206.

Chudziak W., Siemianowska E. 2017, Z badań nad systemem komunikacji we wczesnym średniowieczu, w: Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 327-340.

Chudziak W., Hildebrandt T., Kaźmierczak R. 2011, Wyniki badań archeologicznych na stanowisku 2 w Radaczu w latach 2008-2009, w: XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, (red.) M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 665-674.

Cnotliwy E. 2005, Pierwsze dendrodaty z białogardzkiego grodziska, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 13/14, s. 271-278.

Dulinicz M. 2001, Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa.

Eggers H. J. 1960, Die wendischen Burgwälle in Mittelpommern, „Baltische Studien, Neue Folge“, t. 47, s. 13-47.

Horoszko G., Piniński J., Ilisch P., Malarczyk D., Nowakiewicz T. 2016, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Pommern, w: Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar II, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski, Warszawa.

Janocha H. 1964, Badania archeologiczno-architektoniczne na zamku w Starym Drawsku (Drahimiu) pow. Szczecinek w 1963 r., „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 9.

Janocha H. 1967, Badania archeologiczno-architektoniczne na grodzisku wczesnośredniowiecznym i zamku średniowiecznym w Starym Drawsku (Drahimiu) na stan. 1 w 1964/65 r., „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 11.

Janocha H., Lachowicz F.J., Ptaszyńska D. 1972, Gród i zamek w Starym Drawsku, Koszalin.

Gackowski J. 1993, Historia i stan badań osad „palowych” na Pomorzu, AUNC, t. 21, s. 69-85.

Gackowski J., Jabłoński Z. 1993, Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w 1987 roku na wczesnośredniowiecznej osadzie „palowej” w Parsęcku, gm. Szczecinek (stanowisko 2), AUNC, t. 21, s. 115-133.

Kara M 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań.

Kasiski F. W. 1869, Die Pfahlbauten in dem ehemaligen Parsantizig-See bei Neustettin, „Baltische Studien“, t. 23.

Kasiski F. W. 1874, Bericht über die Untersuchungen von Alterthümer in den Jahren 1869/1870 in dem Neustettiner von Schlochauer Kreise, „Baltische Studien“, t. 25, z. 1.

Kaźmierczak R., Kowalewska B., Niegowski J. 2011, Wyniki badań archeologicznych na stanowiskach w Bobięcinie (st. 30 Świerczewie [st. 1] w latach 2008-2009, w: XVII Sesja Pomorzoznawcza, t 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 463-470.

Kaźmierczak R., Niegowski J., Ważny T. 2006, Wczesnośredniowieczny most z Nętna na Pomorzu Środkowym, w: Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń, s. 455-463.

Kola A., Wilke G. 2004, Podwodna lokalizacja mostu przy wczesnośredniowiecznym grodzisku w Nętnie, woj. zachodniopomorskie, w: Archaeologia et historia urbana (red.) R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki, Elbląg, s. 545-551.

Kola A., Wilke G. 2006, Wczesnośredniowieczne mosty na ziemiach polskich – stan i potrzeby badań, w: Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później (red.) W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń, s. 151-173.

Kowalewska B., Chudziak W., Kaźmierczak R. 2013, Badania weryfikacyjno-sondażowe wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Bobięcinie, gm. Miastko (badania 2011 rok), w: XVIII Sesja Pomorzoznawcza, t 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza. Materiały z konferencji 16-18 listopada 2011, red. E. Fudzińska, Malbork, s. 257-270.

Kuczkowski A. 2017, Nowe wczesnośredniowieczne stanowiska archeologiczne w rejonie Siemczyna, „Zeszyty Siemczyńsko-Henrykowskie”, t. 9, s. 197-204.

Kulesza W. 2015, Interdisciplinary research at the early medieval site of Żółte in Poland, Skyllis, H. 2, s. 161-171.

Kunkel O. 1932, Burgwallforschung in Pommern, Pommersche Heimatpflege, t. 3, z. 3, s. 61-92.

Kurnatowska Z. 2000, Wielkopolska w X wieku i formowanie się państwa polskiego w: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków, s. 99-117.

Labuda G. 2001, Zamierzenie organizacji diecezjalnej na Pomorzu w roku 1123 (przed misją chrystianizacyjną biskupa Ottona z Bambergu), w: Instantia est mater doctrinae, Szczecin, s. 327-340.

Lachowicz F., Olczak J., Siuchniński K. 1977, Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Pobrzeżu i Pojezierzu

Wschodniopomorskim. Wybrane obszary próbne, Poznań.

Leciejewicz L., 1957, Z badań nad kształtowaniem się ośrodków grodowych na pograniczu pomorsko-wielkopolskim we wczesnym średniowieczu, „Slavia Antiqua”, t. 6, s. 134-171.

Leciejewicz L. 1992, Rola mniejszych rzek w dziejach dawnych społeczeństw na przykładzie Parsęty, w: Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, t. 1, red. J. Kułtyniak, Katowice, s. 121-140.

Leciejewicz L., Rębkowski M., 2007, Kołobrzeg. Wczesne miasto nad Bałtykiem, Warszawa.

Łęga W. 1930, Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk, Toruń.

Łosiński W. 1982, Osadnictwo plemienne Pomorza (VI-X wiek), Wrocław.

Łosiński W. 1983, Struktura terytorialno-polityczna Pomorza w XI stuleciu w świetle archeologii, „Slavia Antiqua”, t. 28, s. 113-125.

Łosiński W. 2002, W sprawie „wschodniej drogi” dopływu monet arabskich do Wielkopolski w X wieku, w: Moneta Mediaevalis. Studia numizmatyczne i historyczne ofiarowane profesorowi Stanisławowi Suchodolskiemu w 65, rocznicę urodzin (red.) R. Kiersnowski, S.K. Kuczyński, M. Męclewska, M. Mielczarek, B. Paszkiewicz, Warszawa, s. 185-192.

Łosiński W. 2008, Archeologia ostatniego półwiecza o wczesnym średniowieczu Pomorza Zachodniego. Dokonania – koncepcje – interpretacje, w: Pomorze Zachodnie we wczesnym średniowieczu. Studia archeologiczne, Poznań.

Łosiński W. 2008a, Osadnictwo plemienne w dorzeczu Parsęty we wczesnym średniowieczu, w: Pomorze Zachodnie we wczesnym średniowieczu. Studia archeologiczne, Poznań, s. 63-79.

Łosiński W., Olczak J., Siuchniński K. 1971, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, t. 4, Poznań.

Machajewski H. 2017, Pradolina środkowej Parsęty u schyłku starożytności i na początku wczesnego średniowiecza (II/III w.-VII/VIII w. n.e.), w: Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu (red.) M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 273-292.

Menotti F. 2012, Wetland Archaeology and Beyond. Theory and Practice, Oxford.

Naumowiczówna E. 1963, Ujście nad Notecią – gród na pograniczu wielkopolsko-pomorskim, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, t. 14, s. 212-217.

Olczak J. 1991, Formy osadnictwa na Pojezierzu Zachodniopomorskim we wczesnym średniowieczu (na podstawie źródeł archeologicznych), Toruń.

Olczak J., Siuchniński K. 1966, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, t. 1, Poznań.

Olczak J., Siuchniński K. 1968, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, t. 2, Poznań.

Olczak J., Siuchniński K. 1969, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, t. 3, Poznań.

Piskorski J.M. 2002, Pomorze plemienne. Historia – archeologia – językoznawstwo, Poznań.

Radka K., 2010, Podwodne badania rekonesansowe przeprowadzone przez zakład Archeologii Podwodnej w akwenach śródlądowych Polski w latach 2005-2006, AUNC, t. 31, s. 205-222.

Rębkowski M. 2007, Chrystianizacja Pomorza zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin.

Rosik S. 2010, Conversio gentis Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek), Wrocław.

Rymar E. 1988, Jeszcze w sprawie pogranicza wielkopolsko-pomorskiego między Gwdą a Myślą w XII i XIII wieku, „Przegląd Zachodniopomorski”, 32, z. 1-2, s. 367.

Rymar E. 2015, Historia polityczna i społeczna Nowej Marchii w średniowieczu (do roku 1535), Gorzów Wielkopolski.

Rymar E. 2017, Drawa jako rzeka graniczna w XIII-XIV wieku, w: Z. Mieczkowski, Rzeka Drawa i 100-lecie elektrowni wodnej w Borowie, Kalisz Pomorski, s. 32-41.

Spors J. 1973, Dzieje polityczne ziem sławieńskiej, słupskiej i białogardzkiej XII-XIV w., Słupsk.

Spors J. 1986, Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą (ziem cedyńskiej, kinieckiej i kostrzyńskiej) w XII i I połowie XIII w., Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka”, z. 1, s. 1-29.

Spors J. 1988, Studia nad wczesnośredniowiecznymi dziejami Pomorza Zachodniego. XII-pierwsza połowa XIII w., Słupsk.

Stafiński A. 1960, Najdawniejsze słowiańskie osiedla obronne w okolicach Szczecinka, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 6, s. 209-240.

Szulta W. 2007, Wczesnośredniowieczny most w Nętnie, powiat Drawsko Pomorskie, w: XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada-02 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 285-291.

Szulta W. 2008, Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Toruń.

Ślaski K. 1954, Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, „Przegląd Zachodni”, t. 10, z. 1-2, s. 91-109.

Szulta W. 1960, Podziały terytorialne Pomorza w XII-XIII wieku, Poznań.

Szulta W. 1972, Z wczesnych dziejów regionu nadnoteckiego, „Rocznik Nadnotecki”, t. 4, s. 5-14.

Śliwiński B. 2000, Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego (X-XII w.), „Kwartalnik Historyczny”, t. 57, s. 3-40.

Taafe E.J., Morill R.L., Gould P.R. 1963, Transport expansion in underdeveloped countries: a comparative analysis, “Geographical Review”, t. 53, s. 503-529.

Wielgosz Z. 2006, Pogranicze wielkopolsko-zachodniopomorskie we wczesnym średniowieczu. Krajobraz naturalny i struktury osadnicze, Poznań.

Wielgosz Z. 2006a, Pogranicze wielkopolsko-pomorskie we wczesnym średniowieczu, w: Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, red. H. Machajewski, J. Rola, Poznań, s. 307-327.

Wilke G. 1963, Badania weryfikacyjne osiedli obronnych na terenie województwa koszalińskiego, „Z otchłani wieków”, t. 29, z. 3, s. 172-176.

Wilke G. 1985, Most wczesnośredniowieczny z Bobęcina koło Miastka. Wstępne wyniki archeologicznych badań podwodnych i analiz dendrochronologicznych jego reliktów, AUNC, Archeologia 11, Archeologia podwodna 2, s. 3-26.

Wyrwa A.M. 2004, Wczesnośredniowieczne grody „limesu” nadnoteckiego. Zarys problemu, w: Ziemia nadnotecka. Wczoraj, dziś, jutro. Materiały z sesji naukowej odbytej w dniu 30 maja 2003 roku z okazji nadania Gimnazjum w Drawsku imienia „Ziemi Nadnoteckiej” (red.) A.M. Wyrwa, W. Gapski, Drawsko.

Wyrwa A.M. 2006, Czynniki związane z procesem formowania się grodów limesu nadnoteckiego we wczesnym średniowieczu. Stan i perspektywy badań, w: Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, red. H. Machajewski, J. Rola, Poznań, s. 281-305.