Abstrakt
Fifteen years after my attempt at summing up the results of the historical, and above all archaeological research on Ślęża mountain (Domański 2002 ‒ research as of 2000) the time has come to make some minor corrections and important additions, mainly related to the early years of St. Augustine’s monastery in Ślęża, which from the 12th century to 1494 owned the majority of the massif, and after 1494 the entire mountain. The location of the monastery on Ślęża has been a matter of discussion since at least the 19th century. Written sources unambiguously speak of its location on the mountain. In 2000, I presented several purported stages of the monastery’s construction on top of the mountain. When, following new discoveries, the supposed location of the monastery changed, I put forward the hypothesis that there was a preliminary
stage in the monastery’s construction (perhaps in cooperation with messengers from the parent monastery) when the materials were collected and the ground was prepared. Next, the monks arrived and almost immediately construction started. Completion (or discontinuation) of construction could have coincided with the monks’ flight in 1146 to Wrocław. On the basis of the scant archaeological material discovered in the monastery building, the conclusion should be drawn that no part of it was used. The suggested location of the monastery on the edge of the order’s property is an indication that looking after the terrain was not the main goal of the venture. The construction material, traces of the structure’s foundations, elements of stonemasonry and the Ślęża plaque all hint at construction having at least commenced, while it remains a mystery at which stage it was abandoned. Generally, the construction of the Ślęża monastery is associated with the “production” of granite sculptures of lions. More importantly, they were discovered beyond the Ślęża massif, but the majority of researchers attribute them to the monastery. I agree with most art historians that the objects date back to the 12th century. Bearing in mind that in Western and South-European architecture, similar sculptures were placed in pairs at the doors of magnificent buildings, as the bases of columns, the Ślęża lions (8) must have been planned as decoration of four imposing entrances. However, as a majority of them cannot be paired (they were dedicated to two sides of a gate), the number of the original statues must have been greater. The Ślęża lions share many features with similar statues from the St. Gallen abbey; bearing in mind the contacts of the founder (Palatine Peter Wlast), they could have been the prototypes for the Ślęża lions.
Bibliografia
Bieniek S. 1965, Piotr Włostowic, postać z dziejów średniowiecznego Śląska, Warszawa.
Błażejewski A. 1994, Archeologiczne badania terenowe przy źródle św. Jakuba na Ślęży, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 35, s. 349-354.
Braat W. 1937, Funde mittelalterlicher Keramik in Holland und ihre Datierung, „Bonner Jahrbücher” 142, s. 157-176.
Cehak-Hołubowiczowa H. (H. Hołubowiczowa), 1958, Ślęża i jej okolice w dziesięciolecie polskich badań archeologicznych, „Ślęża”, t. 1, s. 3-21.
Deptuła Cz. 1967, Przyczynek do dziejów Ślęży i jej opactwa, „Roczniki Humanistyczne Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, t. 15, s. 17-35.
Derwich M. 1998, Monastycyzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce, Wrocław.
Domański G. 1995, Nowo odkryte grodzisko na stokach góry Ślęży, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 36, 1995, s. 179-185.
Domański G. 1996, Badania wykopaliskowe grodziska na stokach Ślęży, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 38, s. 375-378.
Domański G. 1997, Wyniki badań grodziska wczesnośredniowiecznego na Ślęży, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 39, s. 461-463.
Domański G. 2000, Badania archeologiczne w masywie ślężańskim w latach 1998-1999, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 42, 199-206.
Domański G. 2002, Ślęża w pradziejach i średniowieczu, Wrocław 2002.
Domański G. 2005, Badania sondażowo-poszukiwawcze w masywie ślężańskim (Ślęża, Radunia) w 2000 roku, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 47, 55-66.
Domański G. 2006, Badania w masywie ślężańskim (Ślęża, Radunia) w latach 2003-2006, Wrocław 2006 (maszynopis w archiwum Oddziału Wrocławskiego IAE PAN).
Dunin-Wąsowicz T. 1971, Saint-Gilles a Polska we wczesnym średniowieczu, „Archeologia Polski” 16, s. 651-665.
Van Es. 1969, Excavations at Dorestad; a Pre-preliminary Raport: 1967-1968, ROB 19, s. 183-212.
Geschwendt F. 1922, Vino bei Zobten, „Schlesische Geschichtsblätter” 2/3, s. 40-41
Geschwendt F. 1926, Der Burgwall von Bankwitz Kreis Schweidnitz, Altschlesien, t. 1, s. 249-252.
Geschwendt F. 1938, Der Siling, Land und Volk, Wrocław-Leśnica.
Geschwendt F.1942, Stand das Silingkloster auf dem Burggipfel oder in Gorkau, „Altschlesische Blätter” (Schlesische Blätter 1), s. 58-62
Hawrot J. 1949, Odkrycie budowli romańskiej w Sobótce, „Ochrona Zabytków” 2, s. 155-159
Hołubowicz H., Hołubowicz W. 1952, Z badań na Ślęży w1949 roku, „Studia Wczesnośredniowieczne” 1, s. 119-148.
Kastek T., Krzywka M., Limisiewicz A., Mruczek R. 2016, Ecclesia Sancte Marie de Monte Silencii albo o krótkiej karierze i długich poszukiwaniach pewnego kościoła, w: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X-XIII wiek), red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, Gniezno, s. 281-312.
Kastek T., Limisiewicz A., Mruczek R. 2013, Ecclesia sancte Marie de Monte Silencii? Nowo odkryte relikty budowli i rzeźb wczesnośredniowiecznych na szczycie Ślęży koło Sobótki, „Ślężańskie Światy”, Wrocław, s. 302-320.
Kaźmierczyk J. 1994, Kamieniarze na Górze Ślęży w XII-XIII w. Wyniki badań uzyskane w latach 1991-1992, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 35, s. 355-360.
Kogut M. 2005, Ślężański klasztor, „Perspectiva, Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 4/2, s. 85-101.
Korta W. 1964, Rozwój wielkiej własności feudalnej na Śląsku do połowy XIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Korta W. 1981, W sprawie lokalizacji klasztoru ślężańskiego, „Sobótka” 36, s. 27-33.
Korta W. 1988, Tajemnice góry Ślęży, Katowice.
Kozaczewski T. 1957, Jednonawowe kościoły romańskie na Dolnym Śląsku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej” 16, Architektura, Wrocław.
Lisowska E. 2013, Wydobycie i dystrybucja surowców kamiennych we wczesnym średniowieczu na Dolnym Śląsku, Wrocław.
Lustig G. 1925a, Der Peterstein am Zobtenberge, „Schlesische Monatshefte”, t. 2, s. 84-90.
Lustig G. 1926, Vom Peterstein am Zobten, Altschlesien 1, 256-258.
Lustig G. 1928, Die Anfänge des monumentalen Stiles in Schlesien, „Schlesiens Vorzeit, Neue Folge”, t. 9, s. 27-40.
Lustig G. 1928a, Schlesiens ältester Inschriftstein, „Altschlesien” 2, s. 126-128
Lustig G. 1934, Die alte Wege am Siling, „Altschlesien”, t. 5, s. 344-350.
Maleczyński K. 1950, Zagadnienie góry Ślęży-Sobótki, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 2, s. 1-22,
Maleczyński K. 1956, Kodeks dyplomatyczny Śląska (CdS), t. 1, Wrocław
Maleczyński K. 1960, Śląsk w epoce feudalnej, w: Historia Śląska, Wrocław, s. 143-618.
Maleczyński K., Skowrońska A. 1959 Kodeks dyplomatyczny Śląska (CdS), t. 2, Wrocław.
Małachowicz E. 2000, Najnowszy zarys dziejów najstarszego Wrocławia, Wrocław.
Mandziuk J. 2007, Dzieje kanoników regularnych św. Augustyna na Śląsku, „Saeculum Christianum” 14/2, s. 55-85.
Matusik L. 1968, Kilka uwag w sprawie „Kroniki kanoników regularnych na Piasku we Wrocławiu”, w: Studia z dziejów kultury i ideologii, Wrocław 1968, s. 180-196
Matusik L. 1974, Próba spojrzenie na postawę polityczną środowiska wrocławskich kanoników regularnych w średniowieczu, s. 39-85.
Milis L. 1971, Les orgines des abbayes de Ślęża et du Piasek a Wrocław, „Roczniki Humanistyczne Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 19, z. 2, s. 5-27.
Pobóg-Lenartowicz A. 1992, Stan badań nad klasztorem kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia”, s. 85-98.
Pobóg-Lenartowicz A. 1994, Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych we Wrocławiu, Opole.
Pobóg-Lenartowicz A. 2007, A czyny ich były liczne i godne pamięci. Konwent klasztoru kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu do początku XVI wieku, Opole.
Semkowicz W. 1949, Góra Sobótka i jej zabytki polskie, Poznań-Wrocław.
Słupecki L.P. 1992, Ślęża, Radunia, Wieżyca. Miejsca kultu pogańskiego Słowian w średniowieczu, „Kwartalnik Historyczny”, t. 99, s. 3-15.
Stala K. 2010, Palatium możnowładcze Piotra Włostowica? Rekonstrukcja najstarszej fazy budowli romańskiej w Sobótce-Górce na podstawie najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, „Wiadomości Konserwatorskie” 27, s. 67-78.
Stala K. 2010a, Ecclesia de novo constructa. Kościół kanoników regularnych w Górce koło Sobótki. Rekonstrukcja drugiej fazy przebudowy palatium możnowładczego Piotra Włostowica, „Wiadomości Konserwatorskie” 28, s. 91-100
Stala K. 2011, Prezbiterium dawnego kościoła Kanoników Regularnych w Górce koło Sobótki. Uwagi w kontekście odkrytych pochówków, „Architektura, Czasopismo techniczne”, z. 23, rok 108, s. 471-486.
Stala K. 2013, Przemiany architektoniczne w zamku w Górce w okresie wczesnego średniowiecza, „Ślężańskie Światy”, Wrocław, s. 289-302
Świechowski Z. 1955, Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa.
Świechowski Z. 2009, Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Świechowski Z. 2011, In monte silencii, „Architektura, Czasopismo techniczne” 7-A/2011, z. 23, s. 5-20 (Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej).
Uhtenwoldt H. 1936, Peter Wlast, der Siling und Breslau, Beiträge zur Geschichte des Stadt Breslau, t. 2, s. 32-102.
Uhtenwoldt H. 1937, Der Siling in der schlesischen Frühgeschichte, „Schlesische Heimat”.
Uhtenwoldt H. 1938, Der Peterstein am Siling und die schlesische Torkapelle, „Die Hohe Strasse”, t. 1, s. 72-85.
Uhtenwoldt H. 1940, Peter Wlast, Graf von Breslau, Wrocław.
Żerelik R. 1999, Dzieje Sobótki od średniowiecza do 1740 roku, w: W. Fabisiak, K. Popiński, J. Tyszkiewicz, R. Żerelik, Dzieje Sobótki, Sobótka, s. 24-58.
Zientara B. 2008, Bolesław Wysoki tułacz, repatriant, malkontent, Kraków.
Licencja
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.