Abstrakt
The article presents a typological analysis of a collection of iron knives comprising 70 specimens from the early medieval grave field in Sowinki near Poznań, dated back to the time between the second half of the 10th century and the early 12th century. Sixteen of the specimens were subjected to further metallographic analyses, carried out in the Casting Institute in Krakow. As a result, 4 major technological groups were identified with as many as 10 separate types. In half of the studied knives, the technology of welding iron and steel was used, i.e. steel in the form of an overlay or a “sandwich” in the classical variant. The analysis proved that the knives from the grave field represented the type of metal and technologies typical of the Vistula basin as well as the early medieval Kievan Rus’.
Bibliografia
Andrzejewska A. 1996, Średniowieczny zespół osadniczy w Zgłowiączce na Kujawach, Włocławek.
Antejn A.K. 1973, Damasskaja stal’ v stranach bassejna Baltijskogo morja, Riga.
Arbman H. 1940-1943, Birka I: die Gräber. Tafeln-Text, Uppsala.
Arrhenius B. 1989, Arbeitsmesser aus den Gräbern von Birka. Mit einem Appendix, Birka II:3. Systematische Analalysen der Gräberfunde, Stockholm, s. 79-92.
Arne T.J. 1931, Skandinawische Holzkammergraber aus der Wikingerzeit in der Ukraine, „Acta Archaeologica” 2, København, s. 285-302.
Chomutova L.S. 1984, Kuznečnaja technika na zemle drevniej vesi v X v. (po materialam poselenija u d. Gorodišče), „Sovietskaja archeologia”, t. 1, s. 199-209.
Chudziak W. 2001, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, „Slavia Antiqua”, t. 42, s. 63-96.
Chudziak W. 2002, Ślady skandynawskiej obrzędowości w Kałdusie na Pomorzu Wschodnim, w: Popiół i kość, „Funeralia Lednickie”, t. 4, red. J. Wrzesiński, Sobótka-Wrocław, s. 433-449.
Chudziak W. 2006, Problem projekcji mitu kosmologicznego na organizację przestrzeni sakralnej in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, „Slavia Antiqua”, t. 47, s. 67-97.
Chudziak W., Bojarski J., Stawska V. 2010, Wyposażenie pochówków, w: W. Chudziak (red.) Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), Mons Santi Laurenti, t. 5, Toruń, s. 79-103.
Gabriel I. 1988, Hof- und Sakralkultur sowie Gebrauchs- und Handelsgut im Spiegel der Kleinfunde von Starigard Oldenburg, w: Oldenburg-Wolin-Staraja Ladoga-Novgorod-Kiev. Handel und Handelsverbindungen im südlichen Ostseeraum während des frühen Mittelalters, BdRGK, t. 69, s. 103-191.
Glyn D. 1981, A Short History of Archaeology (Ancient Peoples and Places), London.
Głowacki Z. 1961, Uwagi na temat technologii wykonania zabytków metalowych z XI-XIII w. z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu (1953-1954), w: W. Hensel (red.), Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 3, Wrocław-Warszawa, s. 95-105.
Głowacki Z., Łosiński W. 1960, Badania metaloznawcze noży z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Młodzikowie, pow. Środa, FAP, t. 11, s. 166-178.
Grygiel R. 2014, Cmentarzysko wareskich drużynników w Lutomiersku, w: R. Grygiel, T. Jurek (red.), Początki Łęczycy, t. 2. Archeologia o początkach Łęczycy, Łódź, s. 681-751.
Gurin M.F. 1987, Kuznečnoe remeslo Polockoj zemli IX-XIII vv., Minsk.
Hołowińska Z. 1959, Wczesnośredniowieczne rzemiosło złotnicze w Gdańsku, w: J. Kamińska (red.), Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 1, Gdańsk, s. 55-105.
Hołubowicz W. 1956, Opole w wiekach X-XII, Katowice.
Jagodziński M. 2010,Truso między Weonodlandem a Witlandem, Elbląg.
Jażdżewski K. 1949, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 1, s. 91-191.
Kaszewscy E. i Z. 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1, s. 365-432.
Kara M. 2013, Wybrane groby z uzbrojeniem z cmentarzyska w Bodzi pod Włocławkiem – przyczynek do studiów nad obecnością „wikingów” w państwie pierwszych Piastów, w: T. Sawicki (red.), Studia nad dawną Polską, t. 3, Gniezno, s. 117-131.
Kara M. 2016, Cmentarzysko w Bodzi w kontekście praktyk funeralnych ludności ziem polskich 2. połowy X-XI w., w: A. Buko (red.), Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, Warszawa, s. 481-486.
Knorr H.A. 1938, Die slawischen Messerscheidenbeschläge, „Mannus“, t. 30, Heft 4, s. 479-545.
Kolčin B.A. 1953, Čornaja metallurgija i metallobrabotka v drewniej Rusi, „Materialy i Issledovanija po Archeologii SSSR”, No 32, s. 5-258.
Kolčin B.A. 1959, Zeliezoobrabatyvajusceje riemieslo Novgoroda Velikogo. Trudy Novgorodskoj Arheologiceskoj Ekspedicji, t. 2, „Materialy i Issledovanija po Archeologii SSSR”, No 65, s. 7-120.
Kolčin B.A. 1982, Chronologija novgorodskich drevnostej, w: Tezisy dokladov Sovetskoj delegacii na III Meždunarodnyj Kongress Slavjanskoj Archeologii, Mockva, s. 53-58.
Kolčin B.A., Janin V.L. 1982, Archeologii Novgoroda 50 let, w: Novgorodskij sbornik. 50 let raskopok Novgoroda, Mockva, s. 3-136.
Koperkiewicz A. 2005, Wczesnośredniowioeczne dary grobowe w kontekście symboliki chrześcijańskiej, w: Do, ut des – dary, pochówek, tradycja, „Funeralia Lednickie” 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 269-291.
Kozak J. 1996, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Sowinkach (gm. Mosina, woj. poznańskie): analiza antropologiczna i paleodemograficzna, „Przegląd Antropologiczny” 59, s. 91-96.
Krzyszowski A. 1992, Wstępne wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym z X/XI-XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. poznańskie, stanowisko 23A, WSA, t. 1, s. 83-102.
Krzyszowski A. 1995, Ein reiches Gräberfeld aus dem 10./11.Jh. in Sowinki bei Poznań, „Slavia Antiqua”, t. 36, s. 49-72.
Krzyszowski A. 1997, Frühmittelalterliches Grab eines Kaufmannes aus Sowinki, Germania, Jahrb. 75, 2. Halband, s. 639-667.
Krzyszowski A., Błaszczyk D. 2016, Datowanie radiowęglowe grobów komorowych z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Sowinkach (stan. 23a) w Wielkopolsce, FPP, t. 21, s. 213-234.
Krzyszowski A., Suchodolski S. 2018, Monety i przybory kupieckie z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w miejscowości Sowinki (powiat poznański), „Wiadomości Numizmatyczne”, R. 62, z. 1-2, s. 145-168.
Kurnatowska Z. 2002, Cmentarzysko w Lutomiersku, w: M. Derwich, A. Żurek (red.), „U źródeł Polski”, t., Do roku 1038, Polska. Dzieje cywilizacji i narodu, Warszawa-Wrocław, s. 202-203.
Leciejewicz L., Łosiński W. 1960, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Młodzikowie, pow. Środa, FAP, t. 11, s. 104-165.
Lityńska-Zając M. 1994, Wyniki analizy drewien i węgli drzewnych z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego z X/XI-XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. Poznań, stanowisko 23A, Kraków (maszynopis).
Łęga W. 1930, Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk, Toruń.
Łosiński W. 1959, Kowalstwo we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu. Z badań nad rzemiosłem we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu, w: Prace Komisji Archeologicznej PTPN, t. 4, zeszyt 1/1-2, Poznań, s. 9-48.
Łosiński W. 1995, Rola rzemiosła skandynawskiego w dziejach gospodarczych wczesnośredniowiecznej Europy w świetle badań metaloznawczych noży żelaznych, Poznań-Szczecin (maszynopis udostępniony przez Autora).
Łosiński W. 2000, Miejsce rzemiosła w dziejach handlu dalekosiężnego w krajach strefy nadbałtyckiej, w: A. Buko, P. Urbańczyk (red.), Archeologia w teorii i w praktyce, Warszawa, s. 493-506.
Malinowska-Łazarczyk H. 1982, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Cedyni, t. 1-2, Szczecin.
Michalska D., Krzyszowski A. 2017, Chronology of milticultural Site Sowinki in Greater Poland, Geochronometria 44 (2017), s. 30-39.
Modin S., Pleiner R. 1978, The metallographic examinations of locks, keys and tools, w: Excavations at Helgö V:1, Stockholm, s. 81-109.
Müller-Wille M. 2016, Cmentarzysko w Bodzi w kontekście odkryć w północno-zachodniej i wschodniej Europie, w: A. Buko (red.), Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, Warszawa, s. 459-480.
Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959, Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzia, „Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis”, nr 7, Łódź.
Okulicz-Kozaryn Ł. 1993, Finowie Zachodni, Warszawa.
Piaskowski J. 1959a, Metaloznawcze badania wczesnośredniowiecznych wyrobów żelaznych na przykładzie zabytków archeologicznych z Łęczycy, Czerchowa i Buczka, „Studia z Dziejów Górnictwa i Hutnictwa”, t. 3, s. 7-97.
Piaskowski J. 1959b, Technologia wczesnośredniowiecznych noży z Kołobrzegu na podstawie badań powierzchniowych, Z badań nad rzemiosłem we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu, Prace Komisji Archeologicznej PTPN, t. 4, zeszyt 1/1-2, Poznań, s. 48-54.
Piaskowski J. 1959c, Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych, w: A. Nadolski, A. Abramowicz, T. Poklewski, Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią, Łódź, s. 110-139.
Piaskowski J. 1960, Technika gdańskiego hutnictwa i kowalstwa żelaznego w X-XIV wieku na podstawie badań metaloznawczych, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Prace Komisji Archeologicznej nr 2, Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 2, Gdańsk, s. 5-172.
Piaskowski J. 1966a, Sprawozdanie z metaloznawczych badań przedmiotów żelaznych z wczesnośredniowiecznej osady w Łazach, pow. Kielce, Spr. Arch., t. 18, s. 375-386.
Piaskowski J. 1966b, Metaloznawcze badania przedmiotów żelaznych z wczesnośredniowiecznej osady w Czeladzi Wielkiej, pow. Góra, „Slavia Antiqua”, t. 8, s. 150-175.
Piaskowski J. 1967, Metaloznawcze badania przedmiotów żelaznych i żużla z Szelig i Cekowa, pow. Płock oraz Cieślina, pow. Sierpc, w: W. Szymański, Szeligi pod Płockiem na początku wczesnego średniowiecza. Zespół osadniczy z VI-VII w., Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 363-396.
Piaskowski J. 1971, Zagadnienie ciągłości rozwoju hutnictwa żelaza na ziemiach polskich w starożytności i we wczesnym średniowieczu, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 32, s. 1-29.
Piaskowski J. 1973, Die Eisentechnologie in Tornow auf Grund der metallkundlichen Analyse, [w:] J. Herrmann (red.), Die germanischen und slawischen Siedlungen und das mittelalterliche Dorf von Tornow, Kr. Calau, Berlin, s. 311-336.
Piaskowski J. 1974a, Untersuchungen der früh-mittelalterlichen Eisen- und Stahltechnologie der Slawen in den Gebieten zwischen Wiechsel und Oder, APol., t. 15, s. 67-96.
Piaskowski J. 1974b, O stali damasceńskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Piaskowski J. 1985, Bemerkungen zu den Eisenhüttungszentren auf polnischen Gebiet in Ur- und Frühgeschtlicher Zeit, w: Produktivkräfte und Produktionsverhältnisse, Berlin, s. 231 i n.
Piaskowski J. 1991, Technologia wczesnośredniowiecznych przedmiotów żelaznych ze wzgórza wawelskiego, „Studia Dziejów Wawelu”, t. 5, s. 55-92.
Piaskowski J. 1999, Metaloznawcze badania noży żelaznych z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Sowinkach, gm. Mosina, woj. poznańskie, FPP , t. 9, s. 231-243.
Piekalski J. 1991, Wrocław średniowieczny. Studium kompleksu osadniczego na Ołbinie w VII-XIII w., Wrocław.
Pleiner R. 1967, Metallkundliche Untersuchungen der Messerklingen von der frühslavischen Siedlung in Dessau-Mossigkau, w: B. Krüger (red.), Dessau-Mosigkau. Ein frühslawischer Siedlungsplatz im mittleren Elbegebiet, Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin Schriften der Sektion für Vor- und Frühgeschichte, t. 22, s. 175-189.
Radek T. 1994, Wynik ekspertyzy fragmentów skór z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, stanowisko 23A (X/XI-XI wiek), Wrocław (maszynopis).
Rajewski Z.A. 1937, Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego, PA, t. 6, s. 28-85.
Rajewski Z.A. 1939a, Zabytki z rogu i kości w grodzie gnieźnieńskim, [w:] J. Kostrzewski (red.), Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk, Poznań, s. 66-102.
Rajewski Z.A. 1939b, Gnieźnieńskie wyroby skórzane z okresu wczesnodziejowego, w: J. Kostrzewski (red.), Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk, Poznań, s. 103-116.
Ratajczyk Z. 2011, Nowe odkrycia na cmentarzysku z okresu wczesnego średniowiecza w Ciepłem, gm. Gniew, stanowisko 6, w: M. Fudziński, H. Paner (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Gdańsk, s. 553-570.
Ratajczyk Z. 2013, The cemetery in Ciepłe – current research results, w: S. Moździoch, P. Wiszewski (red.), Scandinavian Culture in Medieval Poland, Interdisciplinary Medieval studies, vol. 2, Wrocław, s. 323-351.
Rauhut L. 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1, s. 435-653.
Rjabinin E. A. 1994, U istokov remeslennogo proizvodstva v Ladoge (k istorii obščebaltijskich svjazej v prodvikinskuju epochu), Novue istočniki po archeologii Severo-Zapada, Sankt-Peterburg, s. 5-59.
Rogosz R. 1983, Obróbka i zastosowanie żelaza, [w:] E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (red.), Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk -Łódź, s. 262-267.
Rozanova L. S. 1997, K voprosu o technologii izgotovlenija železnych izdelli v srednevwekovom Pskove (po materialam Dovmontova gorola), Pamjatniki stariny. Kocepcii-Otkrytija-Versii, t. 2, Sankt-Peterburg, s. 206-213.
Salin E. 1957, La civilisation mérovingienne, t. 3. Les techniques, Paris.
Stankus J. 1970a , Gelezinių įrankių gamybos technologija Lietuvoje IX-XIII amažias, Lietuvos TSR Mokslu akademijos darbai, A serija, t. 1 (32), Trudy Akademii nauk Litowskoj SSSR, Serija A, t. 1 (32), Wilnius, s. 113-133.
Stankus J. 1970b, Geležies dirbiniu gamybos Lietuvoje V-VIII amžiais technologija, Lietuvos TSR Mokslu akademijos darbai, A serija, t. 3 (34), Trudy Akademii nauk Litowskoj SSSR, Serija A, t. 3 (34), Wilnius, s. 57-75.
Szymański W. 1967, Szeligi pod Płockiem na początku wczesnego średniowiecza. Zespół osadniczy z VI-VII w., Wrocław-Warszawa-Kraków.
Thålin-Bergman L. 1979, Blacksmithing in Prehistoric Sweden, w: Clarke H. (red.), Iron and Man in Prehistoric Sweden, Stockholm, s. 99-133.
Thålin-Bergman L. 1983, Techniques and Craftsmanship In the Vendel Periode, w: Vendel Periode Studies, Stockholm, s. 151-162.
Thomsen R. 1994, Metallografiske undersøgelser af svaerd og spydspidser fra mosefundene i Illerup og Nydam, Aarbøger for Nordisk Oldkyndighed og Historie 1992, s. 281-310.
Tomtlund J.-E. 1973, Metallographic Investigation og 13 Knives from Helgö, “Antikvariskt Arkiv”, vol. 50, s. 42-63.
Tõnisson E. 1974, Die Gauja-Liven und ihre materielle Kultur (11.Jh. – anfang 13.Jhs.). Ein Beitrag zur ostbaltischen Frühgeschichte, Tallinn.
Tuszyński M. 2003, Spotkania z archeologią. Spotkanie I Grzybowo 1988-2003, Poznań.
Wachowski K. 1975, Cmentarzyska doby wczesnopiastowskiej na Śląsku, Wrocław-Warszawa-Kraków -Gdańsk.
Wiklak H. 1963, Gdańskie pochewki na noże z X-XIII wieku, w: J. Kamińska (red.), Gdańsk Wczesnośredniowieczny, t. 6, s. 67-81.
Wilson D. M., Klindt-Jensen O. 1966, Viking Art, London.
Winiecki A. 1994, Ekspertyza dotycząca oznaczenia ptaka – elementu okucia pochewki noża żelaznego z obiektu 176 z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego z X/XI-XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. Poznań, stanowisko 23A, Poznań (maszynopis).
Wojtasik J. 1960, Wczesnośredniowieczne wyroby ze skóry znalezione na stanowisku 4 w Wolinie, MZachpom., t. 6, s. 159-208.
Wojtasik J. 1968, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynówka” w Wolinie, Szczecin.
Wojtasik J. 1970, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynówka” w Wolinie (Badania w 1969 r.), MZachpom., t. 16, s. 289-323.
Wrzesiński J. 2000, Noże żelazne w grobach na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Dziekanowicach, SL, t. 6, s. 91-124.
Zoll-Adamikowa H. 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 2. Analiza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Zoll-Adamikowa H. 1975, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 1. Źródła, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Licencja
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.