Abstrakt
The article presents an analysis of finds and information attributed to the pre-Christian religion in Ostrów Lednicki and the ancillary facilities. To this end, a number of finds from the first half of the 10th to the early 12th centuries were described and interpreted. They include a piece of a gold amulet locket, a utensil made of clay with the swastika and an encircled cross, a buried horse, wooden horse figures, an ornamental element of a knife sheath ferrule, a round rattle and a wooden structure with cornerstone offerings. By means of comparative studies and analyses of the archaeological excavations in Ostrów Lednicki and its vicinity (Dziekanowice, Moraczewo), the authors conclude that in this area, a pagan cult centre could have existed in the late 9th and the early 10th centuries at the latest, related most probably to Svarog /Svarozic, god of the Sun, the home, and a divine blacksmith.
Bibliografia
Banaszak D., Tabaka A. 2008, Pozostałości działalności gospodarczej na zapleczu grodu na Ostrowie Lednickim, „Studia Lednickie”, t. 9, s. 115-131.
Banaszak D., Tabaka A. 2016a, Drewniane budownictwo mieszkalne, w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 131-141.
Banaszak D., Tabaka A. 2016b, Kompleks osadniczy i pozostałości działalności gospodarczej wczesnośredniowiecznego centrum, w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 285-297.
Banaszak D., Tabaka A. 2016c, Analiza stratygrafii i chronologii w rejonie tzw. II kościoła (na podstawie badań w latach 1983-1984), w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 243-257.
Banaszak D., Tabaka A. 2017, Equs aureus – fragment złotej kaptorgi z wizerunkiem konia z Ostrowa Lednickiego, w: Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, Część druga, A. Różański (red.), Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 1199-1206.
Biermann F. 2014, Ein „Götterbildbeschlag” aus der Uckermark als Zeugnis mittelalterlicher Glaubenvorstellungen im nordwestslawichen Raum, „Praehistorische Zeitschrift”, 89 (2), s. 390-403.
Brückner A. 1985, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Choińska-Bochdan E. 2004, Ceramiczny konik z Gniewu nad Wisłą – przedmiot zabawy czy magii?, w: Archeologia et historia urbana, R. Czaja (red.), Elbląg, Muzeum w Elblągu, s. 451-455.
Chudziak W. 2010, Przestrzeń pogańskiego sacrum w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Słowian pomorskich, w: Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, K. Bracha, Cz. Hadamik (red.), Warszawa, Wydawnictwo DiG, s. 289-317.
Cieślik J. 2010, Uwagi o stanie badań nad miejscami kultu pogańskiego Słowian na ziemiach polskich, w: Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, K. Bracha, Cz. Hadamik (red.), Warszawa, Wydawnictwo DiG, s. 27-80.
Cirlot J.E. 2012, Słownik symboli, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Filipowiak W. 1993, Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry, w: Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, M. Kwapiński, H. Paner (red.), Gdańsk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, s. 19-47.
Gabriel I. 1988, Hof- und Sakralkultur sowie Gebrauchs- und Handelsgut im Spiegel der Kleinfunde von Starigard/Oldenburg, „Bericht der römisch-germanischen Kommission“, Band 69, s. 103-291.
Gabriel I. 2000, Kosmologisches Bildprogramm als Messerscheidenbeschlag, w: Europas Mitte um 1000, A. Wieczorek, H.-M. Hinz (red.), Stuttgart, Theiss, s. 139.
Gąsowski J. 1993, Między pogaństwem a chrześcijaństwem, w: Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, M. Kwapiński, H. Paner (red.), Gdańsk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, s. 12-18.
Gieysztor A. 1982, Mitologia Słowian, Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Górecki J. 2001, Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, „Biblioteka Studiów Lednickich”, t. 7, Poznań.
Górecki J. 2010, Brzegowe umocnienia obronne Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 10, s. 107-127.
Górecki J. 2015, Chrzest na Ostrowie Lednickim, Lednica, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Górecki J. 2016, Baseny chrzcielne z Ostrowa Lednickiego w świetle analizy źródeł archeologicznych, w: Miejsca chrztów, urządzenia baptyzmalne i ceremoniał chrzcielny od starożytności chrześcijańskiej do soboru trydenckiego, A.M. Wyrwa (red.), Poznań–Dziekanowice, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 109-152.
Górecki J, Łastowiecki M. 2016, Konstrukcje obronne Ostrowa Lednickiego, w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 59-71.
Górecki J., Łastowiecki M., Wrzesiński J. 1994, Wczesnośredniowieczne budownictwo mieszkalne Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 3, s. 21-45.
Hilczerówna Z. 1950, Przyczynki do handlu Polski z Rusią Kijowską, „Przegląd Archeologiczny”, t. 9, s. 8-23.
Kaczmarek J. 1998, Wczesnośredniowieczne przedmioty szkliwione związane z magią z Kruszwicy, w: Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 549-560.
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kaszewscy E. i Z. 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek, „Materiały starożytne i wczesnośredniowieczne”, t. 1, s. 365-434.
Kola A., Radka K., Wilke G. 2016, Mosty traktu „poznańskiego” i „gnieźnieńskiego” w świetle badań podwodnych (1982-2015), w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 107-129.
Kopaliński W. 1990, Słownik symboli, Warszawa, Wiedza Powszechna.
Kostrzewski J., 1968. Grzechotki wczesnośredniowieczne bez polewy, „Archeologia Polski”, t. 13, s. 211-218.
Kowalska A.B. 2016, Skórzane elementy stroju w pochówkach na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Bodzi, w: Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, A. Buko (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 253-264.
Kowalski P. 2007, Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Labuda G. 2003, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Latour B. 2010, Przedmioty także posiadają sprawczość, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, w: E. Domańska (red.), Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, s. 525-560.
Leśny J. 1975, W sprawie kultu pogańskiego na Ostrowie Lednickim we wczesnym średniowieczu, „Slavia Antiqua”, t. 21 (1974), s. 119-135.
Lewczuk J. 2000, Sacrum i profanum – na przykładzie wybranych stanowisk archeologicznych z terenów środkowego Nadodrza, w: Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, S. Moździoch (red.), Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział we Wrocławiu, „Spotkania Bytomskie” 4, s. 195-206, Wrocław.
Łastowiecki M. 1997, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na Ostrowie Lednickim. Stanowisko 1 – gród, maszynopis w Archiwum MPP na Lednicy.
Łowmiański H. 1986, Religia Słowian i jej upadek (w. VI-XII), Warszawa, PWN.
Łukaszyk A. 2012, Wierzchowce bogów. Motyw konia w wierzeniach Słowian i Skandynawów, Szczecin, Triglav.
Makiewicz T., Prinke A. 1981, Teoretyczne możliwości identyfikacji miejsc sakralnych, „Przegląd Archeologiczny”, t. 28, s. 57-90.
Makowiecki D. 2001, Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu, „Biblioteka Studiów Lednickich”, t. 6.
Makowiecki D., Makowiecka M. 1998, Analiza archeozoologiczna pochówku konia, „Studia Lednickie”, t. 5, s. 117-126.
Makowiecki D., Makowiecka M. 2014, Faunal remains, w: The Island in Żółte on Lake Zarańskie.
Early Medieval Gateway into West Pomerania, W. Chudziak, R. Kaźmierczak (eds), Toruń, Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University, s. 311-366.
Moździoch S. 2000, Archeologiczne ślady kultu pogańskiego na Śląsku wczesnośredniowiecznym, w: Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, S. Moździoch (red.), Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział we Wrocławiu, „Spotkania Bytomskie” 4, s. 155-191, Wrocław.
Niedzielski P., Jakubowski K. 2017, Archeometryczne badania pochewki noża z Ostrowa Lednickiego (wstępne wyniki badań), maszynopis w Archiwum MPP na Lednicy.
Oesterreicher-Mollwo M. 1992, Leksykon symboli, Warszawa, ROK Corporation SA.
Olsen B. 2010, Kultura materialna po tekście: przywracanie obecności rzeczom, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, w: E. Domańska (red.), Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, s. 561-592.
Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów 2016, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Ostrów Lednicki. U progu chrześcijaństwa w Polsce, t. 1 i 2, 1993, K. Żurowska (red.), „Biblioteka Studiów Lednickich”, t. 2, Kraków.
Ożóg K. 2016, 966. Chrzest Polski, Kraków, Biały Kruk.
Rębkowski M. 2007, Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Рябинин Е. А. 1981, Зооморфные украшения древней Руси X-XIV вв., „НАУКА”, Ленинград.
Rodzińska-Chorąży T. 2016, Stan badań nad architekturą Ostrowa Lednickiego (1993-2015), w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 143-171.
Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej 2010, K. Bracha, Cz. Hadamik (red.), Warszawa, Wydawnictwo DiG.
Sawicki T. 2017, Przedchrześcijańska konstrukcja kamienna na Górze Lecha w Gnieźnie, w: Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, Część pierwsza, A. Różański (red.), Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 641-668.
Schuldt E. 1990, Der eintausendjährige Tempelort Gross Raden, Schwerin, Museum für Ur- und Frühgeschichte Schwerin.
Sikora J. 2010, Miejsca sacrum pogańskiego i chrześcijańskiego oraz procesy chrystianizacji Polski Centralnej we wczesnym średniowieczu, w: Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, K. Bracha, Cz. Hadamik (red.), Warszawa, Wydawnictwo DiG, s. 253-287.
Sikorski D.A. 2010, Od pogańskich sanktuariów do chrześcijańskich kościołów na Słowiańszczyźnie Zachodniej, w: Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, K. Bracha, Cz. Hadamik (red.), Warszawa, Wydawnictwo DiG,s. 405-427.
Słupecki L.P. 2000, Sanktuaria pogańskie w świecie natury u Słowian i Germanów. Święte gaje i ich bogowie, w: Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, S. Moździoch (red.), Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział we Wrocławiu, „Spotkania Bytomskie” 4, s. 39-47.
Słupecki L.P. 2006, Miejsca kultu pogańskiego w Polsce na tle badań nad wierzeniami Słowian, w: Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Toruń–Wrocław–Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu/Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 63-82.
Strzelczyk J. 2007, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań, Wydawnictwo REBIS Sp. z o.o.
Strzelczyk J. 2010, Kontynuacja miejsc kultu w teorii i praktyce wczesnośredniowiecznego Kościoła, w: Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, K. Bracha, Cz. Hadamik (red.), Warszawa, Wydawnictwo DiG, s. 13-25.
Strzyżewski Cz., Łastowiecki M., Kara M. 2003, Wczesnośredniowieczne grodzisko w Moraczewie pod Ostrowem Lednickim. Komunikat o wynikach badań archeologicznych w latach 1977-81, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 6, s. 76-93.
Szafrański W., 1979, Pradzieje religii w Polsce, Warszawa, Iskry.
Szczepanik P. 2010, Przedmiot jako zapis porządku kosmologicznego Słowian Zachodnich. Analiza wybranych okuć pochewek noży, w: Życie codzienne przez pryzmat rzeczy, P. Kucypera, S. Wadyl (red.), Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 27-41.
Szyjewski A. 2010, Religia Słowian, Kraków, Wydawnictwo WAM.
Ślusarski K.W. 2004, Wczesnośredniowieczne pisanki i grzechotki z ziem polskich. Próba typologii, w: Hereditatem cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, Z. Kobyliński (red.), Warszawa, IA UW/PMA, s. 79-110.
Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 1. Mosty traktu gnieźnieńskiego 2000, Z. Kurnatowska (red.), „Biblioteka Studiów Lednickich”, t. 5, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica–Toruń.
Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 2. Mosty Traktu Poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986-2003), 2014, A. Kola, G. Wilke (red.), Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych.
Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, 1993. M. Kwapiński, H. Paner (red.), Gdańsk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 1998, Grób konia z Dziekanowic, „Studia Lednickie” t. 5, s. 103-115.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 1998, Próba interpretacji struktury społecznej ludności na cmentarzysku. Doniesienia wstępne, „Studia Lednickie”, t. 5, s. 13-27.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2005, Czytanie z kości, Lednica, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2017, Gliniana grzechotka z Dziekanowic w Wielkopolsce, w: Fines testis temporum. Studia ofiarowane Profesor Elżbiecie Kowalczyk-Heyman w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Rzeszów, s. 339-344.
Wrzesiński J. 2000, Noże żelazne w grobach na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Dziekanowicach, „Studia Lednickie”, t. 6, s. 91-124.
Wrzesiński J. 2016, Archeologia dziekanowickich grobów z monetami, w: Nummus bonum fragile est. Groby z monetami wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, J. Wrzesiński (red.), Lednica, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, s. 13-106.
Wrzesiński J., Kara M. 2016, Chronologia i fazy użytkowania tzw. II kościoła na Ostrowie Lednickim, w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 173-201.
Wrzosek A. 1961, Zabytki wczesnośredniowieczne z Ostrowa Lednickiego, pow. Gniezno, „Fontes Archeologii Posnanienses”, t. 12, s. 242-253.
Żurowska K. 2016, Forma i usytuowanie basenów chrzcielnych w kaplicy na Ostrowie Lednickim, w: Miejsca chrztów, urządzenia baptyzmalne i ceremoniał chrzcielny od starożytności chrześcijańskiej do soboru trydenckiego (red.), A.M. Wyrwa, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań–Dziekanowice, s. 153-163.
Licencja
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.