Słowa kluczowe
funeral rites
human and animal burial sites
cremation
kurgan burial
burial with horse
Jak cytować
Abstrakt
The article presents the results of research into an early medieval kurgan in Chodlik, Karczmiska county, where cremated human and horse remains were discovered. The settlement complex in Chodlik (8th-10th c.) forms a vast hillfort of more than 8 ha and the surrounding hamlets. For over a century, it has been subjected to archaeological excavations but it was not until recently that the related cremation burial sites were identified. The first kurgan, examined in 2010, contained buried remains of a human and a horse, most probably buried at a stake together. The other objects found in the upper part of the kurgan included pieces of clay vessels and bronze elements of a horse tack. By means of radiocarbon dating, the burial site’s chronology has been established as the 8th-9th centuries. The text presents comparative analyses with other famous discoveries of the type and considerations of the importance of horses to the early medieval Slavs.
Bibliografia
Abłamowicz R. 2018, Analiza archeozoologiczna kości z kurhanów w Guciowie, stan. 6, pow. zamojski, w: J. Górski, A. Tyniec (red.), Fenomen miejsca. Nekropola kurhanowa z neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Guciowie, pow. zamojski, Kraków, s. 291-292.
Ambros C., Müller H.H. 1980, Frühgeschichtliche Pferdskelettfunde aus dem Gebiet der Tschechoslowakei, Bratislava.
Chotyński A. 1911, Zabytki przedhistoryczne z Dratowa, Trzcińca, Żmijowisk i innych wsi w powiecie Puławskim, „Światowit” 9, s. 47-70.
Bede I. 2012, The Status of Horses in Late Avar-period Society in the Carpathian Basin, w: R. Annaert i in. (red.), The very Beginning of Europe? Cultural and Social Dimensions of Early-Medieval Migration and Colonisation (5th-8th Century), Bruksela, s. 41-50.
Boroń P. 2008, Pstrokate konie i kamienne trony, Obrzędy intronizacyjne u Słowian, w: J. Olko (red.), Obrzęd, teatr, ceremoniał w dawnych kulturach, Warszawa, s. 187-216.
Bronicki A. 2011, Wczesnośredniowieczny kopiec w kolonii Depułtycze Królewskie, stan. 8, pow. chełmski, woj. lubelskie, jako przykład hipotetycznego pochówku nakurhanowego, w: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (red.), In silvis, campis… et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów–Sanok, s. 129-144.
Čilinská Z. 1982, Dve pohrebiská z 8.-9. storočia v Komárne, „Slovenská Archeológia” 30/2, s. 345-393.
Dučyc L. 1997, Žyvёly i ptuški ǔ pahavalnym abraze kurhanoǔ Belarusi, „Gistaricna-arheagicny Sbornik” 11, s. 147-150.
Dunin-Wąsowicz T., 2011, Drogami średniowiecznej Polski. Studia z dziejów osadnictwa i kultury, Warszawa.
Dzik M. 2014, Uwagi o funkcji i symbolice konstrukcji wczesnośredniowiecznych grobów w obudowach kamiennych, w: T. Kurasiński, K. Skóra (red.), Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenneuwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, Łódź, s. 87-101.
Dzik M. 2015, Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI-XV w.), 1-2, Rzeszów.
Eisner J. 1952, Devínska Nová Ves. Slovanské pohŕebiště, Bratysława.
Fijałkowska A. 2017, Pochówki końskie w kulturze zachodnich Bałtów – próba wyjaśnienia genezy oraz związków z wierzeniami w okresie od II do XII w. n.e., „Argumenta Historica. Czasopismo Naukowo-Dydaktyczne” 4, s. 40-49.
Florek M. 2011, Uwagi o zróżnicowaniu słowiańskiego obrządku pogrzebowego w Małopolsce w okresie plemiennym (do końca X w.), w: S. Cygan, M. Glinianowicz, P.N. Kotowicz (red.), „In Silvis, Campis…Et Urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów–Sanok, s. 59-78.
Gapski M. 2014, Koń w kulturze polskiego średniowiecza, Poznań.
Garam É., Funde byzantinischer Herkunft in der Awarenzeit vom Ende des 6. bis zum Ende des 7. Jahrhunderts, „Monumenta Avarorum Archaeologica” 5, Budapest.
Gardawski A. 1970, Chodlik. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Golubeva L.A. 1981, Konske pogrebena w kurganah severo-vostočnoj Rusi VIII-XI ww., „Sovetskaa Arheologia” 4, s. 87-98.
Hoczyk-Siwkowa S. 1978, Chronologia ceramiki wczesnośredniowiecznej (VI-IX w.) z Lublina, „Slavia Antiqua” 25, s. 189-223.
Hoczyk-Siwkowa S. 2006, Kotlina Chodelska we wcześniejszym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Lublin. Hoffmann M. 2006, Koń w obrzędowości zachodnich Bałtów i Prusów w świetle wybranych źródeł archeologicznych i historycznych, w: L. Kostuch, K. Ryszewska (red.), Zwierzę jako sacrum w pradziejach i starożytności, Kielce, s. 61-68.
Iwaszczuk U., 2014, Animal husbandry on the Polish territory in the Early Middle Ages, Quaternaly International, 30, s. 1-33.
Kajkowski K., 2016, Depozyty zwierzęce na nekropoliach zachodniosłowiańskich. Kilka uwag do dyskusji nad genezą fenomenu grobu komorowego na obszarze wczesnośredniowiecznej Polski, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w kresie wczesnego średniowiecza, Warszawa, s. 140-153.
Kajkowski K., 2017, Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian, Szczecin.
Kajkowski K., 2018, Symbolika wczesnośredniowiecznych depozytów szkieletów koni z ziem polskich, w: S. Rosik, S. Jędrzejewska, K. Kollinger (red.), Hierofanie, wierzenia, obrzędy… Kultura symboliczna w średniowieczu między pogaństwem a chrześcijaństwem, Rzeszów, s. 121-157.
Kajkowski K., 2019, Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne, Lutynia.
Kajkowski K., Kuczkowski A. 2011, Pokarm dla duszy – pokarm dla ciała. Szczątki zwierzęce we wczesnośredniowiecznej przestrzeni grzebalnej Pomorza, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa seria, VI/VII, 1, Archeologia, s. 327-473.
Kalaga J., 2006, Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Liwca, Bugu i Krzny we wczesnym średniowieczu, Warszawa.
Kargel M.K., 1958, Drevnyj Kiev. Očerki po istorii meterialnoj kultury drevnerusskogo goroda, 1, Moskva–Leningrad.
Kazanski M., 2009, O slavjanskoj konnitse v 6 v. [On Slavic cavalry in 6th c.], Stratum Plus 5, s. 457-471.
Kazanski M., 2019, Stepnye tradicii w slavanskom vooruženii i konskom spraženii w V-VII vv., “Kratke Soobščenia Instituta Arheologii” 254, s. 253-269.
Kiersnowski R. 1960, Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Warszawa.
Kipričnikov A.N., 1973, Sprâženie vsadnika i verhovogo konâ na Rusi 9-13 vv., „Arheologiâ SSSR. Svod Arheologičeskih Istoričnikov”, Moskwa.
Komar A. 2018, Istoriâ i arheologiâ drevnih Madâr v epohu migracji, Budapest.
Koperski A. 2003, Groby wojowników z koniem na cmentarzysku „staromadziarskim” w Przemyślu, w: W. Szymański, M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin, s. 365-374.
Kowalski T. 1946, Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie Al-Bekriego, Monumenta Poloniae historica, series nova 1, Kraków.
Labuda G., 1961, Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów słowiańszczyzny, Warszawa.
Labuda G., 1999, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Kolekcja prac mediewistycznych, Poznań.
Lewicka-Rajewska U., 2004, Arabskie opisanie Słowian, Wrocław.
Lewicki T., 1953, O cenach niektórych towarów na rynkach wschodniej Europy w IX-XI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1/1-2, s. 112-132.
Lewicki T., 1954, Średniowieczne źródła arabskie i perskie o hodowli zwierząt domowych u Słowian, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 3, s. 444-469.
Lewicki T., 1955, Obrzędy pogrzebowe pogańskich Słowian w opisach podróżników i pisarzy arabskich głównie z IX-X w., „Archeologia. Rocznik Polskiego Towarzystwa Archeologicznego” 5, s. 122-154.
Lis P., 2018, Osadnictwo wczesnośredniowieczne, w: B. Niezabitowska-Wiśniewska (red.), Puławy-Włostowice. Wielokulturowe stanowisko z zachodniej Lubelszczyzny, Lublin, s. 661-711.
Łukaszyk A., 2012, Wierzchowce Bogów. Motyw konia w wierzeniach i sztuce Słowian i Skandynawów, Szczecin.
Makowiecki D., 1998, Analiza archeozoologiczna pochówku konia, „Studia Lednickie” 5, s. 117-126.
Makowiecki D., 2016, Gdy umiera człowiek, umiera świat cały. Zwierzęta – towarzysze czy ofiary?, w: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Gdy umiera człowiek, umiera świat cały, Funeralia Lednickie. Spotkanie 18, Poznań, s. 71-88.
Mihajlov K. 1997, Pogrebenie voina z konâmi na veršine plakunskoj sopkovidnoj nasypi v svete pogrebalnyh tradicij epohi vikingov, w: A.N. Kipričnikov, E.N. Nosov (red.), Drevnosti Povolža, Sankt Petersburg, s. 105-116.
Miechowicz Ł., 2017, Nieznany wał podłużny w Kotlinie Chodelskiej. Przyczynek do studiów nad obroną stałą oraz granicach we wczesnym średniowieczu w: M. Dzik, G. Śnieżko, M. Starski (red.), Fines testis temporum. Studia ofiarowane Profesor Elżbiecie Kowalczyk-Heyman w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Rzeszów, s. 265-278.
Miechowicz Ł., 2018, Wczesnośredniowieczne grody w Kotlinie Chodelskiej, w: Ewa Banasiewicz-Szykuła (red.), Grody z okresu plemiennego na Lubelszczyźnie, Lublin, s. 25-70.
Miechowicz Ł., 2020, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy w Kotlinie Chodelskiej na tle Małopolski okresu plemiennego (VIII-X w.), w: G. Mączka (red.), Kurhany na Wyżynie Lubelskiej, Lublin, s. 13-38.
Müller-Wille M., 1970-1971, Pferdegrab und Pferdeopfen in frühen Mittelalter, “Berichten van de Rijksdienst voor Oudheidkunde Bodenmonderzoek” 20-21, s. 119-248.
Müller-Wille M., 1985, Frühgeschichtliche Pferdskeiettfunde im Gebiet der Deutschen Demokratischen Republik. Weimaren Monographien zur Ur- und Frühgeschichte, Weimar. Musianowicz K. 1982, Ciałopalny grób ze Starej Wsi-Ludwinowa, woj. Siedleckie, na tle wczesnośredniowiecznych pochówków z VI-IX w., „Światowit” 35, s. 117-128.
Niederle L. 1911, Život Starŷch Slovanu, „Slovanske Starozitnosti” 1, Praga.
Novikov V.V., 2009a, Uzdečnyje nabory na territorii Drevnej Rusi v 9-11 vv. (po materialam pogrebenij i poselenij), niepublikowana rozprawa doktorska w Archiwum Instytutu Archeologii Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego im. M.W. Łomonosowa.
Novikov V.V., 2009b, Uzdečnyj nabor iz raskopok S.I. Sergeeva v Gnёzdovo, „Rossijskaâ Arheologiâ” 2, s. 67-77.
Olechnowicz W. 1897, Poszukiwania archeologiczne w gub. Lubelskiej, „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 2, s. 42-55.
Piątkowska-Małecka J. 2000, Pochówki końskie na obszarze Polski północno-wschodniej w I tysiącleciu n.e., „Światowit” 2 (43)/B, s. 186-201.
Rajewski Z., 1975, Koń w wierzeniach Słowian wczesnośredniowiecznych, „Wiadomości Archeologiczne” 39, s. 516-521.
Rożycki Ł., 2016, Sztuka wojenna Słowian w świetle dzieła Teofilakta Symokatty, „Slavia Antiqua” 17, s. 53-76.
Shenk P., 2002, To Valhalla by Horseback?: horse burial in Scandinavia during the Viking Age, Oslo (niepublikowana praca magisterska, https://www.duo.uio.no/handle/10852/26678, dostęp 18.02.2021).
Słupecki L.P., 2003, Wróżbiarstwo pogańskich Słowian, w: M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin–Warszawa, s. 77-78.
Spehr R., 1967, Frühslawische Funde aus Gohlis u. Paußnitz, Kr. Riesa, „Ausgrabungen und Funde” 12 (2), 1967, s. 86-95.
Szpunar B.A., 1998, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brzeźnicy, badania 1997 roku, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 19, s. 211-216.
Szymański W., 2004, Dom żywych – dom umarłych w kulturze Słowian wczesnego średniowiecza, w: J. Libera, A. Zakościelna (red.), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. Księga jubileuszowa na siedemdziesiąte piąte urodziny docenta doktora Jana Gurby, Lublin, s. 301-308.
Trugly A., 1987, Gräberfeld aus der zeit des awarischen reiches bei der schiffswerft in Komárno, “Slovenská Archeológia” 35/2, s. 251-344.
Trugly A., 1993, Gräberfeld aus der zeit des awarischen reiches bei der schiffswerft in Komárno II (1987-1989), “Slovenská Archeológia” 51/2, s. 191-307.
Vajtkunskene L. 1990, K voprosu o roli konâ v drevnelitovskom pogrebalnom obrâde (V-XIII vv.), w: Issledovaniâ v oblasti balto-slavânskoj duhovnoj kultury. Pogrebalnyj obrad, Moskwa, s. 201-206.
Vicâz S.P. 2008, Pahavanii z Kanem na terytorii Belarusi, „Materialy pa Arheologii Belarusi” 15, s. 108-125.
Wałkowska J. 2014, Symbolika ofiary z konia we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, w: J. Jędrysik (red.), Nasi mniejsi bracia czy środek przetrwania? Znaczenie zwierząt w dziejach ludzkości, Kraków, s. 87-95.
Węgrzynowicz T. 1982, Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok, Warszawa.
Wiliński K. 1979, Ceny koni w Polsce średniowiecznej, „Acta Universitatis Lodzensis”, Nauki Humanistyczno- Społeczne 1/57, s. 75-110.
Wyczółkowski M., Makowiecki D. 2009, Horse sacrifices in Prussia in the Early Middle Age Period. Ritual area Poganowo site IV, Olsztyn province (Poland), “Archaeologia Baltica” 11, s. 295-304.
Zoll-Adamikowa H., 1969, Czworokątne konstrukcje drewniane w kurhanach ciałopalnych z Kornatki, pow. Myślenice, „Acta Archaeologica Carpathica” 10, s. 141-155.
Zoll-Adamikowa H., 1975, Wczesnośredniowiezne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. cz. 1. Źródła, Wrocław.
Zoll-Adamikowa H., 1979a, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. cz. 2. Analiza. Wnioski, Wrocław.
Zoll-Adamikowa H.,1979b, Typy konstrukcji drewnianych w słowiańskich kurhanach ciałopalnych, „Acta Archaeologica Carpathica” 17, s. 73-119.
Zoll-Adamikowa H., 1996, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy a zróżnicowanie etniczne na pograniczu polsko-ruskim, w: Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów, s. 81-90.
Licencja
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.