Słowa kluczowe
origin
DNA
state of research
interdisciplinary cooperation
Jak cytować
Abstrakt
Bearing in mind the interdisciplinary nature of the origin of Slavs, in the process of reviewing the issue in relation with archaeology, the debate and the results of research carried out by representatives of other areas of science must be taken into consideration. The goal of this article is a review of the published results of an analysis of fossil and contemporary genetic material, coupled with discussing interpretation thereof in relation with the issue at hand. The work presents a selection of surveys which, according to the author, provide representatives of humanities with insight into the latest state of research. The presentation is preceded by introductory information about the examined material and the analysis methods as well as the conditioning factors. A methodological challenge was faced in the form of connecting data provided by geneticists and the findings from other disciplines, including archaeology, as indicated in the final part of the article.
Bibliografia
Baran V.D. (red.) 1990, Slavâne Ŭgo-Vostočnoj Evropy v predgosudarstvennyj period, Kiev, Naukova dumka. Баран В.Д. (ред.) 1990, Славяне Юго-Восточной Европы в предгосударственный период, Киев, Наукова думка.
Brather-Walter S. (red.) 2019, Archaeology, history and biosciences. Interdisciplinary perspectives, Berlin–Boston, Walter de Gruyter (Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 107). DOI: https://doi.org/10.1515/9783110616651
Cieśliński A. 2016, The society of Wielbark culture, AD 1-300, w: A. Rzeszotarska-Nowakiewicz (red.), The past societes. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, 4: 500 BC – 500 AD, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 217-255.
curta F. 2021, Slavs in the Making History, Linguistics, and Archaeology in Eastern Europe (ca. 500 –ca. 700), London–New York, Routledge Taylor & Francis Group. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203701256
Cygan S., Glinianowicz M., Kotowicz P. (red.) 2011, „In silvis, campis… et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów–Sanok, Mitel (Collectio Archaeologica Ressoviensis 14).
Dulinicz M. 2001, Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Figlerowicz M. 2016, Tajemnice w zębach skryte, „Academia” 2/46, Emocje, s. 22-26.
Fusek G. 1994, Slovensko vo včasnoslovanskom období, Nitra, Archeologický Ústav Slovenskej Akadémie Vied (Archaeologica Slovaca Monographiae. Studia Instituti Archaeologici Nitriensis Academiae Scientiarum Slovacaev 3).
Gajewska M., Bogdanowicz W. 2006, Kopalny DNA czyli lekcja z przeszłości, „Kosmos” 55, s. 117-128.
Geary P. 2019, The use of ancient DNA to analyze population movements between Pannonia and Italy in the sixth century, w: Le migrazioni nell’Alto Medioevo: Spoleto, 5-11 aprile 2018, Spoleto, Fondazione Centro italiano di studi sull’alto Medioevo, s. 45-62 (Atti delle settimane di studio 66).
Grzybowski T., Malyarchuk B.A., Derenko M.V., Perkova M.A., Bednarek J., Woźniak M. 2007, Complex interactions of the Eastern and Western Slavic populations with other European groups as revealed by mitochondrial DNA analysis, „Forensic Science International: Genetic” 1/2, s. 141-147. DOI: https://doi.org/10.1016/j.fsigen.2007.01.010
Handschuh L., Marcinkowska-Swojak M., Philips A., Stolarek I., Kozłowski P., Figlerowicz M. 2016a, Pozyskiwanie i analiza kopalnego DNA, w: H. Kóčka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski (red.), Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 277-292 (Seria Historia 230).
Handschuh L., Matla M., Juras A., Legocki A., Kozłowski P., Dobosz J., Jasiński T., Piontek J., Kóčka-Krenz H., Figlerowicz M. 2016b, Dynastia i społeczeństwo państwa Piastów w świetle zintegrowanych badań historycznych, antropologicznych i genomicznych – podstawowe założenia i cele projektu realizowanego przez Poznańskie Centrum Archeogenomiki, w: H. Kóčka-Krenz, M. Matla,
M. Danielewski (red.), Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 309-321 (Seria Historia 230).
Handschuh L., Stolarek I., Juras A., Zeńczak M., Marcinkowska-Swojak M., Myszka A., Trzciński D., Losik-Sidorska A., Wojtczak J., Philips A., Różański A., Dębski A., Kozłowski P., Matla M., Dobosz J., Jasiński T., Piontek J., Kóčka-Krenz H., Figlerowicz M. 2016c, W poszukiwaniu Piastów, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 14/4 (2), s. 63-77. DOI: https://doi.org/10.25167/osap.1312
Hanuliak M. 2014, Burial rite at the territory of the Great Moravia, w: P. Kouřil (red.), Great Moravia and the beginnings of christianity, Brno, The Institute of Archaeology of the Academy of Sciences of the Czech Republic, s. 98-104.
Harbeck M., Schleuder R., Schneider J., Wiechmann I., Schmahl W.W., Grupe G. 2011, Research potential and limitations of trace analyses of cremated remains, „Forensic Science International” 204/1-3, s. 191-200. DOI: https://doi.org/10.1016/j.forsciint.2010.06.004
Jędrzejewska S. 2016, Początki wczesnośredniowiecznej kultury Słowian i problem ich praojczyzny w polskich badaniach archeologicznych – rys historyczny, w: B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu archeologicznym, historycznym i językoznawczym. Studia źródłoznawcze dedykowane Profesorowi Michałowi Parczewskiemu w 70-tą rocznicę urodzin, Kraków–Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 25-40.
Juras A. 2012, Etnogeneza Słowian w świetle badań kopalnego DNA, Poznań, Archiwum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (maszynopis). https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/2702/1/Anna%20Juras%20Praca%20doktorska.pdf.
Juras A., Dabert M., Kushniarevich A., Malmström H., Raghavan M., Kosicki J.Z., Metspalu E., Willerslev E., Piontek J. 2014, Ancient DNA reveals matrilineal continuity in present-day Poland over the last two millennia, „PLoS ONE” 9/10/e110839, s. 1-9. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0110839. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0110839
Kaczanowski P., Parczewski M. (red.) 2005, Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19-21 listopada 2001, Kraków, Księgarnia Akademicka.
Kokowski A. 1995, Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kokowski A. 1999, Archeologia Gotów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej, Lublin, IdeaMedia.
Kokowski A. 2007, Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa, Wydawnictwo Trio. Kontny B. 2016, Przeworsk culture society and its longdistance contacts, AD 1-350, w: A. Rzeszotarska-Nowakiewicz (red.), The past societies.
Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, 4: 500 BC – 500 AD, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 163-216.
Kristiansen K. 2014, Towards a new paradigm? The third science revolution and its possible consequences in archaeology, „Current Swedish Archaeology” 22, s. 11-34. DOI: https://doi.org/10.37718/CSA.2014.01
Kuna M., Profantová N. 2005, Počátky raného středověku v Čechách, Praha, Archeologický Ústav AV čR Praha.
Kushniarevich A., Utevska O., Chuhryaeva M., Agdzhoyan A., Dibirova K., Uktveryte I., Möls M., Mulahasanovic L., Pshenichnov A., Frolova S., Shanko A., Metspalu E., Reidla M., Tambets K., Tamm E., Koshel S., Zaporozhchenko V., Atramentova L., Kučinskas V., Davydenko O., Goncharova O., Evseeva I., Churnosov M., Pocheshchova E., Yunusbayev B., Khusnutdinova E., Marjanović D.,
Rudan P., Rootsi S., Yankovsky N., Endicott P., Kassian A., Dybo A., Tyler-Smith C., Balanovska E., Metspalu M., Kivisild T., Villems R., Balanovsky O. 2015, Genetic heritage of the Balto-Slavic speaking populations: a synthesis of autosomal, mitochondrial and Y-chromosomal data, „PloS ONE” 10/9/e0135820, s. 1-19. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0135820. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0135820
Magomedov B. 2001, Černâhovskaâ kulˊtura. Problema étnosa, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (Monumenta Studia Gothica 1).
Malyarchuk B. 2001, Differentiation and genetic position of Slavs among Eurasian ethnic groups as inferred from variation in mitochondrial DNA, „Russian Journal of Genetics” 37, s. 1437-1443. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1013260332385
Malyarchuk B., Derenko M.V. 2001, Mitochondrial DNA variability in Russians and Ukrainians: implication to the origin of the Eastern Slavs, „Annals of Human Genetics” 65, s. 63-78. DOI: https://doi.org/10.1046/j.1469-1809.2001.6510063.x
Malyarchuk B., Grzybowski T., Derenko M.V., Czarny J., Woźniak M., Miścicka-Śliwka D. 2002, Mitochondrial DNA variability in Poles and Russians, „Annals of Human Genetics” 66, s. 261-283. DOI: https://doi.org/10.1046/j.1469-1809.2002.00116.x
Malyarchuk B.A., Vanecek T., Perkova M.A., Derenko M.V., Sip M. 2006, Mitochondrial DNA variability in the Czech population, with application to the ethnic history of Slavs, „Human Biology” 78/6, s. 681-696. DOI: https://doi.org/10.1353/hub.2007.0014
Matisoo-Smith E., Horsburgh K.A. 2012, DNA for archaeologists, Walnut Creek, Left Coast Press.
Mielnik-Sikorska M., Daca P., Malyarchuk B., Derenko M., Skonieczna K., Perkova M., Dobosz T., Grzybowski T. 2013, The history of Slavs inferred from complete mitochondrial genome sequences, „PLoS ONE” 8/1/e54360, s. 1-11. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0054360. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0054360
Moździoch S. 2016, From a tribe to a state, w: M. Trzeciecki (red.), The past societes. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, 5: 500 AD – 1000 AD, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 123-167.
Novembe J., Johnson T., Bryc K., Kutalik Z., Boyko A.R., Auton A., Indap A., King K.S., Bergmann S., Nelson M.R., Stephens M., Bustamante C.D. 2008, Genes mirror geography within Europe, „Nature” 456, s. 98-101, https://doi:10.1038/nature07331. DOI: https://doi.org/10.1038/nature07331
Paczuski R. 2009, Techniki paleobiochemiczne jako czynnik zmian w teorii i praktyce badań archeologicznych, w: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Metody. Źródła. Dokumentacja, Poznań, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, s. 141-144.
Pohl W., Gingrich A. (red.) 2016, The genetic challenge to medieval history and archaeology, „Medieval Worlds” 4. DOI 10.1553/medievalworlds_no4_2016s1.
Ralph P., Coop G. 2013, The geography of recent genetic ancestry across Europe, „PLoS Biology” 11/5/e1001555, s. 1-20. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.1001555. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pbio.1001555
Rębała K. 2006, Analiza polimorfizmu 18 loci STR chromosomu Y metodą kompleksowej reakcji PCR. Badania populacyjne i zastosowanie w ustalaniu pokrewieństwa, Gdańsk, Archiwum Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Gdańsku (maszynopis). https://pbc.gda.pl/dlibra/doccontent?id=5767.
Rębała K., Mikulich A.I., Tsybovsky I.S., Sivakova D., Dzupinkova Z., Szczerkowska-Dobosz A., Szczerkowska Z. 2007, Y-STR variation among Slavs: evidence for Slavic homeland in the middle Dnieper basin, „Journal of Human Genetics” 52/5, s. 406-414. DOI: https://doi.org/10.1007/s10038-007-0125-6
Rębała K., Martínez-Cruz B., Tönjes A., Kovacs P., Stumvoll M., Lindner I., Büttner A., Wichmann H.-E., Siváková D., Soták M., Quintana-Murci L., Szczerkowska Z., Comas D. 2013, Contemporary paternal genetic landscape of Polish and German populations: from Early Medieval Slavic expansion to post-World War II resettlements, „European Journal of Human Genetics” 21/4, s. 415-422. DOI: https://doi.org/10.1038/ejhg.2012.190
Słomski R. (red.) 2008, Analiza DNA – teoria i praktyka, Poznań, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego.
Słomski R., Dzieduszycki A.M., Lipiński D., Szalata M., Wielgus K., Zeyland J., Smorąg Z., Frąckowiak H., Ryba M.S. 2008, Archeologia molekularna, w: R. Słomski (red.), Analiza DNA – teoria i praktyka, Poznań, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, s. 383-389.
Stolarek I., Figlerowicz M. 2016, Homo sapiens w Europie – historia zapisana w DNA, „Nauka” 3, s. 7-25.
Stolarek I., Juras A., Handschuh L., Marcinkowska-Swojak M., Philips A., Zenczak M., Dębski A., Kóčka-Krenz H., Piontek J., Kozłowski P., Figlerowicz M. 2018, A mosaic genetic structure of the human population living in the south Baltic region during the Iron Age, „Scientific Reports” 8/2455, s. 1-14. https://doi.org/10.1038/s41598-018-20705-6. DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-018-20705-6
Stolarek I., Handschuh L., Juras A., Nowaczewska W., Kóčka-Krenz H., Michalowski A., Piontek J., Kozlowski P., Figlerowicz M. 2019, Goth migration induced changes in the matrilineal genetic structure of the central-east European population, „Scientific Reports” 9/6737, s. 1-14. https://doi.org/10.1038/s41598-019-43183-w. DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-019-43183-w
Ubelaker D.H. 2009, The forensic evaluation of burned skeletal remains: a synthesis, „Forensic Science International” 183/1-3, s. 1-5. DOI: https://doi.org/10.1016/j.forsciint.2008.09.019
Underhill P.A., Myres N.M., Rootsi S., Metspalu M., Zhivotovsky L.A., King R.J., Lin A.A., Chow C-E.T., Semino O., Battaglia V., Kutuev I., Jarve M., Chaubey G., Ayub O., Mohyuddin A., Mehdi S.Q., Sengupta S., Rogaev E.I., Khusnutdinova E.K., Pshenichnov A., Balanovsky O., Balanovska E., Jeran N., Augustin D.H., Baldovic M., Herrera R.J., Thangaraj K., Singh V., Singh L., Majumder P., Rudan P., Primorac D., Villems R., Kivisild T. 2010, Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a, „European Journal of Human Genetics” 18/4, s. 479-484. DOI: https://doi.org/10.1038/ejhg.2009.194
Underhill P.A., Poznik G.D., Rootsi S., Jarve M., Lin A.A., Wang J., Passarelli B., Kanbar J., Myres N.M., King R.J., Di Cristofaro J., Sahakyan H., Behar D.M., Kushniarevich A., Sarac J., Saric T., Rudan P., Pathak A.K., Chaubey G., Grugni V., Semino O., Yepiskoposyan L., Bahmanimehr A., Farjadian S., Balanovsky O., Khusnutdinova E.K., Herrera R.J., Chiaroni J., Bustamante C.D., Quake S.R., Kivisild T., Villems R. 2015, The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a, „European Journal of Human Genetics” 23, s. 124-131. DOI: https://doi.org/10.1038/ejhg.2014.50
Urbańczyk P. (red.) 2006, Nie-Słowianie o początkach Słowian, Poznań–Warszawa, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk (Mała Biblioteka 18).
Vai S., Brunelli A., Modi A., Tassi F., Vergata C., Pilli E., Lari M., Susca R.R., Giostra C., Pejrani Baricco L., Bedini E., Koncz I., Vida T., Mende B.G., Winger D., Loskotová Z., Veeramah K., Geary P., Barbujani G., Caramelli D., Ghirotto S. 2019, A genetic perspective on Longobard-Era migrations, „European Journal of Human Genetics” 27, s. 647-656. DOI: https://doi.org/10.1038/s41431-018-0319-8
Wielgus K., Lipiński D., Dzieduszycki A.M., Ryba M., Słomski R. 2008, Analiza sekwencji mitochondrialnego DNA z materiału wykopaliskowego, w: R. Słomski (red.), Analiza DNA – teoria i praktyka, Poznań, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, s. 390-398.
Witas H. 2007, Kopalny DNA źródłem informacji w badaniach archeologicznych, „Archeologia Polski” 52/1-2, s. 15-33.
Witas H.2009, Archeologia molekularna, „Archeologia Żywa” 2/42, s. 32-37.
Woźniak M., Grzybowski T., Starzyński J., Marciniak T. 2007, Continuity of Y chromosome haplotypes
in the population of Southern Poland before and after the Second World War, „Forensic Science International: Genetics” 1/2, s. 134-140.
Woźniak M., Malyarchuk B., Derenko M., Vanecek T., Lazur J., Gomolcak P., Grzybowski T. 2010, Similarities and distinctions in Y chromosome gene pool of Western Slavs, „American Journal of Physical Anthropology” 142/4, s. 540-548. DOI: https://doi.org/10.1002/ajpa.21253
Zoll-Adamikowa H. 1975, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 1. Źródła, Wrocław–Warszawa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zoll-Adamikowa H. 1979, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 2. Analiza. Wnioski, Wrocław–Warszawa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zoll-Adamikowa H. 1995, Modele recepcji rytuału szkieletowego u Słowian wschodnich i zachodnich, „Światowit” 40, s. 174-184.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 SYLWIA JĘDRZEJEWSKA
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.