Słowa kluczowe
archaeology
history
social sciences
autochthonic theory
allochthonic theory
neo-autochthonic theory
Florin Curta (an alternative for the ethnogenesis theory in “traditional” archaeological discourse)
the Veneti/Venethi
the Sclaveni/Sklaveni
the Antes
Jak cytować
Abstrakt
This paper is an attempt at outlining the current state of discussion about the ethnogenesis of the Slavs, mainly within the framework of Polish scientific research, with particular consideration of archaeological theories, both in terms of their differences as well as any similarities. The discussion covers the allochthonic theory (which is predominant in the science), autochthonic theory, as well as the concept defined by an American archaeologist, Florin Curta, which falls outside these two main discourses.
The rationale proposed within this paper could support the resumption of a harmonious discussion among the archaeologists on the problem of the ethnogenesis of the Slavs.
Bibliografia
Jordanes = Jordanes, The Origin and Deeds of the Goths: in English version; translation by Ch.C. Mierow, Princeton 1915.
Plezia M. 1952, Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian, vol. 1 (do VIII wieku); translation by M. Plezia, Poznań.
Tacyt, Germania = P. Cornelius Tacitus, Germania / Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania; translation by T. Płóciennik, introduction and commentary by J. Kolendo, Poznań 2008.
Τεοφύλακτος = Τεοφύλακτος Σιμοκάττης, Οικουμενικὴ ἱστορία / Teofilakt Simokatta, Historia powszechna; translation, introduction, commentary and indexes by A. Kotłowska, ł. Różycki, Poznań 2016.
Abramek B., Makiewicz T. 2004, Unikatowe naczynie ceramiczne z osady w Walkowie-Kurnicy, pow. Wieluń i kwestia chronologii schyłku kultury przeworskiej, in: M. Olędzki, J. Skowron (eds), Kultura przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, łódź, pp. 317-334.
Abramowicz A. 1962, Uwagi o roli hipotez w archeologii (na marginesie dyskusji K. Godłowskiego z A. Gardawskim), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w łodzi, seria archeologiczna”, vol. 8, pp. 103-114.
Andrałojć M. et alii (Andrałojć M., Andrałojć M., Budynek A., Mathias M.) 2018, Wędrówki ludów nad Małą Wartą, Rogoźno.
Babik Z. 2001, Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich. W granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny, Kraków.
Babik Z. 2012, Wspólnota językowa prasłowiańska, in: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (eds), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań, pp. 838-851.
Banaszkiewicz J. 1998, Polskie dzieje bajeczne Mistrza Wincentego Kadłubka, Wrocław.
Baran V.D. 1978, Slavyane v seredine I tysyacheletiya n.è., in: V.D. Baran (ed.), Problemy etnogeneza slavyan, Kiev, pp. 5-39.
Baran V.D. 1989, Problemy ètnokul’turnogo razvitiya naseleniya lesostepnoj zony Vostochnoj Evropy v pervoj polovine I tys. n.è., in: P.P. Tolochko (ed.), Drevnie slavyane i Kievskaya Rus’. Sbornik nauchnykh trudov, Kiev, pp. 45-58.
Baran V.D. 1998, Venedi, sklavìni ta anti u svìtlì archeologìï, in: H. Kóčka-Krenz, W. łosiński (eds), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, pp. 38-49.
Barford P. 2003, Crisis in the Shadows: recent Polish polemic on the origin of the Slavs, „Slavia Antiqua”, vol. 44, pp. 121-155.
Biermann F. 2003, Schmerzke i Mittenwalde – nowe dane do absolutnej chronologii wczesnosłowiańskiego osadnictwa na obszarze północno-wschodnich Niemiec, in: M. Dulinicz (ed.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin, pp. 101-108.
Brather S. 2003, Review of: Florin Curta, The making of the Slavs. History and archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700. Cambridge studies in medieval life and thought 4/52 (Cambridge 2001), in: „Ethnographisch-archäologische Zeitschrift”, vol. 44, pp. 311-316.
Bursche A., Hines J., Zapolska A. (eds) 2020, The Migration Period between the Oder and the Vistula, vol. 1-2, Leiden. https://doi.org/10.1163/9789004422421 DOI: https://doi.org/10.1163/9789004422421
Bursche A., Kowalski K., Rogalski B. (eds) 2017, Barbarzyńskie tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły / Barbarian tsunami. Migration Period between the Odra and the Vistula, Warszawa.
Curta F. 2001, The Making of the Slavs. History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500-700, Cambridge. https://doi.org/10.1017/CBO9780511496295 DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511496295
Curta F. 2006, Tworzenie Słowian. Powrót do słowiańskiej etnogenezy, in: P. Urbańczyk (ed.), Nie-Słowianie o początkach Słowian, translation by G. Waluga, Poznań, pp. 27-55.
Curta F. 2008a, Some remarks on bow fibulae of Werner’s class I C, „Slavia Antiqua”, vol. 49, pp. 45-98.
Curta F. 2008b, Utváření Slovanů (se zvláštním zřetelem k Čechám a Moravě), „Archeologické rozhledy”, vol. 60:4, pp. 643-694.
Curta F. 2009, The early Slavs in Bohemia and Moravia: a response to my critics, „Archeologické rozhledy”, vol. 61:4, pp. 725-754.
Curta F. 2013, The elephant in the room. A reply to Sebastian Brather, „Ephemeris Napocensis”, vol. 23, pp. 163-174.
Curta F. 2018, An ironic smile: the Carpathian Mountains and the migration of the Slavs, in: G. Bilavschi, D. Aparaschivei (eds), Studia mediaevalia Europaea et orientalia. Miscellanea in honorem professoris emeriti Victor Spinei oblata, Bucureşti, pp. 47-71.
Curta F. 2021, Slavs in the Making. History, Linguistics, and Archaeology in Eastern Europe (ca. 500 – ca. 700), London. https://doi.org/10.4324/9780203701256 DOI: https://doi.org/10.4324/9780203701256
Cygan S. 2006, Wczesnosłowiańskie półziemianki kwadratowe na terenie Polski, Czech, Słowacji, wschodnich Niemiec i dolnej Austrii, Rzeszów.
Dąbrowski R. 2007, Populacje ludzkie z dorzecza Odry i Wisły w okresie wpływów rzymskich i we wczesnym średniowieczu, Poznań.
Domański G. 2005, Ceramika z okresu wędrówek ludów na Śląsku, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 253-266.
Dulinicz M. 2001, Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa.
Dulinicz M. 2005, Najstarsza faza osadnictwa słowiańskiego w północnej części Europy Środkowej, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 513-526.
Dulinicz M. 2008, Antropologia fizyczna, archeologia, etnogeneza Słowian, „Archeologia Polski”, vol. 53:1, pp. 111-134.
Fusek G. 2004, “Slawen” oder Slawen? Eine polemische Auseinandersetzung über eine wertvolle Monographie, „Slovenská Archeológia”, vol. 52:1, pp. 161-186.
Gardawski A. 1968, Zagadnienie ciągłości osadniczej, kulturowej i etnicznej w międzyrzeczu Odry – Dniepru od II okresu epoki brązu do VI/VII wieku n.e., in: W. Hensel, W. Kóčka (eds), I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej. Warszawa 14-18 IX 1965, vol. 1, Wrocław, pp. 215-240.
Gavritukhin I.O. 2005, Kompleksy prazhskoj kul’tury s datiruyushchimi veshchami, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 403-461.
Godłowski K. 1962, Uwagi o niektórych zagadnieniach interpretacji źródeł archeologicznych (na marginesie pracy A. Gardawskiego „Plemiona kultury trzcinieckiej w Polsce”), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w łodzi”, seria archeologiczna, vol. 8, pp. 79-102.
Godłowski K. 1979, Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w V-VII w. n.e., Kraków.
Godłowski K. 1983, Zur Frage der Slawensitze vor der grossen Slawenwanderung im 6. Jahrhundert, in: Settimane di studio del Centro italiano di studi sull’ alto medioevo, vol. 30: Gli Slavi occidentali e meridionali nell’ alto medioevo, Spoleto, pp. 257-284.
Godłowski K. 2000a, Wkład Kazimierza Moszyńskiego do problematyki etnicznej interpretacji źródeł archeologicznych [1976], in: K. Godłowski, Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism pod redakcją Michała Parczewskiego, Kraków, pp. 58-65.
Godłowski K. 2000b, Zagadnienie ciągłości kulturowej i kontynuacji osadniczej na ziemiach polskich w młodszym okresie przedrzymskim, okresie wpływów rzymskich i wędrówek ludów [1976], in: K. Godłowski, Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism pod redakcją Michała Parczewskiego, Kraków, pp. 66-95.
Gołąb Z. 1987, Etnogeneza Słowian w świetle językoznawstwa, in: G. Labuda, S. Tabaczyński (eds), Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, vol. 1, Wrocław, pp. 71-80.
Gołąb Z. 2004, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, translation by M. Wojtyła-Świerzowska, Kraków.
Gruszka B. 2011, Materiały ceramiczne z początków wczesnego średniowiecza z Kalska (stan. 1), woj. lubuskie w świetle nowych ustaleń chronologicznych metodą termoluminescencyjną, „Slavia Antiqua”, vol. 52, pp. 119-131.
Gruszka B., Gunia P., Kara M. 2017, Workshop pottery from the early phases of the early Middle Ages in the Middle Odra basin in the light of specialist analyses, „Archaeologia Polona”, vol. 55, pp. 39-76.
Gruszka B., Pawlak E., Pawlak P. 2013, Zespoły ceramiczne ze starszych faz wczesnego średniowiecza na wybranych stanowiskach Środkowego Nadodrza w świetle najnowszych wyników datowań przyrodniczych, „Archeologia Polski”, vol. 58:1-2, pp. 171-198.
Grzesik R. 2008, Review of: Nie-Słowianie o początkach Słowian, pod red. Przemysława Urbańczyka, PTPN, IAE PAN, Poznań–Warszawa 2006 (Mała Biblioteka PTPN, t. 18), ss. 213, in: „Slavia Antiqua”, vol. 49, pp. 229-234.
Handschuh L. et alii (Handschuh L., Matla M., Juras A., Legocki A., Kozłowski P., Dobosz J., Jasiński T., Piontek J., Kóčka-Krenz H., Figlerowicz M.) 2016, Dynastia i społeczeństwo państwa Piastów w świetle zintegrowanych badań historycznych, antropologicznych i genomicznych ‒ podstawowe założenia i cele projektu realizowanego przez Poznańskie Centrum Archeogenomiki, in: H. Kóčka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski (eds), Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, Poznań, pp. 309-321.
Hensel W. 1972, Etnogeneza Słowian, in: L. Leciejewicz (ed.), Mały słownik kultury dawnych Słowian, Warszawa, pp. 433-444.
Hensel W. 1973, Etnogeneza Słowian – niektóre problemy, „Slavia Antiqua”, vol. 20, pp. 1-14.
Hensel W. 1974/1975, L’Ethnogénésologie / Ethnogenesology, „Slavia Antiqua”, vol. 21, pp. 1-4.
Hensel W. 1978, Zagadnienia etniczne, in: A. Gardawski, J. Kowalczyk (eds), Prahistoria ziem polskich, vol. 3, Wrocław, pp. 197-204.
Hensel W. 1980, Polska starożytna, Wrocław.
Hensel W. 1989, Słowianie. Pochodzenie i dawne siedziby. Prolegomena, in: Vitoldus Hensel. Doctor Honoris Causa Universitatis Studiorum Mickiewiczianae Posnaniensis, Poznań, pp. 17-36.
Hilczer-Kurnatowska Z. 1986, Antowie, in: G. Labuda, A. Gąsiorowski (eds), Słownik starożytności słowiańskich, vol. 7:2, Wrocław, pp. 368-369.
Hilczerówna Z. 1967, Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku, Wrocław.
Ivanov S.A. 2008, „V teni Yustinianovykh krepostej”? F. Kurta i paradoksy ranneslavyanskoj etnichnosti, „Studia Slavica et Balcanica Petropolitana”, No. 2:4, pp. 5-12.
Jasiński T. 2020a, Betrachtungen zur Urheimat der Slawen, „Quaestiones Medii Aevi Novae”, vol. 25, pp. 5-45.
Jasiński T. 2020b, Rozważania o praojczyźnie Słowian, „Historia Slavorum Occidentis. Czasopismo Historyczne”, vol. 25:2, pp. 11-90. https://doi.org/10.15804/hso200201 DOI: https://doi.org/10.15804/hso200201
Jażdżewski K. 1949, Atlas do pradziejów Słowian, vol. 1: Mapy, Acta Praehistorica Universitatis Lodziensis, vol. 1, łódź.
Jażdżewski K. 1969, O możliwościach poznawczych archeologii w kwestiach etnicznych, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w łodzi”, seria archeologiczna, pp. 7-21.
Jażdżewski K. 1980, Jak patrzeć na zasiedziałość i na rozprzestrzenienie Słowian w Europie środkowej i środkowo-wschodniej w starożytności i w początkach wczesnego średniowiecza? Uwagi na marginesie pracy Kazimierza Godłowskiego pt. Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w V-VII w. n.e. – Materiały do dyskusji nad podręcznikiem „Pradzieje Polski na tle porównawczym”, Kraków 1979 (druk powielony w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, ss. 73, 6 mapek), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w łodzi”, seria archeologiczna, vol. 27, pp. 195-213.
Jażdżewski K. 1981, Pradzieje Europy Środkowej, Wrocław.
Kara M. 2001, Frühmittelalterliches Grab eines bewaffneten Kaufmannes aus dem Ort Ciepłe (Warmhof) in danziger Pommern im Lichte einer erneuten Analyse, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeo logica”, vol. 23:1, pp. 113-144.
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów ‒ rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań.
Kara M. 2016, Relikty osadnictwa ze starszych faz wczesnego średniowiecza oraz przełomu faz starszych i młodszych (od około VI/VII do pierwszej połowy XI w.) z obszaru obecnej tzw. małej aglomeracji miasta Poznania. Próba zarysu przemian osadniczych według nowszych ustaleń archeologii, in: M. Kara, M. Makohonienko, A. Michałowski, Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta, Poznań, pp. 71-132.
Kara M. 2021, Archeologia o kulturze i mentalności społeczeństw wczesnośredniowiecznych tzw. barbarzyńskiej Europy X wieku. Studium przypadku: grzebień ze Stroszek koło Giecza, Wrocław.
Kasperski R. 2017, Reges et gentes. Studia nad dyskursem legitymizującym władzę nad wspólnotami wyobrażonymi oraz strategiami ich konstruowania we wczesnym średniowieczu (VI-VII w.), Warszawa.
Kobyliński Z. 1988, Struktury osadnicze na ziemiach polskich u schyłku starożytności i w początkach wczesnego średniowiecza, Wrocław.
Kobyliński Z. 1998, Osiedla wczesnosłowiańskie, in: M. Miśkiewicz (ed.), Słowianie w Europie wcześ niejszego średniowiecza. Katalog wystawy, Warszawa, pp. 51-64.
Kobyliński Z. 2005, Zagadnienie struktur osadniczych na ziemiach polskich w końcu starożytności i na początku średniowiecza, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 293-305.
Kolendo J. 1984, Wenetowie w Europie środkowej i wschodniej. Lokalizacja i rzeczywistość etniczna, „Przegląd Historyczny”, vol. 75:4, pp. 637-653.
Kolendo J., Płóciennik T. 2015, Vistula amne discreta. Greckie i łacińskie źródła do najdawniejszych dziejów ziem Polski, Warszawa.
Konopka M. 1978, „Kultura archeologiczna” ‒ teoria i praktyka. Uwagi na marginesie dyskusji w sprawach metodologicznych, „Archeologia Polski”, vol. 23:1, pp. 183-191.
Kossinna G. 1911, Die Herkunft der Germanen. Zur Methode der Siedlungsarchäologie, Mannus-Bibliothek, vol. 6, Würzburg.
Kostrzewski J. 1961, Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach (od połowy II tysiąclecia p.n.e. do wczesnego średniowiecza), Poznań.
Kostrzewski J.1963, W sprawie kultury materialnej Prasłowian. (Uwagi na marginesie książki Kazimierza Moszyńskiego), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, vol. 11:2, pp. 407-414.
Krüger B. (ed.) 1986-1988, Die Germanen. Geschichte und Kultur der germanischen Stämme in Mitteleuropa, volKurnatowska Z. 1974, Die »Sclaveni« im Lichte der archäologischen Quellen, „Archaeologia Polona”, vol. 15, pp. 51-66.
Krüger B. 1977, Słowiańszczyzna południowa, Wrocław.
Krüger B. 1984, Próba uchwycenia zróżnicowania kulturowego ziem polskich w VI-VII w., „Archeologia Polski”, vol. 29:2, pp. 371-398.
Krüger B. 2002, Początki Polski, Poznań.
Krüger B. 2004, Słowianie Południowi, in: M. Salamon, J. Strzelczyk (eds), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, Kraków, pp. 203-218.
Krüger B. 2008, Nowe spojrzenie na genezę ceramiki wczesnośredniowiecznej, „Archeologia Polski”, vol. 53:1, pp. 73-80.
Kurnatowska Z., Kurnatowski S. 2002, Der Einfluss nationalistischer Ideen auf die mitteleuropäische Urgeschichtsforschung, in: J.M. Piskorski, J. Hackmann, R. Jaworski (eds), Deutsche Ostforschung und polnische Westforschung im Spannungsfeld von Wissenschaft und Politik. Disziplinen im Vergleich,
Osnabrück, pp. 93-103.
Kurnatowska Z., Kurnatowski S. 2012, Parę uwag o odkrywaniu rzeczywistości kulturowej poprzez źródła archeologiczne, in: A. Pleszczyński, J. Sobiesiak, M. Tomaszek, P. Tyszka (eds), Historia Narrat. Studia mediewistyczne ofiarowane Profesorowi Jackowi Banaszkiewiczowi, Lublin, p. 21-64.
Kurnatowski S. 1977, Nowsze teorie na temat pierwotnych siedzib Słowian w świetle analizy paleodemograficznej, „Slavia Antiqua”, vol. 24, pp. 17-38.
Kwaśniewski K. 1987, Etnogeneza, in: Z. Staszczak (ed.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa, pp. 88-89.
Labuda G. 1977, Aktualny stan dyskusji nad etnogenezą Słowian w historiografii, „Slavia Antiqua”, vol. 24, pp. 1-16.
Labuda G. 1981, Z badań nad topogenezą Słowian, „Studia Historica Slavo-Germanica”, vol. 10, pp. 199-226.
Labuda G. 1992, Review of: Carsten Goehrke (unter Mitwirkung von Ursel Kälin), Frühzeit des Ostslaventums, Erträge der Forschung Bd. 277, Wisenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1992, ss. XI + 273 + 5 map, in: „Roczniki Historyczne”, vol. 58, pp. 104-106.
Labuda G. 1999, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań (amended and expanded ed. of 1954).
Labuda G. 2002, Posłowie, in: G. Labuda, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, Poznań, pp. [913]-[938] (reprint of an edition from 1960-1975).
Leciejewicz L. 1989, Słowianie zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy, Wrocław.
Leciejewicz L. 1997, Z nowszych badań nad pochodzeniem Słowian, in: M. Głosek (ed.), Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Abramowiczowi w 70 rocznicę urodzin, łódź, pp. 165-171.
Leciejewicz L.1998, O modelu kultury wczesnosłowiańskiej, in: H. Kóčka-Krenz, W. łosiński (eds), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, pp. 31-37.
Leciejewicz L. 2000, Nowa postać świata. Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej, Wrocław.
Leciejewicz L. 2002, Starożytna spuścizna kulturowa na ziemiach polskich w początkach średniowiecza, Poznań.
Leciejewicz L. 2005, Starożytna spuścizna kulturowa na ziemiach polskich w początkach średniowiecza, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 243-252.
Leciejewicz L. 2008, O kwestionariuszu pytań dotyczących etnogenezy Słowian, „Archeologia Polski”, vol. 53:1, pp. 81-87.
Lehr-Spławiński T. 1961, Czy Słowianie przyszli ze Wschodu?, in: T. Lehr-Spławiński, Od piętnastu wieków. Szkice z pradziejów i dziejów kultury polskiej, Warszawa, pp. 7-18.
Łosiński W. 2000, Osadnictwo plemienne w dorzeczu Parsęty we wczesnym średniowieczu, in: L. Leciejewicz, M. Rębkowski (eds), Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu, Kołobrzeg, pp. 13-22.
Łowmiański H. 1963, Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., vol. 1, Warszawa.
Macháček J. et alii (Macháček J., Nedoma R., Dresler P., Schulz I., Lagonik E., Johnson S.M., Kaňáková L., Slámová A., Llamas B., Wegmann D., Hofmanová Z.) 2021, Runes from Lány (Czech Republic)– The oldest inscription among Slavs. A new standard for multidisciplinary analysis of runic bones, „Journal of Archaeological Science”, vol. 127, pp. 1-8 (online source: https://doi.org/10.1016/j.jas.2021.105333; access on: 15.01.2022). 1-2, Berlin. https://doi.org/10.1016/j.jas.2021.105333 DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2021.105333
Machajewski H. 2017, Pradolina środkowej Parsęty u schyłku starożytności i na początku wczesnego średniowiecza (II/III w. ‒ VII/VIII w. n.e.), in: M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak (eds), Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu, Gdańsk, pp. 273-292.
Machajewski H. 2018, Ze studiów nad najstarszym osadnictwem wczesnośredniowiecznym na Pomorzu Zachodnim, „Slavia Antiqua”, vol. 59, pp. 85-95. https://doi.org/10.14746/sa.2018.59.3 DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2018.59.3
Machinskij D.A., Tikhanova M.A. 1976, O mestakh obitaniya i napravleniyakh dvizhenij slavyan I-VII vv. n.è. (po pis’mennym i arkheologicheskim istochnikam), „Acta Archaeologica Carpathica”, vol. 16, pp. 59-94.
Makiewicz T. 2005, W sprawie aktualnego stanu badań nad problemem kontynuacji kulturowej pomiędzy starożytnością a wczesnym średniowieczem w Polsce. Punkt widzenia autochtonisty, „Slavia Antiqua”, vol. 46, pp. 9-38.
Makiewicz T. 2008, Kwestia ciągłości pomiędzy starożytnością a średniowieczem w Polsce w świetle najnowszych badań językoznawczych. Refleksje archeologa, „Slavia Antiqua”, vol. 49, pp. 9-43.
Mamzer H. 1999, Problem etniczny w archeologii, „Slavia Antiqua”, vol. 40, pp. 169-201.
Mamzer H. 2005, Kultura archeologiczna jako wspólnota interpretacyjna, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 51-64.
Mamzer H. 2012, Etniczność, in: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (eds), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań, pp. 627-634.
Mańczak W. 1987, Praojczyzna indoeuropejska, in: G. Labuda, S. Tabaczyński (eds), Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, vol. 1, Wrocław, pp. 113-120.
Mańczak W. 1997, Czy słowiański Biskupin to naukowa legenda?, „Slavia Antiqua”, vol. 38, pp. 191-194.
Mańczak W. 2003, Zagadnienie praojczyzny Słowian, „Przegląd Historyczny”, vol. 94:1, pp. 77-81. Marciniak A. 2012, Paradygmaty badawcze w archeologii, in: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (eds), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań, pp. 29-83.
Marek l. 2008, Broń biała na Śląsku XIV-XVI wiek, Wratislavia Antiqua, vol. 10, Wrocław.
Měřínský Z. 2009, České země od příchodu Slovanů po Velkou Moravu, vol. 1, Praha.
Michalska-Nawrocka D., Szczepaniak M., Krzyszowski A. 2012, Radiocarbon Dating in Archaeological Sites Chronology, in: D. Michalska Nawrocka (ed.), Radiometric Dating, Rijeka, pp. 57-72 (online source: https://doi.org/10.5772/36579 ; access on: 15.01.2022). DOI: https://doi.org/10.5772/36579
Michałowski A. 2015, Przed, po czy pomiędzy? Czasy wielkiej wędrówki ludów w Wielkopolsce,in: T. Sawicki (ed.), Studia nad dawną Polską, vol. 4, Gniezno, pp. 11-36.
Minta-Tworzowska D. 2015, Metafory genezy i etnogenezy w archeologii (prehistorii) w pierwszej połowie XX wieku. Dyskurs naukowy wokół Biskupina, „Archeologia Polski”, vol. 60, pp. 153-164.
Modzelewski K. 2004, Barbarzyńska Europa, Warszawa.
Moszyński K. 1957, Pierwotny zasięg języka prasłowiańskiego, Wrocław.
Moszyński K. 1962, O sposobach badania kultury materialnej Prasłowian, Wrocław. Nalepa J. 1968, Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznań.
Moszyński K. 2004, Stavanoi Klaudiusza Ptolemeusza – wschodniobałtyccy *Stabianie* nad górnym Dnieprem, „Slavia Antiqua”, vol. 45, pp. 9-46.
Moszyński K. 2007, O pierwotnych siedzibach Słowian w świetle nowszych badań archeologicznych, lingwistycznych i historycznych, „Slavia Antiqua”, vol. 48, pp. 11-96.
Niewęgłowski A. 2000, „Etnogeneza Słowian – emocje, rzeczywistość badawcza, odbiór społeczny”. Posiedzenie Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych Wydziału I PAN, Warszawa, 2 czerwca 2000 r. (problematyka obrad i uwagi dyskusyjne), „Archeologia Polski”, vol. 45:1-2, pp. 154-158.
Noryśkiewicz B. 1995, Zmiany szaty roślinnej okolic Jeziora Biskupińskiego w późnym glacjale i holocenie pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych, in: W. Niewiarowski (ed.), Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie, Toruń, pp. 147-179.
Nösler D., Wolters S. 2009, Kontinuität und Wandel – zur Frage der spätvölkerwanderungszeitlichen Siedlungsglücke im Elbe-Weser-Dreieck, in: O. Heinrich-Tamaska, N. Krohn, S. Ristow (eds), Dunkle Jahrhunderte in Mitteleuropa? Tagungsbeiträge der Arbeitsgemeinschaft Spätantike und Frühmittelalter, Hamburg, pp. 367-388.
Olędzki M. 2020, Plemienny świat Germanów / The Tribal World of the Germanic Peoples, łódź. Parczewski M. 1988a, Najstarsza faza kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce, Kraków.
Olędzki M. 1988b, Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce. Krytyka i datowanie źródeł archeologicznych, Wrocław.
Olędzki M. 1989, Żukowice pod Głogowem w zaraniu średniowiecza, Głogów.
Olędzki M. 1998, U źródeł Słowiańszczyzny, in: M. Miśkiewicz (ed.), Słowianie w Europie wcześniejszego średniowiecza. Katalog wystawy, Warszawa, pp. 33-49.
Olędzki M. 2005a, Podstawy lokalizacji pierwotnych siedzib Słowian, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 65-78.
Olędzki M. 2005b, Stan dyskusji polskich archeologów nad etnogenezą Słowian, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 503-512.
Olędzki M. 2017, Idzie nowe. Pierwsi Słowianie na ziemiach Polski / Winds of change. The first Slavs on the territory of Poland, in: A. Bursche, K. Kowalski, B. Rogalski (eds), Barbarzyńskie tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły / Barbarian tsunami. Migration Period between the Odra and the Vistula, Warszawa, pp. 59-65.
Petersen E. 1939, Der ostelbische Raum als germanisches Kraftfeld im Lichte der Bodenfunde des 6.-8. Jahrhunderts, Leipzig.
Piontek J. 1992, Zastosowanie modelu paleodemograficznego do rekonstrukcji historycznego procesu etnogenezy Słowian, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, vol. 16, pp. 285-299.
Piontek J. 2006, Etnogeneza Słowian w świetle nowszych badań antropologicznych, „Slavia Antiqua”, vol. 47, pp. 161-189.
Piontek J. 2009, Etnogeneza Słowian: od mitów ku faktom, „Archeologia Polski”, vol. 54:1, pp. 121-147.
Piontek J. 2013, Wokół zagadnień etnogenezy Słowian – punkt widzenia antropologii, in: R. Vorbrich, A. Szymoszyn (eds), Ethnos et potentia. Interdyscyplinarność w polskiej etnologii, Poznań, pp. 109-122.
Piontek J. 2016, Ludność dorzecza Odry i Wisły od późnej starożytności do średniowiecza. Wyniki badań antropologicznych, in: H. Kóčka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski (eds), Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, Poznań, pp. 293-308.
Piontek J., Dąbrowski R. 2005, O językoznawczych interpretacjach paleodemografii Słowian, „Slavia Antiqua”, vol. 46, pp. 143-145.
Piontek J., Iwanek B., Segeda S. 2008, Antropologia o pochodzeniu Słowian, Poznań.
Pipes R. 2006, Rosja carów, translation by W. Jeżewski, Warszawa.
Pleszczyński A. 2008, Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034). Narodziny stereotypu. Postrzeganie i cywilizacyjna klasyfikacja władców Polski i ich kraju, Lublin.
Pleszczyński A. 2020, Cultural Change and Ethnic Change in the Early Middle Ages – the Example of Central and Eastern Europe in the Context of Contemporary Biological Studies of the Continent’s Past Populations, „Res Historica”, vol. 50, pp. 55-78.
Pohl W. 2006, Początki Słowian. Kilka spostrzeżeń historycznych, in: P. Urbańczyk (ed.), Nie-Słowianie o początkach Słowian, translation by G. Waluga, Poznań, pp. 11-25.
Popowska-Taborska H. 1991, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław.
Popowska-Taborska H. 1998, Etnogeneza Słowian w świetle badań językoznawczych, in: M. Miśkiewicz (ed.), Słowianie w Europie wcześniejszego średniowiecza. Katalog wystawy, Warszawa, pp. 25-31.
Posern-Zieliński A. 1997, Antropologia kulturowa wobec archeologicznej rekonstrukcji społeczeństw pradziejowych, in: J. Ostoja-Zagórski (ed.), Jakiej archeologii potrzebuje współczesna humanistyka?, Poznań, pp. 93-111.
Posern-Zieliński A. 2005, Etniczność. Kategorie. Procesy etniczne, Poznań. Prinke A. 2014, Poza archeologią: Józefa Kostrzewskiego działalność społeczna, obywatelska i patriotyczna, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, vol. 50:1, pp. 163-175.
Prostko-Prostyński J. 2009, Germania in Polonia. O nowym polskim przekładzie i komentarzu Germanii Tacyta, „Slavia Antiqua”, vol. 50, pp. 343-364.
Prostko-Prostyński J. 2015, „Ziemia ich nie zna żelaza”. Glosa do Historiae VI.2 Teofylakta Simokatty, in: A. Michałowski, M. Teska, M. Żółkiewski (eds), Viator per devia scientiae itinera. Studia nad problematyką okresów przedrzymskiego, rzymskiego, wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza, Poznań, pp. 321-326.
Renfrew C. 1987, Archaeology and Language. The Puzzle of Indo-European Origins, London.
Rosik S. 2006, Cień wieży Babel na pomorskich kącinach. O niepokornej służbie metafory w badaniachnad początkami Słowiańszczyzny i jej kultury duchowej, in: S. Rosik, P. Wiszewski (eds), Mundus hominis ‒ cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych, Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia, vol. 175, Wrocław, pp. 401-408.
Rudnicki M. 2017, Wandalskie ostatki. Germanie na ziemiach Polski na przełomie starożytności i średniowiecza (V-VII w.) / The Vandal stragglers. Germanic communities in the territory of Poland between 5th and 7th centuries, in: A. Bursche, K. Kowalski, B. Rogalski (eds), Barbarzyńskie tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły / Barbarian tsunami. Migration Period between the Odra and the Vistula, Warszawa, pp. 51-57.
Rusanova I.P. 1973, Slavyanskie drevnosti VI-IX vv. mezhdu Dneprom i zapadnym Bugom, Arkheologiya SSSR. Svod arkheologicheskikh istochnikov, vypusk EI-25, Moskva.
Rusanova I.P. 1976, Slavyanskie drevnosti VI-VII vv. Kul’tura prazhskogo tipa, Moskva. Sedov V.V. 1970, Slavyane Verkhnego Podneprov’ya i Podvin’ya, Moskva.
Rusanova I.P. 1998, Osnovnye voprosy izucheniya tushemlinskoj kul’tury, in: H. Kóčka-Krenz, W. łosiński (eds), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, pp. 50-59.
Strzelczyk J. 1987, Tajemnica Antów, in: J. Strzelczyk, Szkice średniowieczne, Poznań, pp. 135-151.
Strzelczyk J. 2006, Zapomniane narody Europy, Wrocław Szymański W. 1996, Pieńkowska kultura, in: A. Gąsiorowski, G. Labuda, A. Wędzki (eds), Słownik starożytności słowiańskich, vol. 8:2, Wrocław, pp. 508-512.
Strzelczyk J. 2000, Trudne problemy w poznawaniu starszych faz wczesnego średniowiecza na ziemiach polskich, in: M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (eds), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu, Poznań, pp. 353-379.
Szynkiewicz S. 2013, Alternatywność identyfikacji etnicznej. Przypadek Monguorów w Chinach, in: R. Vorbrich, A. Szymoszyn (eds), Ethnos et potentia. Interdyscyplinarność w polskiej etnologii, Poznań, pp. 169-186.
Tabaczyńscy E. i S. 1973, Archeologiczne problemy etnogenezy i ekspansji ludów Bantu. (Uwagi o studiach w „Papers in African Prehistory”, wyd. J.D. Fage i R.A. Oliver, Cambridge, University Press, 1970), „Archeologia Polski”, vol. 18:1, pp. 201-213.
Tabaczyński S. 1971, Kultura. Znaczenie pojęcia i problemy interpretacyjne w badaniach archeologicznych, „Archeologia Polski”, vol. 16:1-2, pp. 19-36.
Tabaczyński S. 1998, Procesy etnogenetyczne: doświadczenia badawcze archeologii i przyszłość, in: M. Miśkiewicz (ed.), Słowianie w Europie wcześniejszego średniowiecza. Katalog wystawy, Warszawa, pp. 79-99.
Tobolski K. 2005, Przemiany osadnicze na terenie Niżu Polskiego podczas okresu wędrówek ludów w świetle analizy palinologicznej, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 281-292.
Toporov V.N., Trubachev O.N. 1962, Lingvisticheskij analiz gidronimov Verkhnego Podneprov’ya, Moskva.
Třeštík D. 2008, Počátky Přemyslovců. Vstup Čechů do dĕjin (530-935), Praha.
Turlej S. 2010, Justynian i początki Słowian. Uwagi na temat teorii Florina Curty, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego: Prace Historyczne”, vol. 137, pp. 11-19.
Udolph J. 1979, Studien zu slavischen Gewässernamen und Gewässerbezeichnungen. Ein Beitrag zur Frage nach Urheimat der Slaven, Heidelberg.
Udolph J. 1990, Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydronymie, Heidelberg. Urbańczyk P. 2006, Zamiast wprowadzenia [and] Polski węzeł słowiański, in: P. Urbańczyk (ed.), Nie-Słowianie o początkach Słowian, Poznań, pp. 5-9, 133-153.
Vergej V.S. 2005, Prazhskaya kul’tura v Belarusi, in: P. Kaczanowski, M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian, Kraków, pp. 487-502.
Wahle E. 1941, Zur ethnischen Deutung frühgeschichtlicher Kulturprovinzen. Grenzen der frühgeschichtlichen Erkenntnis, in: Sitzungberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse 1940/41, Heidelberg.
Warchoł S. 2003-2004, Etnogeneza Słowian w świetle słowiańskiej tradycyjnej zoonimii ludowej (problematyka wybrana), „Folia Onomastica Croatica”, vol. 12-13, pp. 559-572.
Wenskus R., Stammesbildung und Verfassung. Das Werden der frühmittelalterlichen gentes, Köln 1961. https://doi.org/10.7788/9783412300067 DOI: https://doi.org/10.7788/9783412300067
Werner J. [Verner I.] 1972, K proiskhozhdeniyu i rasprostranieniyu antov i sklavenov, „Sovetskaya Archeologiya”, vol. 4, pp. 102-115.
Wołągiewicz R. 1981, Kultura wielbarska – problemy interpretacji etnicznej, in: T. Malinowski (ed.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk, pp. 79-106.
Wołoszyn M. 2014, Theophylaktos Simokates und die Slawen am Ende des westlichen Ozeans ‒ die erste Erwähnung der Ostseeslawen? Zum Bild der Slawen in der frühbyzantinischen Literatur. Eine Fallstudie / Teofilakt Simokatta i Słowianie znad brzegu Oceanu Zachodniego ‒ najstarsze świadectwo obecności Słowian nad Bałtykiem?, Kraków.
Zabrocki L. 1963, Wspólnoty komunikatywne w genezie i rozwoju języka niemieckiego, vol. 1: Prehistoria języka niemieckiego, Wrocław.
Zeman J. 1979, K problematice časně slovanské kultury ve střední Evropě, „Památky Archeologické”, vol. 70:1, pp. 113-130.
Zientara B. 1985, Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa.
Znaniecki F. 1922, Wstęp do socjologii, Poznań.
Znaniecki F. 1990, Współczesne narody. Socjologiczne studium ewolucji narodów, translation by Z. Dulczewski, Warszawa (original work published 1952).
Zwolski E. 1984, Kasjodor i Jordanes. Historia gocka czyli scytyjska Europa, Lublin.
Żak J. 1984/1985, O kontynuacji i dyskontynuacji społecznej i kulturowej na ziemiach nadodrzańskich i nadwiślańskich w V-V/VI w. n.e., „Folia Praehistorica Posnaniensia”, vol. 1, pp. 85-108.
Żak J. 1989-1990, Aspekt metodologiczny prac syntetyzujących pradzieje społeczeństw wiślańsko-odrzańskich Józefa Kostrzewskiego, „Slavia Antiqua”, vol. 32, pp. 69-91.
Żychliński D. 2008, Giecz i Cieśle – osady ludności kultury przeworskiej z okresu wędrówek ludów w Wielkopolsce, in: E. Droberjar, B. Komoróczy, D. Vachůtová (eds), Barbarská sídlištĕ. Chronologické, ekonomické a historycké aspekty jejich vývoje ve světle nových archeologických výzkumů, Brno, pp. 345-388.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 MICHAł KARA
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.