Abstrakt
In spite of the differences in the interpretation of early medieval graves of the discussed Norman or Ruthenian attribution, derivatives of different theoretical and cognitive paradigms, successive generations of researchers are united in their conviction of the exceptional nature of these graves in the Oder-Vistula interfluve. Archaeologists are also unanimous in treating them as burials from the 2nd half of the 10th to the 1st half of the 11th century which present a set of specific burial practices, distinguishing one of the groups of the secular elite of the first Piast state. However, researchers have different views on ethno-cultural valorisation of the discovered objects. In this case, the author maintains his earlier opinion that the burial practices of the individuals buried there are ‘rooted’ in the Scandinavian model of funerary culture of the Viking period. However, in the research process, it cannot be a sufficient premise for prejudging the ethnos. In order to give credibility to the conclusions, in line with the modern model of integrated multidisciplinary research, the hypotheses formulated by archaeology require verification by the results of molecular and isotopic studies of human bones. Limiting the ethnic study of archaeology’s necropolis sources to the indications of bio- and geochemistry is cognitively inadequate, as aDNA analyses only establish biological affinities. Isotopic studies determine the relationship of a deceased person to a specific geographical region, in both cases providing no insight into important aspects of early medieval human life like the mentality-determining membership of a socially and politically organised religious and mythic-ethnic-cultural community.
Bibliografia
Tukidydes – Tukidydes, Wojna peloponeska, przekład z języka greckiego i opracowanie K. Kumaniecki, Warszawa 1988, Wydawnictwo „Czytelnik”, wyd. 3.
Abramowicz A. 1962, Uwagi o roli hipotez w archeologii (na marginesie dyskusji K. Godłowskiego z A. Gardawskim), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 8, s. 103-114.
Arbman H. 1943, Birka, t. 1. Die Gräber – Text, Uppsala, Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien.
Bakay K. 1967, Archäologische Studien zur Frage der ungarischen Staatsgründung. Angaben zur Organisierung des fürstlichen Heeres, „Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae”, t. 19: 1-2, s. 105-173.
Biermann F. 2008, Medieval Élite Burials in Eastern Mecklenburg and Pomerania, „Antiquity”, t. 82, nr 315, s. 87-98. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00096460
Blöndal S. 1978, The Varangians of Byzantium. (An aspect of Byzantine military history translated, revised and rewritten by Benedikt S. Benedikz), Cambridge, Cambridge University Press.
Błaszczyk D. 2016, Między ziemią a niebem: wczesnośredniowieczne pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w kontekście europejskim, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. 18, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 34-49.
Błaszczyk D. 2017, Między ziemią a niebem. Groby komorowe na obszarze państwa pierwszych Piastów, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Bogucki M. 2014 (2015), The Archaeological Context of the Bodzia Cemetery and the Trade Route along the Middle and the Lower Vistula during the Middle and Late Viking Period, w: A. Buko (red.), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, t. 27, Leiden, Koninklijke Brill NV, s. 9-33. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004281325_003
Bojarski J. 2020, Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu, Mons Sancti Laurentii, t. 9, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Bojarski J., Chudziak W., Kozłowski T., Reitsema L. 2016, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z ziemi chełmińskiej, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. 18, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 102-121.
Boroń P. 2013, Norsemen and the Polish Territories in the Early Middle Ages – Theories, Ideas and Speculations, w: S. Moździoch, B. Stanisławski, P. Wiszewski (red.), Scandinavian Culture in Medieval Poland, Interdisciplinary Medieval Studies, t. 2, Wrocław, Institute of Archaeology and Ethnology of the PAS, s. 33-51.
Brackmann A. 1942, Die Wikinger und die Anfänge Polens, Abhandlungen der Preußischen Akademie der Wissenschaften, Jahrgang 1942., Phil.-hist. Klasse, Nr. 6, Berlin, Verlag der Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter u. Co., wyd. 2.
Brather S. 2004, Ethnische Interpretationen in der frühgeschichtlichen Archäologie. Geschichte, Grundlagen und Alternativen, Berlin, De Gruyter Verlag. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110922240
Buko A. 2005, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Warszawa, Wydawnictwo TRIO.
Buko A. 2014 (2015), The Bodzia Cemetery in Light of the Interdisciplinary Research, w: A. Buko (red.), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, t. 27, Leiden, Koninklijke Brill NV, s. 523-553. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004281325_027
Buko A. 2016, Czy na cmentarzysku w Bodzi, gm. Lubanie, woj. kujawsko-pomorskie budowano groby komorowe?, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. 18, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 50-61.
Buko A. 2018, Mauzoleum przekształcone w elitarny cmentarz? O początkach nekropoli w Bodzi, w: M. Kara, A. Michałowski, M. Rębkowski (red.), Księga dedykowana pamięci Profesora Władysława Łosińskiego, t. 1, „Slavia Antiqua”, t. 59, s. 239-264. DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2018.59.11
Buko A. 2021, Świt państwa polskiego, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN & Muzeum Historii Polski w Warszawie.
Buko A. (red.) 2014 (2015), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, t. 27, Leiden, Koninklijke Brill NV. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004281325
Buko A. 2017, Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wyd. 2 uzupełnione.
Chudziak W. 2001, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, „Slavia Antiqua”, t. 42, s. 63-96.
Duczko W. 2000, Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu, w: L. Leciejewicz, M. Rębkowski (red.), Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu, Kołobrzeg, Urząd Miasta w Kołobrzegu & Wydawnictwo Le Petit Café Kołobrzeg, s. 23-44.
Duczko W. 2004a, Skandynawowie w Europie Wschodniej okresu wikingów, w: M. Salamon, J. Strzelczyk (red.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, Kraków, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica & Instytut Historii UJ, s. 237-243.
Duczko W. 2004b, Viking Rus. Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe, The Northern World. North Europe and the Baltic c. 400-1700 AD, t. 12, Leiden, Koninklijke Brill NV. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047405436
Dygo M. 2013, Czy istniał feudalizm w Europie Środkowo-Wschodniej w średniowieczu?, „Kwartalnik Historyczny”, t. 120: 4, s. 667-717. DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2013.120.4.01
Engels F. 1949, Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana, Warszawa, Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, tłumaczenie 4 wyd. niemieckiego z 1891 r.
Filipowiak W., Tochilova N. 2020, Art as a Symbol of Social Change: Material Expression of Forming Identity in the Early Medieval Trade Towns around South and Eastern Baltic. Wolin and Novgorod Case Study, „Praehistorische Zeitschrift“, t. 95: 2, s. 558-574. DOI: https://doi.org/10.1515/pz-2020-0028
Fodor I. 1986, On the Contacts of Hungarians with the Baltic Area in the 9th-11th Centuries. From an Archaeologist‘s Point of View, „Hungarian Studies”, t. 2: 2, s. 217-226.
Gabriel I. 1984, Chronologie der Reitersporen, w: I. Gabriel i in., Starigard / Oldenburg. Hauptburg der Slawen in Wagrien, t. 1. Stratigraphie und Chronologie (Archäologische Ausgrabungen 1973-1982), Offa-Bücher, t. 52 (Neue Folge), Neumünster, Karl Wachholtz Verlag, s. 117-157.
Gabriel I., Kempke T. 2011, Starigard / Oldenburg. Hauptburg dr Slawen in Wagrien, t. 6. Die Grabfunde. Einführung und archäologisches Material, Offa-Bücher, t. 85 (Neue Folge), Neumünster, Wachholtz Verlag.
Gardeła L. 2014, Scandinavian Amulets in Viking Age Poland, Collectio Archaeologica Ressoviensis, t. 33, Rzeszów, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego & Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego & Oficyna Wydawnicza „Zimowit” sp. z o.o.
Gardeła L. 2016, Wczesnośredniowieczne groby komorowe – lustra czy miraże życia? Rozważania nad praktykami
funeralnymi na ziemiach polskich, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. 18, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 154-175.
Gąssowski J. 1957, O roli cmentarzysk jako źródeł do badania struktury społecznej ludności, „Archeologia Polski”, t. 1, s. 19-34.
Goßler N. 2013, Die mittelalterlichen Steigbügel aus dem Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen) – Studien zu Typologie, Chronologie und Kulturgeschichte, „Acta Praehistorica et Archaeologica”, t. 45, s. 109-215.
Goßler N. 2014, Wikingerzeitliche Waffen- und Reitzubehörfunde aus dem Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen) und ihre Beziehung zu Skandinavien, „Acta Praehistorica et Archaeologica”, t. 46, s. 185-210.
Gräslund A.S. 1980, Birka, t. 4. The Burial Customs. A study of the graves on Björkö, Stockholm, Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien.
Gräslund A.S.1992, Burial Customs and Christianity, w: T. Dickinson, E. James (red.), Death and Burial, Pre-printed
Papers. A Conference on Medieval Archaeology in Europe 21st-24th September 1992 at the University of York, t. 4, York, Published by Medieval Europe 1992, s. 105-109.
Gräslund A.S. 2001, Ideologi och Mentalitet. Om religionsskiftet i Skandinavien från en arkeologisk horisont, Occasional Papers in Archaeology, t. 29. Uppsala, Uppsala Universitet, Institutionen för Arkeologioch Antik Historia.
Grucza F. 1972, Ruś. Nazwa, w: G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, t. 4: 2, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 587-589.
Grygiel R. 2014, Cmentarzysko wareskich drużynników w Lutomiersku, w: R. Grygiel, T. Jurek (red.), Początki Łęczycy, t. 2. Archeologia o początkach Łęczycy, Łódź, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, s. 679-757.
Gurevich A.Ya. 1970, Problemy genèzisa feodalizma v zapadnoj Evrope, Moskva, Izdatel’stvo Vysshaya Shkola.
Hauck K. 1967, Von einer spätantiken Randkultur zum karolingischen Europa, „Frühmittelalterliche Studien”, t. 1, s. 3-93. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110242010.3
Jankuhn H. 1934, Der Wikingerfund aus Libau in der Provinz Posen, w: Festschrift zum 70. Geburtstag von Hans Seger, „Altschlesien”, t. 5, s. 309-317.
Janowski A. 2013, Recenzja pracy: Joanna Wojtkowiak, Skandynawskie wpływy kulturowe w Wolinie (IX-XI wiek), Wrocław 2012, ss. 162, Wydawnictwo Chronicon, „Slavia Antiqua”, t. 54, s. 329-336.
Janowski A. 2015, Groby komorowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Janowski A. 2019, Przybory kupieckie. Waga i odważniki, w: S. Wadyl (red.), Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, s. 167-180.
Jażdżewski K. 1949 (1951), Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 1, s. 91-191.
Jończyk L., Gołębiowska-Tobiasz A. 2021, Zbrojni kupcy z Szurpił. Na szlaku ze Skandynawii do Bułgarii Nadwołżańskiej, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323549161
Kajzer L. 1996, Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kara M. 1991 (1992), Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, w: L. Leciejewicz (red.), Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, Śląskie Sympozja Historyczne, t. 1, Wrocław, Oficyna Wydawnicza Volumen, s. 99-120.
Kara M. 1992, The Graves of the Armed Scandinavians from the Middle and the Younger Viking Period from the Territory oft he First Piasts‘ State, w: T. Dickinson, E. James (red.), Death and Burial, Pre-printed Papers. A Conference on Medieval Archaeology in Europe 21st-24th September 1992 at the University of York, t. 4, York, Published by Medieval Europe 1992, s. 167-177.
Kara M. 1992 (1993), Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicznym, organizacją i dyslokacją drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolski”, nr 3 (62), s. 33-47.
Kara M. 1998, Wczesnośredniowieczny grób uzbrojonego kupca z miejscowości Ciepłe na Pomorzu Gdańskim w świetle ponownej analizy chronologicznej, w: H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 505-524.
Kara M. 2001, Frühmittelalterliches Grab eines bewaffneten Kaufmannes aus dem Ort Ciepłe (Warmhof) in danziger Pommern im Lichte einer erneuten Analyse, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, t. 23: 1, s. 113-144. DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.23.1.09
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Kara M. 2014, The Conquest Involving Viking War-Bands in the Process of the Piast State Formation. A Critique, „Slavia Antiqua”, t. 55, s. 125-143.
Kara M. 2014 (2015), Description of the Cemetery, Organization of the Burial Space, the Burial Rites in the Light of the Cultural and Historical Determinants, w: A. Buko (red.), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, t. 27, Leiden, Koninklijke Brill NV, s. 343-411. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004281325_019
Kara M. 2015, Przemiany kultury funeralnej na ziemiach dorzecza Warty w okresie formowania się państwa Piastów w świetle nowszych ustaleń archeologii, w: A. Michałowski, M. Teska, M. Żółkiewski (red.), Viator per Devia Scientiae Itinera. Studia nad problematyką okresów przedrzymskiego, rzymskiego, wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Seria Archeologia, nr 53, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 303-313.
Kara M. 2017, Organizacja przestrzeni grzebalnej, rytuał i obrządek pogrzebowy, w: A. Buko (red.), Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wyd. 2, s. 329-380.
Kara M. 2021, Archeologia o kulturze i mentalności społeczeństw wczesnośredniowiecznych tzw. barbarzyńskiej Europy X wieku. Studium przypadku: grzebień ze Stroszek koło Giecza, Wrocław, Wydawnictwo Chronicon.
Kara M. 2022, Archaeology, mainly Polish, in the Current Discussion on the Ethnogenesis of the Slavs, „Slavia Antiqua”, t. 63, s. 65-128. DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2022.63.3
Kollinger K., Duczko W. 2022, Wikińskie Gniozdowo. Największa skandynawska aglomeracja w Europie Wschodniej, w: W. Duczko (red.), Ruś wikingów i Waregów. Europa Wschodnia we wczesnym średniowieczu, VI Kongres Mediewistów Polskich, t. 4, Wrocław, Wydawnictwo Chronicon, s. 59-73.
Kordala T. 2006, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, t. 5, Łódź, Wydawnictwo Inicjał 3 & Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Kossinna G. 1928, Ursprung und Verbreitung der Germanen in vor- und frühgeschichtlicher Zeit, t. 1-2, Mannus-Bibliothek, t. 6, Leipzig.
Kossinna G. 929, Wikinger und Wäringer, „Mannus”, t. 21, s. 84-112.
Kostrzewski J. 1921, Cmentarzysko ze śladami kultury wikingów w Łubówku, w pow. gnieźnieńskim, „Przegląd Archeologiczny”, t. 1: 3-4, s. 140-147.
Kostrzewski J. 1946, Germanie przedhistoryczni w Polsce, „Przegląd Archeologiczny”, t. 7: 1, s. 65-89.
Košnar L. 1991, Ke vztahům mezi vikinským a západoslovanským prostředím, w: M. Buchvaldek (red.), Praehistorica, t. 18. Acta Instituti Praehistorici Universitatis Carolinae Pragensis. Varia Archaeologica, nr 5, Praha, Univerzita Karlova – vydavatelství Karolinum, s. 25-84.
Krzyszowski A. 1992, Wstępne wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym z X/XI-XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. poznańskie, stanowisko 23A, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 1, s. 83-102.
Krzyszowski A. 1995, Ein reiches Gräberfeld aus dem 10./11. Jh. in Sowinki bei Poznań, „Slavia Antiqua”, t. 36, s. 49-71.
Krzyszowski A. 1997, Frühmittelalterliches Grab eines Kaufmannes aus Sowinki bei Poznań in Großpolen, „Germania”, t. 75: 2, s. 639-667.
Kurnatowska Z. 1991 (1992), Tworzenie się państwa pierwszych Piastów w aspekcie archeologicznym, w: L. Leciejewicz (red.), Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, Śląskie Sympozja Historyczne, t. 1, Wrocław, Oficyna Wydawnicza Volumen, s. 77-98.
Kurnatowska Z., Kurnatowski S. 2012, Parę uwag o odkrywaniu rzeczywistości kulturowej poprzez źródła archeologiczne, w: A. Pleszczyński, J. Sobiesiak, M. Tomaszek, P. Tyszka (red.), Historia Narrat. Studia mediewistyczne ofiarowane Profesorowi Jackowi Banaszkiewiczowi, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 21-64.
Kurnatowski S., Kobusiewicz M. 2000, Osiągnięcia i zaniedbania w polskiej archeologii i prahistorii ostatniego półwiecza, w: M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (red.), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – Prace Komisji Archeologicznej, t. 20, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk & Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 581-662.
Labuda G. 1980, Waregowie, w: G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, t. 6: 2, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 323-329.
Latour B. 2010, Przedmioty także posiadają sprawczość, w: E. Domańska (red.), Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, s. 525-560.
Leciejewicz L. 1954 (1956), Cmentarzysko w Birce. Próba interpretacji społecznej, „Archeologia”, t. 6, s. 141-159, 306-307, 321-322.
Leciejewicz L.1993, Normanowie nad Odrą i Wisłą w IX-XI wieku, „Kwartalnik Historyczny”, t. 100: 4, s. 49-62.
Leciejewicz L. 1994/1995, Skandinavier im Oder- und Weichselgebiet 800-1200, „Acta Praehistorica et Archaeologica”, t. 26/27, s. 73-82.
Liwoch R. 2018, Zabytki z wykopalisk Teodora Nieczuja-Ziemięckiego w latopisowym Pleśnisku (Podhorce na Ukrainie) / Artefacts from Excavations by Teodor Nieczuja-Ziemięcki in Mediaeval Plìsnes’k (Pìdgìrcì in Ukraine), Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie, t. 7, Kraków, Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Liwoch R., Müller-Wille M. 2012, „Druzhina“ Graves Dating to the Time around AD 1000 in Pìdgìrcì (Western Ukraine), „Archäologisches Korrespondenzblatt“, t. 42: 3, s. 421-438.
Łosiński W. 1972, Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII-X/XI w.), Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Łosiński W. 1974, Srebrny wystrój odzieży z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Świelubiu w powiecie kołobrzeskim, w: F. J. Lachowicz (red.), Studia Archaeologica Pomeranica, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Koszalinie, Seria Wydawnictw Monograficzn
Łosiński W.1979, Die Kontakte zwischen Pommern und Skandinavien im frühen Mittelalter im Lichte von Forschungen im unteren Parsęta-Flußgebiet, w: B. Chropovský (red.), Rapports du IIIe Congrès International d’Archéologie Slave. Bratislava 7-14 septembre 1975, t. 1, Bratislava, VEDA – Vydavatel’stvo Slovenskej Akadémie Vied, s. 513-518.
Łosiński W. 1993 (1994), Groby typu Alt Käbelich w świetle badań przeprowadzonych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Świelubiu pod Kołobrzegiem, „Przegląd Archeologiczny”, t. 41, s. 17-34.
Łosiński W. 1999, Rolle des Frühpiastenreiches in der Geschichte der westslawisch-skandinavischen Kontakte, w: E.N. Nosov (red.), Rannesrednevekovye drevnosti Severnoj Rusi i eë sosedej / Early Medieval Antiquities of the Northern Rus and ist Neighbours, Sankt-Peterburg, Rossijskaya Akademiya Nauk– Institut Istorii Material‘noj Kul‘tury, s. 129-133.
Łosiński W. 2000, Pomorze – bardziej słowiańskie czy bardziej „bałtyckie”?, w: H. Samsonowicz (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, s. 119-141.
Łowmiański H. 1957, Zagadnienie roli Normanów w genezie państw słowiańskich, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Makarov N., Krasnikova A., Zaytseva I., Dobrovolskaja M. 2021, New Evidence on the Late Viking-Age Burial Rituals in the Volga-Oka Region: Excavations at Shekshovo / Ru, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, t. 51: 2, s. 287-308.
Marek L. 2004, Wczesnośredniowieczne miecze z Europy Środkowej i Wschodniej. Dylematy archeologa i bronioznawcy, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2698; Studia Archeologiczne, t. 36, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Mägi M. 2018, In Austrvegr. The Role oft he Eastern Baltic in Viking Age Communication across the Baltic Sea, The Northern World. North Europe and the Baltic c. 400-1700 AD, t. 84, Leiden, Koninklijke Brill NV. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004363816
Melnikova E.A., Petrukhin V.J. 1990-1991, The Origin and Evolution oft he Name Rus‘. The Scandinavians in Eastern-European ethno-political processes before the 11th century, „TOR. Tidskrift för arkeologi”, t. 23, s. 203-234.
Mikhajlov K.A. 2011, Chamber-graves as Interregional Phenomenon of the Viking Age: from Denmark to Old Rus‘, w: M. Rębkowski (red.), Ekskluzywne życie – dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, Wolińskie Spotkania Mediewistyczne, t. 1, Wolin, s. 205-221.
Mikhajlov K.A.2016, Elitarnyj pogrebal’nyj obryad Drevnej Rusi. Kamernye pogrebeniya IX – nachala XI veka w kontekste severoevropejskikh analogij, Sankt-Peterburg, Rossijskaya Akademiya Nauk. Institut Istorii Material’noj Kul’tury & Izdatel’skij Dom „Branko”.
Moździoch S. 2011, „Bodaj się Piastów rządy nam święciły”. Archeologia o początkach państwa piastowskiego, w: M. Rębkowski, S. Rosik (red.), Populi Terrae Marisque. Prace poświęcone pamięci Profesora Lecha Leciejewicza, Wrocław, Wydawnictwo Chronicon, s. 67-81.
Mugaj J. 2022, Zaproszenie do teorii aktora-sieci – ontologia relacyjna a archeologia, „Przegląd Archeologiczny”, t. 70, s. 41-55. DOI: https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2694
Müller-Wille M. 2014 (2015), The Cemetery at Bodzia in a Broader European Context, w: A. Buko (red.), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, t. 27, Leiden, Koninklijke Brill NV, s. 479-510. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004281325_025
Müller-Wille M. 2015, Das Schwertgrab E864/I aus dem frühen 11. Jahrhundert von Bodzia, Kujawien, w: A. Michałowski, M. Teska, M. Żółkiewski (red.), Viator per Devia Scientiae Itinera. Studia nad problematyką okresów przedrzymskiego, rzymskiego, wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Seria Archeologia, nr 53, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 327-337.
Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959, Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 7, Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo & Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Nowak P. 2022, Filozofowie (w trzech słowach), Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy. Paulsen P. 1933, Magyarországi viking leletek az észak- és nyugateurópai kultúrtörténet megvilágitásában / Wikingerfunde aus Ungarn im Lichte der Nord- und Westeuropäischen Frühgeschichte, „Archaeologia Hungarica“, t. 12, s. 7-58.
Poliński D. (red.) 2020, Wczesnośredniowieczne i nowożytne cmentarzysko w Pniu, Toruń, Europejska Fundacja „Pamięć i Dziedzictwo” & Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu & Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” s.c. & Jagielloński Instytut Wydawniczy.
Prinke A. 2014, Poza archeologią: Józefa Kostrzewskiego działalność społeczna, obywatelska i patriotyczna, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, t. 50: 1, s. 163-175.
Rajewski Z.A. 1937, Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego, „Przegląd Archeologiczny”, t. 6: 1, s. 28-85.
Ratajczyk Z. 2013, The Cemetery in Ciepłe – Current Research Results, w: S. Moździoch, B. Stanisławski, P. Wiszewski (red.), Scandinavian Culture in Medieval Poland, Interdisciplinary Medieval Studies, t. 2, Wrocław, Institute of Archaeology and Ethnology of the PAS, s. 323-351.
Ratajczyk Z. 2016, Groby komorowe z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Ciepłem, gm. Gniew, woj. pomorskie, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. 18, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 90-101.
Rohrer W. 2012, Wikinger oder Slawen? Die ethnische Interpretation frühpiastischer Bestattungen mit Waffenbeigabe in der deutschen und polnischen Archäologie, Studien zur Ostmitteleuropaforschung, t. 26, Marburg, Verlag Herder-Institut.
Roszko J. 1980, Kolebka Siemowita, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, wyd. 2. Sedov V.V. 1982, Vostochnye slavyane v VI-XIII vv., Arkheologiya SSSR, t. 14, Moskva, Izdatel’stvo „Nauka”.
Sikora J. 2009, Ziemie Centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, t. 7, Łódź, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Sikora J. 2013a, Ethnos or Ethos? Some Remarks on Interpretation of Early Medieval Elite Burials in Northern Poland, w: S. Moździoch, B. Stanisławski, P. Wiszewski (red.), Scandinavian Culture in Medieval Poland, Interdisciplinary Medieval Studies, t. 2, Wrocław, Institute of Archaeology and Ethnology of the PAS, s. 411-436.
Sikora J. 2013b, O interpretacji etnicznej wczesnośredniowiecznych pochówków elitarnych. Skandynawowie w państwie pierwszych Piastów i na Pomorzu?, „Slavia Antiqua”, t. 54, s. 61-96.
Skalski K. 1995, Problem wykorzystania źródeł archeologicznych do badań nad składem drużyny pierwszych Piastów (W związku z artykułem Michała Kary, Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z terenu Wielkopolski, w: Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny zachodniej, red. L. Leciejewicz, Wrocław–Warszawa 1991, s. 99-120, Oficyna Wydawnicza Volumen), „Kwartalnik Historyczny”, t. 102: 2, s. 85-96.
Stanisławski B. (B.M.) 2013, Jómswikingowie z Wolina-Jómsborga – studium archeologiczne przenikania kultury skandynawskiej na ziemie polskie, Wrocław, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Stanisławski B. (B.M.) 2017, Udział Wikingów w powstawaniu państwa wczesnopiastowskiego, w: W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski (red.), Spór o początki państwa polskiego. Historiografia – tradycja – mit – propaganda, Kraków, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” & Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, s. 139-166.
Stanisławski B. (B.M.) 2019, Diaspory skandynawskie i transetniczne przestrzenie społeczne Wikingów, w: M. Kara, A. Michałowski, M. Rębkowski (red.), Księga dedykowana pamięci Profesora Władysława Łosińskiego, t. 2, „Slavia Antiqua”, t. 60, s. 19-33. DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2019.60.2
Staszczak Z. 1987, Amalgamacja, w: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 19-20.
Tabaczyński S. 1987, Archeologia średniowieczna. Problemy – Źródła – Metody – Cele badawcze, Wrocław, Polska Akademia Nauk – Instytut Historii Kultury Materialnej & Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Tabaczyński S. 2000, „Wymuszony przewrót metodologiczny” w archeologii polskiej i jego nieoczekiwane skutki, w: M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (red.), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – Prace Komisji Archeologicznej, t. 20, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk & Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 513-525.
Vierck H. 1978, Religion, Rang und Herrschaft im Spiegel der Tracht, w: C. Ahrens (red.) Sachsen und Angelsachsen. Ausstellung des Helms-Museums Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte 18. November 1978 bis 28. Februar 1979, Veröffentlichungen des Helms-Museums, nr 32, Hamburg, Gesamtherstellung: Th. Dingwort & Sohn – Hamburg-Altona, s. 271-283.
Wadyl S. (red.) 2019, Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Wierzbiński Sz. 2018, Szlachetni, odważni, dzicy? Obraz Waregów i Franków w oczach Bizantyńczyków w X-XI w., „Vox Patrum”, R. 38, t. 69, s. 647-679. DOI: https://doi.org/10.31743/vp.3280
Wołoszyn M. 2004, Obecność ruska i skandynawska w Polsce w X-XII w. – wybrane problemy, w: M. Salamon, J. Strzelczyk (red.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, Kraków, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica & Instytut Historii UJ, s. 245-276.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2016, Groby komorowe z Dziekanowic, gm. Łubowo, woj. wielkopolskie, w: D. Błaszczyk, D. Stępniewska (red.), Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages, t. 18, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 80-89.
Zoll-Adamikowa H. 1980/1981, Einheimische und fremde Elemente im Grabkult der Ostseeslawen, „Offa”, t. 37, s. 184-196.
Zoll-Adamikowa H. 1988, Przyczyny i formy recepcji rytuału szkieletowego u Słowian nadbałtyckich we wczesnym średniowieczu, „Przegląd Archeologiczny”, t. 35, s. 183-229.
Zoll-Adamikowa H. 1991, Problem osadnictwa skandynawskiego na południowych wybrzeżach Bałtyku w IX-X wieku, „Zeszyty Naukowe PUNO”, nowa seria, nr 4, s. 53-62.
Zoll-Adamikowa H.1996, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy a zróżnicowanie etniczne na pograniczu polsko-ruskim, w: M. Parczewski, S. Czopek (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji – Rzeszów 9-11 V 1995, Rzeszów, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, s. 81-90.
Zoll-Adamikowa H.1997a, Gräberfelder des 8./9.-10./11. Jhs. mit skandinavischen Komponenten im slawischen Ostseeraum, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 49, s. 9-19.
Zoll-Adamikowa H. 1997b, Stan badań nad obrzędowością pogrzebową Słowian, „Slavia Antiqua”, t. 38, s. 65-80.
Żak J. 1957, Czy grób uzbrojonego jeźdźca z Ciepłego, pow. tczewski, jest grobem skandynawskim?, „Archeologia Polski”, t. 1, s. 164-180.
Żak J. 1959, Uwagi o stylu zwierzęcym w sztuce wczesnośredniowiecznej na ziemiach polskich, „Archeologia Polski”, t. 4: 1, s. 7-27.
Żak J. 1960 (1959), Eine skandinavische frühmittelalterliche Eisenlanzenspitze aus Grosspolen, „Meddelanden från Lunds Universitets Historiska Museum”, s. 136-148.
Żak J. 1960, Problem pochodzenia mieczów tzw. „wikińskich” na ziemiach zachodniosłowiańskich, głównie polskich, „Archeologia Polski”, t. 4: 2, s. 297-344.
Żak J. 1962, Z teorii „importu” wczesnofeudalnego, „Archeologia Polski”, t. 7: 1, s. 135-140.
Żak J.1963, „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część katalogowa), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – Prace Komisji Archeologicznej, t. 6: 1, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Poznaniu.
Żak J. 1965 (1967), Zarys stanu i dziejów badań nad „importami” skandynawskimi na Słowiańszczyźnie Zachodniej – Część 1, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 11, s. 411-460.
Żak J. 1966 (1968), Zarys stanu i dziejów badań nad „importami” skandynawskimi na Słowiańszczyźnie Zachodniej – Część 2, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 12, s. 547-607.
Żak J. 1967a, „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część analityczna), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – Prace Komisji Archeologicznej, t. 7: 1, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Poznaniu.
Żak J. 1967b, „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część syntetyczna), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – Prace Komisji Archeologicznej, t. 7: 2, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Poznaniu.
Żak J.1968, Materiały do studiów nad kontaktami wschodniopomorsko-skandynawskimi z X i XI wieku – broń skandynawska, „Pomorania Antiqua”, t. 2, s. 287-314.
Żak J. 1969, Czy państwo polskie zawdzięcza swe powstanie Normanom?, „Z Otchłani Wieków”, t. 35: 2, s. 130-131.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 MICHAŁ KARA
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.