Słowa kluczowe
Ostrów Lednicki
strongholde
glass vessels, lamp
sodium glass
potassium glass
Jak cytować
Abstrakt
This paper presents the results of an expert study of several glass vessels from an early medieval castle at Ostrów Lednicki. They come from the so-called second church, a single-nave small building erected in the 1060s and destroyed in 1038 or 1039. In its ruins, a collection of high-grade artefacts was discovered, furnishings of the same temple, as well as fragments of glass and fragmentary preserved glass vessels. The three specimens, examined in the laboratory, were made of potassium glass, of the calcium-potassium variety, of the CaO-K2O-MgO-Al2O3-SiO2 type. Interpretation of the analytical results has led to a conclusion that all the vessels could come from a single workshop, attributed to Carolingian and Ottonian workshops in Imperial Germany. Another vessel, discovered in the eastern part of the stronghold and not associated with any of the sacred buildings, has an early date (6th to 9th century). It is believed to be a conical goblet of the Kempston type, made of sodium glass, of the mineral variety, of the Na2O-CaO-Al2O3-SiO2 type, from one of the many Western European workshops.
Bibliografia
Banaszak D., Kowalczyk A., Tabaka A. 2020, Chronologia – konteksty palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego w świetle badań i materiałów archeologicznych, w: D. Banaszak, A. Kowalczyk, A. Tabaka, A.M. Wyrwa (red.), Ostrów Lednicki – palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Chronologia i kontekst, Biblioteka Studiów Lednickich Fontes, Lednica, seria B1, t. 9, Lednica, s. 49-113.
Baumgartner E., Krueger I. 1988, Phöenix aus Sands und Asche. Glas des Mittelalters, Ausstellungskatalog Rheinisches Landesmuseum Bonn und Historisches Museum Base, München.
Bergmann R., Wedepohl K.H., Kronz A. 2008, Die Glashütte des 12 Jahrhunders am Dübelsnacken bei Altenbeken Kreis Paderborn, w: R. Bergmann (Hrsg.), Studien zur Glasproduktion seit dem 12. Jahrhundert im östlichen Westfalen, Münster, s. 67-96.
Bezborodov M.A. 1975, Chemie und Technologie der antiken und mittelalterlichen Gläser, Mainz. Crowfoot G.M., Harden D.B. 1931, Early byzantine and later glass lamps, „The Journal of Egyptian Archaeology” 17, s. 196-208. DOI: https://doi.org/10.1177/030751333101700139
Dekówna M. 1980, Szkło w Europie wczesnośredniowiecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Dekówna M.2003, Szkła z grodziska w Szeligach, w: M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Warszawa–Lublin, s. 273-279.
Dekówna M.2005, Rozwój metod badania znalezisk szkła w Polsce, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, seria Archeologia 29, Archeologia szkła 9, s. 3-40.
Dekówna M., Olczak J. (red.) 2002, Principes de description des verres ancien depuis les temps les plus reculés jusq’au XIIIe siècle de n.é., Warszawa–Toruń.
Dekówna M., Purowski T. 2012, Znaleziska związane ze szklarstwem oraz okazy z kwarcu ze stanowiska Janów Pomorski, w: Janów Pomorski stan. 1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008, w: M. Bogucki, B. Jurkiewicz (red.), t. I: 3. Analizy, Elbląg, s. 66-260.
Dekówna M.2016, Paciorki szklane, w: Buko A. (red.), Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, Warszawa, s. 153-206.
Dekówna M.2019, Biżuteria szklana z cmentarzyska w Dziekanowicach, w: J. Wrzesiński (red.), Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, t. 1. Fontes. Biblioteka Studiów Lednickich, seria B1, t. 8: 1, s. 237-368.
Dodt M., Kronz A. 2022, Frühmittelalterliche Glaswerkstätten in Köln und ihr Export an den Mittel- und Oberrhein, den Main und die Mosel, w: M. Gierszewska-Noszczyńska, L. Grunwald L. (Hrsg.), Zwischen Machtzentren und Produktionsorten: Wirtschaftsaspekte von der römischen Epoche bis in das Hochmittelalter am Rhein und in seinen Nachbarregionen, Heidelberg, s. 189-199.
Evison, V.I.,1972, Glass Cone Beakers of the „Kempston” Type, „Journal of Glass Studies” 14, s. 48-66.
Evison, V.I. 1975, Germanic glass drinking horns, „Journal of Glass Studies” 17, s. 74-87.
Foy D., 2007, Spätantike und mittelalterliche Glaslampen, w: L. Chrzanovski, P. Kaiser (Hrsg.), Dark ages? Licht im Mittelalter, Milano, s. 167-180.
Frey J. 2007, Lampen und Leuchter in mittelalterlichen Kirchen anhand von Schrift- und Bildquellenanhand von Schrift- und Bildquellen, w: L. Chrzanovski, P. Kaiser (Hrsg.), Dark ages? Licht im Mittelalter, Milano, s. 71-99.
Górecki J. 1991, Preromańskie pochówki panujących i dostojników w tzw. II kościele na Ostrowie Lednickim, „Studia Lednickie” 2, s. 117-132.
Górecki J. 1996, Nekropola tzw. II kościoła na Ostrowie Lednickim, „Studia Lednickie” 4, s. 137-156.
Górecki J., Wyrwa A.M. 2012, Liturgiczny grzebień z Ostrowa Lednickiego, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 25, seria C, t. 4, Dziekanowice–Lednica.
Harden D.B. 1978, Anglo-Saxon and Later Medieval Glass in Britain: Some Recent Developments, DOI:10.1080/00766097.1978.11735405, Corpus ID: 163348283. DOI: https://doi.org/10.1080/00766097.1978.11735405
Hunter J., Sanderson D. 1982, The Snartemo/Kempston problem, „Fornvännen. Journal of Swedish Antiquarian Research” 77, s. 22-29, http://kulturarvsdata.se/raa/fornvannen/html/1982_022 Ingår i: samla.raa.s.
Hupalo V. 2012, Christian devotional object from Early Medieval Zwenigorod (Now Zvenygorod, Ukraine), w: M. Salamon, M. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, M. Hardt, M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska (red.), Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej / Frühzeit Ostmitteleuropas, Kraków–Leipzig–Rzeszów–Warszawa, s. 591-610.
Keller D. 2008, Abbot’s orders, pilgrims donations glass collection, w: J. Drauschke, D. Keller (ed.), Glass in Byzantium, Mainz, s. 183-198.
Kröger J. 1995, Nishapur. Glass of the Early Islamic Period, New York.
Krueger I., Wedepohl K.H. 2003, Composition and shapes of glass of the early medieval period (8th to 10th century AD) in Central Europe, in: Echanges of commerce du verre dans le monde antique (Actes du colloque international de l’AFAV, Aix-en Provence et Marseille, 7-9 juin 2001), (ed.) D. Foy, M.D. Nenna, Montagnac, s. 93-100, online: http://artefacts.mom.fr/Publis/Krueger_Wedepohl_2003.pdf [access: december 2021].
Kurnatowska Z., Wyrwa A.M. (red.) 2016, Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Origines Polonorum 9, Warszawa, s. 15-27.
Nikolič P., 2019, Early christian glass lamps, UDK: 904:749.2“652/653“ DOI: 10.15291/archeo.3301Pregledni članak / Review paper Primljeno / Received: 2019-04-11.
Olczak J. 1998, Produkcja szkła w rzymskim i wczesnobizantyjskim Novae, Toruń.
Olczak J. 2000, Wczesnośredniowieczna ołowiana oprawka szkieł witrażowych z przyczółka mostowego na Ostrowie Lednickim, w: Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, t. 1. Mosty traktu gnieźnieńskiego, Lednica–Toruń, s. 207-210.
Olczak J. 2006, Zagadnienie witraży w tzw. II kościele przedromańskim na Ostrowie Lednickim, w: M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Szczecin–Wrocław, s. 277-290.
Olczak J. 2016, Charakterystyka szkieł naczyniowych z tzw. II kościoła, w: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.) Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów. Origines Polonorum 9, Warszawa, s. 199-201.
Parani M.G. 2005, Representations of Glass Objects as a Source on Byzantine Glass: How useful are they?, Dumbarton Oaks Papers, vol. 59, s. 147-171. DOI: https://doi.org/10.2307/4128754
Phelps M., Freestone I.C., Gorin-Rosen Y., Gratuze B. 2016, Natron glass production and supply in the late antique and early medieval Near East: The effect of the Byzantine-Islamic transition, „Journal of Archaeological Science” 75, s. 57-71. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2016.08.006
Purowski T. 2012, Wyroby szklane w kulturze łużyckiej w międzyrzeczu Noteci i środkowej Odry. Studium archeologiczno-technologiczne, Warszawa.
, Od fajansu do szkła. Kontakty ziem polskich z głównymi centrami cywilizacyjnymi w II-I tys. p.n.e. w świetle badań archeometrycznych tworzyw szklistych, Warszawa.
Rademacher F. 1933, Die deutschen Gläser des Mittelalters, Berlin. Rodzińska-Chorąży T. 2016, Stan badań nad architekturą Ostrowa Lednickiego (1993-2015), w: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Origines Polonorum 9, Warszawa, s. 143-171.
Sankiewicz P., Wyrwa A.M. (red.) 2018, Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa, Fontes. Biblioteka Studiów Lednickich, t. 38, seria B1, t. 1.
Sawicka J. 2018, Pozostałości średniowiecznych szkieł okiennych, w: T. Sawicki (red.) Gniezno. Wczesnośredniowieczny zespół grodowy, Origines Polonorum 11, Warszawa, s. 341-353.
Sawicka J. 2023, Katalog wyrobów ze szkła, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Kruszwica wczesnośredniowieczna, Origines Polonorum 16, Warszawa.
Siemianowska S. 2020, The mysterious glass band from the Opole stronghold. A piece of jewellery or a Middle Eastern vessel?, w: K. Tomková, N. Venclova (red.), Krajinou archeologie, krajinou skla. Studie věnovane Ph dr. Evě Černé, Praha–Most, s. 217-228.
Schibille N. 2022, Islamic glass in the Making. Chronological and Geographical Dimensions, Studies in Archaeological Sciences 7, Leuven. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv2bfhhht
Schibille N., Sterrett-Krause A., Freestone A.C. 2017, Glass groups, glass supply and recycling in late Roman Carthage, „Archaeology Anthropology Science” (2017) 9: 1223-1241 DOI 10.1007/s12520-016-0316-1. DOI: https://doi.org/10.1007/s12520-016-0316-1
Stiaffini D. 1999, Il vetro nel medioevo. Tecniche, strutture, manufatti, Roma.
Stawiarska T., 1984, Szkła z okresu wpływów rzymskich z północnej Polski. Studium technologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łodź.
Stawiarska T.1999, Naczynia szklane okresu rzymskiego z terenu Polski, Warszawa.
Stephan H-G., Wedepohl K.H. 1997, Mittelalterliches Glas aus dem Reichskloster und der Stadtwüstung Corvey, „Germania” 75/2, s. 673-715.
Steppuhn P., 1988, Die Glasfünde von Haithabu, w: Berichte über die Ausgrabungen in Haithabu 32, Neumünster.
Szczapowa J.L. 1973, Zasady interpretacji analiz składu szkła zabytkowego, „Archeologia Polski”, t. 18/1, s. 15-72.
Szczapowa J.L. 1988, Bizantijskoje stiekło. Očerki istorii, Moskva.
Tabaka A., Wyrwa A.M. (red.) 2013, Monety i biżuteria z Ostrowa Lednickiego i okolic, Fontes. Biblioteka Studiów Lednickich seria B1, t. 5.
Tait H. (red.) 1995, Five Thousand years of Glass, London.
Wedepohl K.H. 1997, Chemical composition of mediewal glas from excavations in West Germany, „Glastechnische Berichte” 70 (8), s. 246-255.
Wedepohl K.H. 1998, Mittelalterliches Glas in Mitteleuropa: Zusammensetzung, Herstellung, Rohstoffe, „Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen” 2, Matematisch-Physikalische Klasse 1, s. 1-56.
Wedepohl K.H. 2003, Die chemische Charakterisierung mittelalterlicher Gläser und der Handel mit ihren Rohstoffen, „Beiträge zur Mittelalterarchäologie in Ősterreich” 19, s. 211-218.
Wedepohl K.H. 2007, The long-term change in composition of Mediewal woodash glass, „Archeologia Polona”, vol. 45, s. 155-162.
Wedepohl K.H. 2010, The manufacture of medieval glass. Glassmaking in Europe between A.D 500-1500, w: D. Whitehouse (ed.), Medieval glass for Popes, Princes, and Peasants, Corning–New York.
Wedepohl K.H. 2012, Beispiele von Soda-Kalk-Glas, Soda-Asche-Glas und Holzasche-Glas, w: L. Clemens, P. Steppuhn (eds.), Glasproduction. Archäeologie und Geschichte. Beitrage zum 4. Internationalen Symposium zur Erforschung mittelalterlicher und frühneuzeitlicher Glashütten Europas. Interdisziplinärer Dialog, 2 Band, Trier, s. 123-130.
Wrzesiński J. (red.) 2019, Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, t. 1 i 2. Fontes. Biblioteka Studiów Lednickich, seria B1, t. 8: 1 i 8: 2.
Wrzesiński J. 2022 (red.), Mortui viventes obligant. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Dziekanowicach, Fontes. Biblioteka Studiów Lednickich, seria B1, t. 11.
Wrzesiński J., we współpracy z M. Kara 2016a, Chronologia i fazy użytkowania tzw. II kościoła na Ostrowie Lednickim, w: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Origines Polonorum 9, Warszawa, s. 173-193.
Wrzesiński J. 2016b, Zabytki wydzielone z fazy rezydencjonalnej jako wskaźniki socjotopograficzne, w: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Origines Polonorum 9, Warszawa, s. 259-284.
Wyrwa A.M. 2015, Stauroteka Lednicka. Materiały, studia i analizy, Fontes. Biblioteka Studiów Lednickich, t. 16, seria C, t. 2, Lednica–Poznań.
Wyrwa A.M. 2016, Wprowadzenie, w: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (red.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Origines Polonorum 9, Warszawa, s. 15-27.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 JOANNA SAWICKA
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.