Słowa kluczowe
ornaments
amulets
shells
early Middle Ages
Jak cytować
Abstrakt
In this article, the author takes a closer look at the finds of sea shell ornaments in the early Middle Ages, based on artefacts discovered at two sites (Nos. 2 and 4) in Kruszwica. The four pendants in question come from settlement levels dating from the 11th to the 12th centuries. A malacological analysis suggests that the ornaments reached Kruszwica from the Mediterranean area (Acanthocardia tuberculata and Bolinus brandaris), and probably the Red Sea (Monetaria moneta), and from southern Poland (Turritella sp). These objects had been in use for a long time, as evidenced by the microtraces and damage visible on their surface. During the early medieval period, among the various species of shells that were ‘imports’, money cowrie shell ornaments with the most ‘exotic’ origins were the most common in Europe. It is highly probable that during this period of time, they were used in the exchange/trade and their value as a female symbol object and an amulet. Most likely, the shell pendants reached Kruszwica via trade routes that have been previously documented, alongside other artifacts. These ornaments provide additional evidence of long-distance trade.
Bibliografia
Andrzejewski A., Sikora J. 2009, Drohiczyn średniowieczny i nowożytny w świetle badań z roku 2006, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne” 5, s. 153-195.
Bałuk W. 1975, Lower Tortonian gastropods from Korytnica, Poland, Part 1, „Palaeontologia Polonica” 32, s. 131-132.
Bartecki B., Hyrchała A., Borowska B. 2022, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Honiatyczkach (gm. Werbkowice) w świetle badań ratowniczych w latach 2020-2022, w: B. Niezabitowska-Wiśniewska, M. Stasiak-Cyran (red.), XXXVII lubelska konferencja Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie 7-8 listopada 2022 roku. Streszczenia wystąpień, Lublin, Instytut Archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Muzeum Narodowe w Lublinie, s. 61.
Bogucki M. 2010, Między wagą a mieczem. Kupcy wikińscy w świetle źródeł pisanych i archeologicznych, „Pruthenia” 5, s.17-74.
Boguwolski R., Hyss L. 2005, Biżuteria średniowieczna z cmentarzyska w Grucznie, Grudziądz, Muzeum. Bukowska-Gedigowa J., Gediga B. 1986, Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Classen C. 1998, Shells, Cambridge Manuals in Archaeology, Cambridge.
Chybová H. 1992, Archeologický výzkum slovanského pohřebiště v Litenčicích, “Zpravodaj Muzea Kroměřížska” 1992/1, s. 24-28.
Danielewski M. 2022, Kruszwica średniowieczna – kontekst historyczny. Struktury państwa, kościoła, wspólnoty lokalne i gospodarcze, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 79-101.
Dzieduszycki W. 1976, Kruszwica stan. 2. Dziennik badań, Archiwum IAE PAN w Poznaniu.
Dzieduszycki W. 1979, Wczesnośredniowieczne importy ceramiczne z Kruszwicy, „Slavia Antiqua” 25, s. 63-97.
Dzieduszycki W.1991/92/93, Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania powiązań Pomorza z Kujawami we wczesnym średniowieczu, „Slavia Antiqua” 33, s. 41-63.
Dzieduszycki W. 2012, Przemiany społeczno-organizacyjne wczesnośredniowiecznych Kujaw – możliwości interpretacyjne archeologii, w: M. Brzostowicz, M. Przybył, D.A. Sikorski (red.), Archaeologia versus historiam– Historia versus archaeologiam, czyli jak wspólnie poznawać średniowiecze, Poznań, Wydawnictwo PTPN, s. 165-174.
Dzieduszycki W. 2022a, Wprowadzenie, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 9-11.
Dzieduszycki W. 2022b, Wczesnośredniowieczny gród kruszwicki, cz. 1. Stratygrafia, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 197-222.
Dzieduszycki W. 2022c, Wczesnośredniowieczny gród kruszwicki, cz. 2. Chronologia, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 223-263.
Dzieduszycki W., Pawlak P. 2022, Spokojne dzieje i burzliwy koniec zamku w Kruszwicy, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 2. Zamek, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 11-18.
Dzieńkowski T. 2010, Stan badań archeologicznych nad wczesnośredniowiecznymi cmentarzyskami szkieletowymi ziemi chełmskiej, w: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (red.) In silvis, campis et… urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów–Sanok, Mitel, s. 113-125.
Dzieńkowski T. 2021, Early Medieval Settlement in the Chełm Land/Wczesnośredniowieczne osadnictwo ziemi
chełmskiej, U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej / Frühzeit Ostmitteleuropas 7, Kraków–Leipzig–Rzeszów–Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Leibniz-Institut für Geschichteund Kultur des östlichen Europa.
Dzik M. 2015, Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI-XV w.) 1, Rzeszów, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Friedberg W. 1914, Mięczaki mioceńskie ziem polskich, t. 1. Ślimaki, Lwów, Muzeum imienia Dzieduszyckich.
Frolík J. 2014, Pohřebiště v Lumbeho zahradě, analýza, chronologie, význam, w: J. Frolík (red.), Castrum Pragense. Pohřebiště v Lumbeho zahradě na Pražském hradě. Díl II. Studie, Praha, Archeologický ústav AV ČR, s. 5-116.
Galuška L. 2017, Slované – stopy předků. O Moravě v 6.-10. století, Brno, Moravské zemské muzeum.
Gołub S., Dzieńkowski T. 2002, Osada przygrodowa z czasów księcia Daniela Romanowicza w Chełmie, w: E. Banasiewicz-Szykuła (red.), Badania archeologiczne. O początkach i historii Chełma, Lublin, Wojewódzki Oddz. Służby Ochrony Zabytków, s. 57-72.
Hanuliak M., Chropovský B. 2019, Pohrebisko z 10.-11. storočia v Nitre-Horných Krškanoch, „Slovenská Archeológia”, 58 ( 1), s. 113 -193. DOI: https://doi.org/10.31577/slovarch.2019.67.4
Jagodziński M. 2009, Zagadnienie obecności Skandynawów w rejonie ujścia Wisły we wczesnym średniowieczu, „Pruthenia” 4, s. 117-192.
Jaguś J. 2003, Uwagi na temat wymowy magicznej średniowiecznych amuletów i ozdób na ziemiach polskich, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia” 58, s. 7-24.
Jaskanis D. 2008, Święck – wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Warszawie, Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Kaczmarek J. 2022, Historia badań wykopaliskowych w Kruszwicy, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 45-78.
Kajkowski K. 2020. Między sferą niebiańską a zaświatami. Rola artefaktów pradziejowych w kulturze wczesnośredniowiecznych Pomorzan, w: A. Kasprzak, A. Kuczkowski, M. Krzepkowski (red.), Archaeologia Pomoranica Musealia. Studia z okazji 80. urodzin Ignacego Skrzypka, Koszalin, Muzeum w Koszalinie, s. 301-332.
Kouřil P. (red.). 2014, The Great Moravia and the beginnings of Christianity, The Institute of Archaeology of the Academy of Sciences of the Czech Republic, Brno.
Kovács L. 2008, Vulvae, eyes, snake heads: archaeological finds of cowrie amulets (= British Archaeological Reports BAR International Series), Michigan. DOI: https://doi.org/10.30861/9781407303338
Kurnatowska Z., Kara M. 2005, Na tropie Poznana – eponima naszego miasta, w: Z. Kurnatowska, T. Jurek (red.), Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, Poznań, Wydawnictwo PTPN, s. 59-109.
Kurzawska A. 2013, Muszle porcelanek w skarbie ozdób z Podbieli (pow. otwocki), „Fontes Archaeologici Posnanienses. Annales Musei Archaeologici Posnaniensis” 49, s. 213-221.
Kurzawska A. 2021, Archeomalakologia, w: A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka (red.), Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii, Poznań, Wydział Archeologii UAM, s. 155-179. DOI: https://doi.org/10.14746/WA.2021.9.978-83-946591-8-9
Kurzawska A., Sobkowiak-Tabaka I. 2020, Spondylus shells at sites in Poland, „Sprawozdania Archeologiczne” 72, 2, s. 41-66. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.1713
Kurzawska A., Sobkowiak-Tabaka I., Jakubowski G. 2020, Miocene shells in Late Neolithic and Early Bronze Age burials in Poland, “Geoarchaeology” 35, s. 952-973. DOI: https://doi.org/10.1002/gea.21809
Lennartz A. 2004, Die Meeresschnecke Cypraea als Amulett im Frühen Mittelalter. Eine Neubewertung, Bonner Jahrbücher 204, s. 163-232.
Lillios K.T. 1999, Objects of memory: the ethnography and archaeology of heirlooms, “Journal of archaeological method and theory”, 6 (3), s. 235-262. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1021999319447
Lorenz F., Hubert A. 2000, A guide to worldwide cowries, Hackenheim.
Mägi M. 2018, In Austrvegr: The Role of the Eastern Baltic in Viking Age Communication across the Baltic Sea, Wydawnictwo BRILL. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004363816
Malinowska-Łazarczyk H. 1982, Cmentarzysko średniowieczne w Cedyni, t. 1, Szczecin, Muzeum Narodowe.
Mamzer H. 2008, U schyłku starożytności, w: M. Kobusiewicz (red.), Pradzieje Wielkopolski, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 243-296.
Mařík J. 2009, Libická sídelní aglomerace a její zázemí v raném středověku, Praha.
Mattson H.V. (red.) 2021, Personal Adornment and the Construction of Identity: A Global Archaeological Perspective, Oxbow Books. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv24q4z2g
Moffet A.J., Nyamushosho R.T., Bandama F., Chirikure S. 2022, Stringing Together Cowrie Shells in the African Archaeological Record with Special Reference to Southern Africa, “Journal of Archaeological Method and Theory” 29, s. 862-901. DOI: https://doi.org/10.1007/s10816-021-09539-1
Pawlak E., Pawlak P. 2015, Serce miasta jest po prawej stronie: archeologia o przeszłości poznańskiej Śródki i Ostrówka, Poznań, Wydawnictwo Kontekst.
Pawlak P. 2022a, Studia nad stratygrafią i poziomami architektoniczno-użytkowymi, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 2. Zamek, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 19-34.
Pawlak P. 2022b, Wczesnośredniowieczne pracownie skórnicze, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 499-518.
Pawlak P. 2022c, Studia nad obróbką drewna w wczesnośredniowiecznej Kruszwicy. Narzędzia i techniki produkcji, w: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Poznań, Wydawnictwo IAE PAN, s. 519-533.
Petrova A., Christova-Penkova M. 2019, Medieval Jewerly with Cowrie Shell (Cypraea pantherina) – Archaeological Context and Historical Realities, “Pontica” 52, s. 253-259.
Poppe G.T., Goto Y. 2000, European Seashells, Hackenheim.
Reese D.S. 1995, The trade of Indo-Pacific shells into the Mediterranean basin and Europe, “Oxford Journal of Archaeology” 10, 2, s. 159-195. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0092.1991.tb00012.x
Ruscillo D. 2005, Reconstructing murex Royal Purple and Biblical Blue in the Aegean, w: D.E. Bar-Yosef Mayer (red.), Archaeomalacology. Molluscs in former environments of human behaviour, Oxford, Oxbow Books, s. 99-106. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1kw2959.14
Sciama L.D. 1998, Gender in the making, trading and uses of beads: an introductory essay, w: L.D. Sciama, J.B. Eicher (red.), Beads and Beads Makers: Gender, Material Culture and Meaning, Oxford–New York, Berg, s. 1-47. DOI: https://doi.org/10.2752/9780857854025/BEADS0004
Séfèriadès M.L. 2009, Spondylus and long-distance trade in Prehistoric Europe, w: D.W. Antony, J.Y. Chi (red.), The Lost World of Old Europe: The Danube Valley, 5000-3500 BC., Princeton–New York, s. 178-191.
Sharabati D. 1984, Red Sea Shells, London.
Slamá J. 1958, K vprašanju kavri polžev v slovanskih najdbah, “Arheološki Vestnik” 10 (1), s. 27-32.
Sommer M. 2003, Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia, Warszawa, Oficyna Naukowa.
Stanek K. 1999, Wisiory opasane odmiany wschodniej w środkowo-europejskim Barbaricum, w: J. Andrzejowski (red.), Comhlan, Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65 rocznicę urodzin, Warszawa, Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 331-366.
Thedéen S. 2010, Immortal Maidens: The Visual Significance of the Colour White in Girls’ Graves on Viking-Age Gotland, w: F. Fahlander, A. Kjellström (red.), Making Sense of Things. Archaeologies of Sensory Perception, “Stockholm Studies in Archaeology” 53, Stockholm, s. 103-120.
Vanhaeren M. 2005, The evolutionary significance of bead making and use, w: F. d’Errico, L. Backwell (red.), From tools to symbols, from early hominids to modern humans, Johannesburg, Wits University Press, s. 525-553.
Wachowski K. 1975, Cmentarzyska doby wczesnopiastowskiej na Śląsku, Prace Komisji Nauk Humanistycznych 3, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wąsowiczówna T. 1960, Kalisz na tle wczesnośredniowiecznej sieci drożnej, w: A. Gieysztor (red.), Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, t. 1. Kalisz, Wydawnictwo Poznańskie, s. 68-101.
Wyrwa A. 2015, Święty Jakub Apostoł. Malakologiczne i historyczne ślady peregrynacji z ziem polskich do Santiago de Compostela, Gaudentinum, Lednica–Poznań.
Zawadzka-Antosik B. 1970, Czekanów, pow. Sokołów Podlaski, „Informator Archeologiczny” 4, s. 161-162. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110824964.bm
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 ALDONA KURZAWSKA, ANNA GŁÓD
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.