Słowa kluczowe
Pomeranians
Duchy of Pomerania
crusade ideas
crusade movement
Middle Ages
Jak cytować
Abstrakt
The paper outlines the impact of the crusade ideas in Western Pomerania from the twelfth to the end of the first quarter of the thirteenth century, showing how it affected the region in three essential stages. The Western Pomeranians – attached to a traditional, native belief system – first encountered the crusade movement in the first half of the twelfth century, initially as its victims. Subsequently, the crusade ideas spread among the Western Pomeranian knights in the second half of the twelfth century as an element of the new, Christian culture. In the third stage, the region’s inhabitants became directly involved in the Fifth Crusade. In keeping with the historical methodology, the study is an attempt at a new, more comprehensive approach to the propagation of the crusade ideas in Western Pomerania and its effect on the locals. Also, the findings demonstrate that further research into the issue would be highly recommended.
Bibliografia
Balthasar J.H. (ed.) 1728, Joh. Bugenhagii Pomerania, in qvatuor libros divisa, Gryphiswaldiae, Jac Löfler, Reg. Acad. Bibliopolae.
Baron A., Pietras H. (eds.) 2007, Dokumenty soborów powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski, vol. 2. 869-1312, Kraków, Wydawnictwo Wam.
Bieniak J. 1990, Polska elita polityczna XII w. (Część III A. Arbitrzy książąt – krąg rodzinny Piotra Włostowica), „Społeczeństwo Polski Średniowiecznej” 4, pp. 67-107.
Bobowski K. 1985, Autentyczność oraz problem datacji dokumentów zachodniopomorskich do końca XIII wieku, „Acta Universitatis Wratislaviensis” (Historia L), 800, pp. 236-237.
Bobowski K.1995, Uwagi dotyczące sieci klasztorów na Pomorzu Zachodnim w okresie średniowiecza, in: J. Hauziński (ed.), Pomerania Mediaevalis. Pomorze słowiańskie i jego sąsiedzi X-XV w., Gdańsk, Wydawnictwo Marpress, pp. 9-17.
Boroń P. 2009, Nieudane próby chrystianizacji plemion słowiańskich, in: J. Dobosz (ed.), Kościół w monarchiach Przemyślidów i Piastów. Materiały z konferencji naukowej Gniezno 21-24 września 2006 roku, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, pp. 23-35.
Bottino H. (ed.) 1879, Honorii III romani pontificis opera omnia, vol. 2, Paris, Bibliothèque Ecclésiastique (Medii Aevi Bibliotheca Patristica, vol. 2).
Böhmer W. (ed.) 1835, Thomas Kantzow’s Chronik von Pommern in niederdeutscher Mundart, vol. 1, Stettin, Friedrich Heinrich Morin.
Brzustowicz G.J. 1995, Krzyżowcy i pielgrzymi. Wyprawy książąt i rycerzy zachodniopomorskich do Ziemi Świętej w średniowieczu, „Herald. Historia, Genealogia, Heraldyka” 9, pp. 21-29.
Bysted A., Jensen C.S., Jensen K.V., Lind J.H. 2012, Jerusalem in the North. Denmark and the Baltic Crusades, 1100-1522, Turnhout, Brepols.
Christiansen E. 2009, Krucjaty Północne, transl. J. Szczepański, Poznań, Dom Wydawniczy Rebis. Dalewski Z. 2020, Krucjata połabska, in: S. Rosik (ed.), Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII wiek), Wrocław, Uniwersytet Wrocławski, pp. 513-526.
Dreger von F. (ed.) 1768, Codex Pomeraniae vicinarumque terrarum diplomaticus: oder Urkunden, so die Pommersch- Rügianisch- u. Caminschen, auch die benachbarten Länder, Brandenburg, Mecklenburg, Preussen und Pohlen angehen, aus lauter Originalien, oder doch archivischen Abschriften, in chronologischer Ordnung zusammen getragen, und mit Anmerckungen erläutert, vol. 1. Band bis auf
das Jahr 1269 incl., Berlin, Die Haude und Spenerschen Buchhandlung.
Fonnesberg-Schmidt I. 2009, Papieże i krucjaty bałtyckie 1147-1254, transl. B. Solecki, Warszawa, Bellona.
Fried J. 1998, Jerusalemfahrt und Kulturimport. Offene Fragen zum Kreuzzug Heinrichs des Löwen, in: J. Ehlers, D. Kötzsche (eds.), Der Welfenschatz und sein Umkreis, Mainz, Verlag Phillip von Zabern, pp. 111-137.
Friedrich G. (ed.) 1904-1907, Codex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae, vol. 1, Pragae, Sumptibus Comitiorum Regni Bohemiae.
Friis-Jensen K. (ed.) 2015, Gesta Danorum. The history of the Danes, vol. 2, Oxford, Oxford University Press.
Gaebel G. (ed.) 1897, Des Thomas Kantzow Chronik von Pommern in hochdeutscher Mundart, vol. 1, Stettin, Verlag von Paul Niekammer.
Gaebel G. (ed.) 1908, Pomerania. Eine pommersche Chronik aus dem sechzehnten Jahrhundert, vol. 1, Stettin,
Paul Niekammer.
Gładysz M. 2004, Zapomniani krzyżowcy. Polska wobec ruchu krucjatowego w XII-XIII wieku, Warszawa, Wydawnictwo DiG.
Grabski A.F. 1961, Polska wobec idei wypraw krzyżowych na przełomie XI i XII wieku. „Duch krzyżowy” Anonima Galla, „Zapiski Historyczne” 26, 4, pp. 55-63.
Grochowski P. 2018, Chrystian. Biskup Prus 1216-1245 i misja pruska jego czasów, Górna Grupa, Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum.
Górski S. 2018, Biskupi i krzyże. Tak zwany epizod szczeciński krucjaty połabskiej (1147) w relacji Wincentego z Pragi, „Zapiski Historyczne” 83, 3, pp. 7-32.
Güttner-Sporzyński von D. 2017, Święte wojny Piastów, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Güttner-Sporzyński von D. 2020, Ekskurs: Polskie walki z Pomorzanami w kronice Anonima zwanego Gallem, in: S. Rosik (ed.),
Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII wiek), Wrocław, Uniwersytet Wrocławski, pp. 393-402.
Hasselbach K.F.W., Kosegarten J.G.L. (eds.) 1862, Codex Pommeraniae diplomaticus, vol. 1, Greifswald, C.A. Koch’s Verlagshandlung, T. Kunike.
Heinemann O. (ed.) 1900, Johannes Bugenhagens Pomerania, Stettin, Léon Saunier’s Buchhandlung.
Hertel J. 1982, Pomorze w myśli politycznej elity intelektualnej wczesnośredniowiecznej Polski (Anonim Gall i Wincenty Kadłubek), „Zapiski Historyczne” 47, 4, pp. 65-75.
Hoogeweg H. (ed.) 1894, Historia Damiatina, in: Die Schriften des Kölner Domscholasters, späteren Bischofs von Paderborn und Kardinal-Bischofs von S. Sabina, Oliverus, Tübingen, H. Laupp Jr., pp. 159-280.
Jähnke G. 1881, Die Pomerania des Johannes Bugenhagen und ihre Quellen, Berlin, Buchdruckerei von Gustav Lange (Paul Lange).
Jensen J.M. 2018, Martyrs for the Faith: Denmark, Third Crusade and the Fall of Acre in 1191, in: J. France (ed.), Acre and Its Falls. Studies in the History of a Crusader City, Leiden–Boston, Brill, pp. 49-89.
Jurek T. 2018, Biskupstwo poznańskie w wiekach średnich, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kała D. 2011, Książę Jaksa z XII wieku – wymowa źródeł a historiografia, „Meritum” 3, pp. 35-58.
Kiersnowski R. 1992, Jaksa i jego monety, „Społeczeństwo Polski Średniowiecznej” 5, pp. 153-160.
Klassa B. 2012, Siedziby joannitów na ziemiach polskich do 1312 roku, Zielona Góra, Eternum Wydawnictwo z Pracownią Humanistyczną.
Klempin R. (ed.) 1868, Pommersches Urkundenbuch, vol. 1, part 1, Stettin, Zu Kommission bei Th. von der Rahmer.
Kłoczowski J. 2003, Wspólnoty chrześcijańskie w tworzącej się Europie, Poznań, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W drodze”.
Kosegarten J.G.L. (ed.) 1816, Pomerania oder Ursprunck, Altheit und Geschichte der Völcker und Lande Pomern, Caßuben, Wenden, Stettin, Rhügen in vierzehn Büchern beschrieben durch Thomas Kantzow, vol. 1, Greifswald, Auf Kosten des Herausgebers; in Kommission den Ernst Mauritius.
Kosegarten J.G.L. (ed.) 1857, Cronica de ducatu Stettinensi et Pomeraniae gestorum inter Marchiones Brandenburgenses et duces Stettinenses. Anno domini 1464, “Baltische Studien” 16, 2, pp. 73-129.
Kozłowska-Budkowa Z. 2006, Repertorjum polskich dokumentów doby piastowskiej, vol. 1. do końca wieku XII, Kraków, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”.
Labuda G. 1992, Początki biskupstwa wolińskiego w bulli papieża Innocentego II z dnia 14 X 1140 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 61, pp. 15-28.
Labuda G. 1993, Chrystianizacja Pomorza (X-XIII stulecie), „Studia Gdańskie” 9, pp. 45-60.
Loud G.A. 2014, The German Crusade of 1197-1198, “Crusades” 13, pp. 143-172.
Majewski M., Rębkowski M., Simiński R. 2016, Pielgrzymki pomorskie w średniowieczu. Stan i perspektywy badań, „Przegląd Zachodniopomorski” 31 (60), 1, pp. 129-168.
Maleczyński K. (ed.) 1952, Galli Anonymi cronicae et gesta ducum sive principum polonorum, in: Monumenta Poloniae Historica. Nova Series, vol. 2, Cracoviae.
Medem von F.L.B. (ed.) 1841, Thomas Kanzow’s Chronik von Pommern in hochdeutscher Sprache, Anclam, Verlag von W. Dietze.
Migne J.P. (ed.) 1855a, Alexandri III romani pontificis opera omnia, in: Patrologiae cursus completus. Series Latina, vol. 200, Paris, Bibliothecae Cleri Universae.
Migne J.P. (ed.) 1855b, Gregorii VIII papae epistolae et privilegia, in: Patrologiae cursus completus. Series Latina, vol. 202, Paris, Bibliothecae Cleri Universae.
Migne J.P. (ed.) 1855c, Innocentii III romani pontificis opera omnia, vol. 1, in: Patrologiae cursus completus. Series Latina, vol. 214, Paris, Bibliothecae Cleri Universae.
Migne J.P.(ed.) 1855d, Innocentii III romani pontificis opera omnia, vol. 3, in: Patrologiae cursus completus. Series Latina, vol. 216, Paris, Bibliothecae Cleri Universae.
Migne J.P. (ed.) 1855e, Innocentii III romani pontificis opera omnia, vol. 4, in: Patrologiae cursus completus. Series Latina, vol. 217, Paris, Bibliothecae Cleri Universae.
Mosingiewicz K. 1986, Jeszcze o zagadce Jaksy, „Roczniki Historyczne” 52, pp. 141-156.
Murray A.V. 2017, The place of Egypt in the military strategy of the crusades, 1099-1221, in: E.J. Mylod, G. Perry, T.W. Smith, J. Vandeburie (eds.), The Fifth Crusade in Context. The crusading movement in the early thirteenth century, London and New York, Routledge, pp. 117-134.
O’Callaghan J.F. 2016, Rekonkwista. Krucjaty w średniowiecznej Hiszpanii, transl. J. Szkudliński, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Perlbach M. (ed.) 1882, Pommerellisches Urkundenbuch, Danzig, Westpreussischen Geschichtsverein.
Pertz G.H. (ed.) 1859, Annales Magdeburgenses, in: Monumenta Germaniae Historica. Scriptorum, vol. 16, Hannoverae, Impensis Bibliopolii Avlici Hahniani, pp. 105-196.
Philippi R. (ed.) 1882, Preussisches Urkundenbuch, vol. 1, Königsberg, Hartungsche Verlagsdruckerei.
Phillips J. 2017, Czwarta krucjata i złupienie Konstantynopola, transl. N. Rataj, M. Józefowicz, Kraków, Wydawnictwo Astra.
Piętkowski P. 2015, Biskupstwo pomorskie jako początek biskupstwa kamieńskiego, Wrocław, Wydawnictwo Chronicon.
Piętkowski P. 2017a, Chrystianizacja i budowa struktur kościelnych na Pomorzu Zachodnim do przełomu XII i XIII
wieku. Zarys problemu, „Przegląd Zachodniopomorski” 32 (61), 2, pp. 31-42.
Piętkowski P.2017b, Początki biskupstwa kamieńskiego w świetle materiałów archiwalnych z XII i początku XIII w., in: J. Krochmal (ed.), Rola Kościoła w dziejach Polski. Kościoły w Rzeczypospolitej, Warszawa, Archiwum Główne Akt Dawnych, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, s. 46-55.
Powell J.M. 1994, Anatomy of a Crusade 1213-1221, Philadelphia, University of Pennsylvania Press.
Powierski J. 2004, Kształtowanie się granicy pomorsko-pruskiej w okresie od XII do początku XIV wieku (część 1), in: J. Powierski, Prussica. Artykuły wybrane z lat 1965-1995, vol. 1, Malbork, Muzeum Zamkowe w Malborku, pp. 37-61.
Powierski J., Śliwiński B., Bruski K. 1993, Studia z dziejów Pomorza w XII wieku, Słupsk, Zakład Poligraficzny Grawipol.
Prümers R. (ed.) 1877, Pommersches Urkundenbuch, vol. 1, part 2, Stettin, Zu Kommission bei Th. von der Rahmer.
Rosik S. 2000, Reinbern – Salsae Cholbergiensis aecclesiae episcopus, in: L. Leciejewicz, M. Rębkowski (eds.), Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu, Kołobrzeg, Wydawnictwo Le Petit Café Kołobrzeg, pp. 85-93.
Rosik S. 2013, Bolesław Krzywousty, Wrocław, Wydawnictwo Chronicon.
Rosik S. 2020a, W dobie Ottońskiej renovatio imperii Romanorum: Gniezno roku 1000 i Aecclesia Salsae Cholbergiensis, in: S. Rosik (ed.), Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII wiek), Wrocław, Uniwersytet Wrocławski, pp. 252-268.
Rosik S. 2020b, Przełomowe podboje, in: S. Rosik (ed.), Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII wiek), Wrocław, Uniwersytet Wrocławski, pp. 345-355
Rosik S. 2020c, Działalność misyjna św. Ottona z Bambergu na Pomorzu Zachodnim, in: S. Rosik (ed.), Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII wiek), Wrocław, Uniwersytet Wrocławski, pp. 365-377.
Rymar E. 1976, Zjazd w Kamieniu Pomorskim w końcu 1219 r. Świętoborzyce w ziemi choćkowskiej i kołobrzeskiej, „Materiały Zachodniopomorskie” 22, pp. 123-161.
Rymar E .2005, Rodowód książąt pomorskich, Szczecin, Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie.
Rymar E. (ed.) 2008a, Genealogia książąt pomorskich większa, transl. E. Buszewicz, in: M. Majewski (ed.), Stargardzkie i Pomorskie Pomniki Historiograficzne, vol. 1, Stargard, Muzeum w Stargardzie, pp. 109-120.
Rymar E. (ed.) 2008b, Stargardzka genealogia (Apud Stargardenses), transl. E. Buszewicz, in: M. Majewski (ed.), Stargardzkie i Pomorskie Pomniki Historiograficzne, vol. 1, Stargard, Muzeum w Stargardzie, pp. 121-122.
Rymar E. 2013, Księstwa zachodniopomorskie w pierwszym okresie wpływów duńskich (1187-1211), „Studia z Dziejów Średniowiecza” 17, pp. 143-179.
Simiński R. 2015, Zarys dziejów klasztoru premonstratensów w Białobokach, in: M. Rębkowski, F. Biermann (eds.), Klasztor premonstratensów w Białobokach. Archeologia i historia, Szczecin, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Archeologii Średniowiecza Krajów Nadbałtyckich w Szczecinie, pp. 157-196.
Smith T.W. 2018, Conciliar Influence on Ad liberandam, in: J.L. Bird, D.J. Smith (eds.), The Fourth Lateran Council and the Crusade Movement. The Impact of the Council of 1215 on Latin Christendom and the East, Turnhout, Brepols, pp. 219-239.
Smoliński M. 2004, Potencjalny udział oddziałów zachodniopomorskich w V krucjacie (1217?, 1219?) w świetle relacji krucjatowych Oliviera z Paderbornu, in: K. Kozłowski, E. Rymar (eds.), Pomorze militarne XII-XXI wiek. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej 27 listopada 2003 r. w Zamku Książąt Pomorskich, Szczecin, Oficyna Wydawnicza Archiwum Państwowego w Szczecinie „Dokument”, pp. 177-200.
Smoliński M. 2006, „[…] coadiutorem constituere volens”. Dokument princepsa Grzymisława na rzecz joannitów z 1198 r. w świetle nadań czynionych na rzecz szpitalników w Niemczech, Czechach i Polsce, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 1, pp. 24-41.
Smoliński M. 2008, Joannici w polityce książąt polskich i pomorskich od połowy XII do pierwszego ćwierćwiecza XIV wieku, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Spors J. 1988, Zjednoczenie Pomorza Zachodniego i północnego Zaodrza z Polską za Bolesława Krzywoustego, in: J. Spors (ed.), Studia nad wczesnośredniowiecznymi dziejami Pomorza Zachodniego. XII – pierwsza połowa XIII w., Słupsk, Oficyna Wydawnicza Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Pobrzeże w Słupsku, pp. 119-160.
Starnawska M. 1993, Rola polskich zakonów krzyżowych w ruchu pielgrzymkowym, in: J. Wiesiołowski (ed.), Pielgrzymki w kulturze średniowiecznej Europy. Materiały XIII Seminarium Mediewistycznego, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, pp. 109-115.
Starnawska M. 1999, Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa,
Wydawnictwo DiG.
Strzelczyk J. 2016, Mieszko Pierwszy. Chrzest i początki Polski, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Svenungsen P.B. 2017, Norway and the Fifth Crusade. The crusade movement on the outskirts of Europe, in: E.J. Mylod, G. Perry, T.W. Smith, J. Vandeburie (eds.), The Fifth Crusade in Context. The crusading movement in the early thirteenth century, London and New York, Routledge, pp. 218-230.
Szacherska S.M. 1968, Rola klasztorów duńskich w ekspansji Danii na Pomorzu Zachodnim u schyłku XII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Szczepański S. 2016, Chrystian – biskup Prus i jego dzieło w kontekście cysterskiej misji chrystianizacyjnej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 3 (293), pp. 431-443.
Teterycz-Puzio A. 2009, Henryk Sandomierski. Polski krzyżowiec (1126/1133-18 X 1166), Kraków, Wydawnictwo Avalon.
Villegas-Aristizábal L. 2018, A Frisian Perspective on Crusading in Iberia as part of the Sea Journey to the Holy Land, 1217-1218, “Studies in Medieval and Renaissance History” 15, pp. 67-149.
Waitz G. (ed.) 1892, Ex Annalibus Waldemarianis, in: Monumenta Germaniae Historica. Scriptorum, vol. 29, Hannoverae, Impensis Bibliopolii Avlici Hahniani, pp. 176-181.
Wattenbach W. (ed.) 1861, Vincentii Pragensis Annales, in: Monumenta Germaniae Historica. Scriptorum, vol. 17, Hannoverae, Impensis Bibliopolii Avlici Hahniani, pp. 658-683.
Wciślak A. 2019, Katalog kardynałów, patriarchów, arcybiskupów i biskupów obecnych na IV soborze laterańskim w 1215 roku. Jeszcze jedna próba identyfikacji osób, „Orientalia Christiana Cracoviensia” 11, pp. 7-61.
Wędzki A. 2014, Miechów w średniowieczu. Studia z dziejów miasta i klasztoru. Zagadka Jaksy, Warszawa, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Instytutu Slawistyki PAN.
Włodarski B. 1924, O udziale Polski w wyprawie krzyżowej Andrzeja II w 1217 roku, „Kwartalnik Historyczny” 38, pp. 29-36.
Wybranowski D. 2001, Recepcja idei wypraw krzyżowych i echa „misji pruskiej” na Pomorzu Zachodnim w XII-XIII wieku, „Przegląd Zachodniopomorski” 16 (45), 4, pp. 7-36.
Wybranowski D. 2003, Rola polityczna możnowładztwa i rycerstwa w czasach regencji księżnych Ingardy i Mirosławy w latach 1220-1227. Przyczynek do dziejów Pomorza w czasach zwierzchności duńskiej w pierwszej połowie XIII wieku, „Przegląd Zachodniopomorski” 18 (47), 1, pp. 7-27.
Wybranowski D. 2017, Jeszcze raz o taktyce wojen pomorskich Bolesława Krzywoustego oraz okolicznościach ich finału, „Przegląd Zachodniopomorski” 32 (61), 2, pp. 67-111.
Wyrwa A.M. 2002, Biskup Chrystian i jego próba fundacji klasztoru cysterskiego w Prusach, in: D.A. Dekański, B.A. Grenz, A. Słyszewska, A.M. Wyrwa (eds.), Pelplin. 725 rocznica powstania opactwa cysterskiego. Kulturotwórcza rola cystersów na Kociewiu, Pelplin–Tczew, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, pp. 303-330.
Zdrenka J. 1984, Kodeks dyplomatyczny Fryderyka Dregera i jego znaczenie dla badań historycznych, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Historia” 14, pp. 73-88.
Zielińska-Melkowska K. 1994, Święty Chrystian – cysters – misyjny biskup Prus (próba nowego spojrzenia), „Nasza Przeszłość” 83, pp. 35-61.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 KAMIL WASILKIEWICZ
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Prawa autorskie posiada autor/autorzy utworu, który/którzy udzielają licencji do jego opublikowania Czasopismu.