Słowa kluczowe
Kuyavia
Przeworsk Culture
cross-cultural communication
Iron Age
Jak cytować
Abstrakt
The historic region of Kuyavia has long represented an important area of cross-cultural communication in the heart of the Polish lands. During the Iron Age, Kuyavia evolved into a transit area for the amber trade between continental Europe and the Mediterranean region. This had transformative effects on the area’s inhabitants, known as members of the Przeworsk Culture, for instance in Gąski site no. 18, where the remains of a Pre-Roman Iron Age cemetery and a later settlement have been preserved. The small amounts of amber recovered from the burials suggest an initially marginal importance of amber in the material culture. This stands in stark contrast to the site’s later development when its inhabitants realized the commercial significance of amber and the advantages of their location, and were actively involved in the exchange of the fossilized resin. Amber artefacts were produced in specialized workshops where nu- merous objects have been found among imports, such as glassware, Roman coins, and terra sigillata.
Bibliografia
Almgren O. 1923, Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, Curt Kabitzsch.
Andrałojć M. 1992, Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Pruchnowie stan. 23, gm. Radziejów Kujawski, woj. Włocławek, „Sprawozdania Archeologiczne” 44, pp. 167-180.
Andrałojć M., Andrałojć M. 2012, Mennictwo celtyckie na Kujawach, Poznań, Refugium.
Andrałojć M., Stolpiak B. 2004, Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury przeworskiej w Gąskach, stan. 18, in: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (eds.), Funeralia Lednickie. Spotkanie 6, Poznań, SNAP, pp. 217-221.
Balbuza K., Danielewska-Teska M., Suchowska-Ducke P., Stolpiak B., Talarczyk-Andrałojć M. 2025, The Treasure of Roman denarii from Gąski site no. 18 (Kuyavia). Preliminary remarks, „Historia Slavorum Occidentis” 15/3(46), pp. 15-36.
Bednarczyk J., Cofta-Broniewska A. 1980, Inowrocław, woj. bydgoskie. Stanowisko 95, „Informator Archeologiczny. Badania 1979”, pp. 125-126.
Bednarczyk J., Kośko A. 1975, Badania archeologiczne na stanowisku 2 w Dobieszewicach, pow. Mogilno, „Sprawozdania Archeologiczne” 27, pp. 197-226.
Bednarczyk J., Romańska A. 2015, Karczyn/Witowy stan. 21/22. Birytualne cmentarzysko kultury przeworskiejmz Kujaw, Poznań–Inowrocław, Instytut Prahistorii UAM, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Społeczeństw Kujaw „Cuiavia”.
Bernat S. 1971, Bursztyn w podczerwieni, „Problemy” 27/12, pp. 36-37.
Błażejewski A. 2012, The Amber Road in Poland. State of research and perspectives, „Archaeologia Lituana” 13, pp. 57-63.
Bochnak T. 2014, Importy celtyckie w kulturze przeworskiej i oksywskiej na ziemiach polskich w młodszym okresie przedrzymskim. Zróżnicowanie – drogi napływu – kontekst kulturowy, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Chętnik A. 1952, Przemysł i sztuka bursztyniarska nad Narwią, „Lud” 39, pp. 385-415.
Cofta-Broniewska A. 1970, Warsztaty produkcyjne z okresu wpływów rzymskich w Jacewie pow. Inowrocław, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 34/1, pp. 93-94.
Cofta-Broniewska A. 1972, Badania archeologiczne w Jacewie pow. Inowrocław w 1968 roku, „Komunikaty Archeologiczne” 1, pp. 44-54.
Cofta-Broniewska A. 1975, Badania archeologiczne w Inowrocławiu i powiecie inowrocławskim w latach 1963-1975, „Wiadomości Archeologiczne” 40/3, pp. 411-417.
Cofta-Broniewska A. 1976, Rozwiane wątpliwości, „Z Otchłani Wieków” 42/2, pp. 119-123.
Cofta-Broniewska A. 1978, Osada z okresu wpływów rzymskich na st. 4b w Jacewie pow. Inowrocław, „Komunikaty Archeologiczne” 2, pp. 143-147.
Cofta-Broniewska A. 1979, Grupa kruszańska kultury przeworskiej. Ze studiów nad rozwojem regionalizmu społeczeństw Kujaw, Seria Archeologia 11, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Cofta-Broniewska A. 1984, Amber craft in Kuiavia in the era of Przeworsk Culture, „Archeologia Polona” 23, pp. 149-165.
Cofta-Broniewska A. 1990, Z dziejów badań nad późnym okresem lateńskim i okresem wpływów rzymskich na Kujawach, „Komunikaty Archeologiczne” 5, pp. 63-79.
Cofta-Broniewska A. 1993, Badania stanowiska 18 w Gąskach, gmina Gniewkowo, woj. bydgoskie, „Ziemia Kujawska” 9, pp. 201-224.
Cofta-Broniewska A. 1999, Amber in the material culture of the communities of the region of Kuiavia during the Roman Period, in: B. Kosmowska-Ceranowicz, H. Paner (eds.), Investigations into amber. Proceedings of the international interdisciplinary symposium Baltic amber and other fossil resins 997 Urbs Gyddanyzc, Gdańsk, Muzeum Ziemi PAN, pp. 157-175.
Cofta-Broniewska A., Bednarczyk j. 1998, Miejsce obrzędowe z doby neolitu i schyłku starożytności w Inowrocławiu, st. 58, Poznań, UAM.
Cofta-Broniewska A., Kośko A. 1976a, Łojewo, gm. Inowrocław, woj. bydgoskie. Stanowisko 4, „Informator Archeologiczny. Badania 1975”, pp. 138-139
Cofta-Broniewska A., Kośko A. 1976b, Konary, gm. Dąbrowa Biskupia, woj. bydgoskie. Stanowisko 28, „Informator Archeologiczny. Badania 1975”, pp. 126-127.
Cofta-Broniewska A., Kośko A. 2002, Kujawy w pradziejach i starożytności, Inowrocław–Poznań, ARCHmedia.
Danielewski M. 2016, Sieć grodowa na Kujawach oraz jej funkcje od połowy X do końca XIII wieku, Publikacje Instytutu Historii 130, Poznań, Instytut Historii UAM.
Dąbrowska T. 1988, Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dąbrowska T. 1997, Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta archaeologica Barbarica 3, Kraków, Secesja.
Demetz S. 1999, Fibeln der Spätlatène- und frühen römischen Kaiserzeit in den Alpenländer, Frühgeschichtliche und Provinzialrömische Archäologie. Materialien und Forschungen 4, Radhen/Westfalen, Marie Leidorf.
Domański G. 1999, Szlak czarnomorski, in: J. Andrzejowski (ed.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii, pp. 179-180.
Dulęba P., Markiewicz J. 2023, The lords of the Amber Road: amber storage, distribution and processing in the early Iron Age and the La Tène period, „Praehistorische Zeitschrift” 98/1, pp. 310-337.
Godłowski K. 1974, Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, „Rocznik Białostocki” 12, pp. 8-110.
Grygiel M. 2004, Problem chronologii i przynależności kulturowej materiałów o charakterze jastorfskim z Brześcia Kujawskiego, woj. kujawsko pomorskie, w świetle ostatnich badań nad problematyką okresu przedrzymskiego w Polsce, in: H. Machajewski (ed.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań, SNAP, Instytut Prahistorii UAM.
Guldon Z. 1974, Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku, Warszawa–Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Hennenberg M. 1977, Proportion of dying children in paleodemographical studies. Estimation by guess or by methodical approach, „Przegląd Antropologiczny” 43/1, pp. 105-114.
Kaczanowski P. 1987, Drochlin. Ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Archeologiczne 40, Kraków, UJ.
Kokowski A. 1989, Strefa sepulkralna cmentarzyska z późnego podokresu lateńskiego, in: A. Cofta-Broniewska (ed.), Miejsce pradziejowych i średniowiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej. Województwo bydgoskie, stanowisko 13, Seria Archeologia 35, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, pp. 65-124.
Kokowski A. 1991, Udział elementów celtyckich w strukturze cmentarzyska birytualnego w Kruszy Zamkowej, woj. Bydgoszcz, st. 13. Próba falsyfikacji pojęcia „grupy kruszańskiej”, „Archeologia Polski” 34/1-2, pp. 115-149.
Kostrzewski J. 1919, Die Ostgermanische Kultur der Spätlatènezeit 1-2, Mannus-Bibliothek 18-19, Leipzig–Würzburg, Curt Kabitzsch.
Kośko A., Łaszkiewicz T., Szułdrzyński A., Cofta-Broniewska A. 1974, Krusza Zamkowa, pow. Inowrocław. Stanowisko 3, „Informator Archeologiczny. Badania 1973”, p. 146.
Liana T. 1970, Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim „Wiadomości Archeologiczne” 35/4, pp. 429-491.
Makiewicz T., Michałowski A. 1997, Pracownia obróbki bursztynu w osadzie kultury przeworskiej w Sosnowcu koło Śremu (woj. poznańskie) na tle porównawczym, „Folia Praehistorica Posnaniensia” 8, pp. 139-156.
Olędzki M., Podolska-Rutkowska I., Rutkowski W. 2024, Celtic ‘Guardians’ of the Central Polish Section of the Amber Route, „Praehistorische Zeitschrift” 99/1, pp. 370-383.
Olędzki M., Zawilski P., Borowska-Strugińska B. 2018, Latkowo 50 gm. Inowrocław. Cmentarzysko szkieletowe z późnego okresu rzymskiego, Łódź, Instytut Archeologii UŁ, SNAP.
Olędzki M., Ziąbka L., Kędzierski A. 2014, Janków near Kalisz – Celtic trade post on the Amber Route, in: J. Čižmářová, N. Venclová, G. Březinová (eds.), Moravské křižovatky. Středni Podunaji mezi pravĕkem a historii, Brno, Moravské zemské muzeum, pp. 243-254.
Olędzki M., Ziętek J. 2017, Typologia, chronologia i rozprzestrzenienie fibul typu A.162 na terytorium kultury przeworskiej, in: E. Droberjar, B. Komoróczy (eds.), Římské a germánské spony ve střední Evropě. Archeologie barbarů 2012, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 53, Brno, Archeologický ústav AV ČR Brno v.v.i., pp. 363-383.
Skowron J. 2016, Relikty warsztatów rzemieślniczych w kulturze przeworskiej. Zarys problematyki, in: A. Michałowski, M. Teska, M. Żółkiewski (eds.), Viator per devia scientiae itinera. Studia nad problematyką okresów przedrzymskiego, rzymskiego, wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza. Professori Thaddeo Makiewicz septuagenario amici et socii, Seria Archeologia 53, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, pp. 51-70.
Stawicki M. 2015, Szlak bursztynowy i Askaukalis na terenie dzisiejszego Inowrocławia – próba odmitologizowania miejskiej legendy, „Ziemia Kujawska” 24, pp. 115-122.
Stolpiak B. 1980, Z badań nad wyrobami szklanymi w kulturze przeworskiej na Kujawach Centralnych, „Archeologia Polski” 25, pp. 167-181.
Tempelmann-Mączyńska M. 1983, (Review) „Grupa kruszańska kultury przeworskiej”, Aleksandra Cofta-Broniewska, Poznań 1979, „Slavia Antiqua” 29, pp. 269-276.
Tempelmann-Mączyńska M. 1985 Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im Mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen 43, Mainz am Rhein, Philipp von Zabern.
Teska M. 2013, Celtycka bransoleta z Pojezierza Iławskiego, in: A. Jaszewska (ed.), Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Zielona Góra, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, pp. 167-179.
Twardo S. 2003, Zapinki oczkowate serii pruskiej z terenu północno-wschodniego Mazowsza, „Studia i Materiały Archeologiczne” 11, pp. 165-247.
Wielowiejski J. 1980, Główny szlak bursztynowy w czasach Cesarstwa Rzymskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Ossolineum.
Wielowiejski J. 1981, Bursztyniarstwo, in: J. Wielowiejski (ed.), Prahistoria Ziem Polskich 5. Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Ossolineum.
Wielowiejski J. 1984, Na drogach i szlakach Rzymian, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wielowiejski J. 1996, Der Forschungsstand über den Hauptweg der Bernsteinstrasse, in: Z. Woźniak (ed.), Kontakte längs der Bernsteinstrasse (zwischen Caupt Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposiums – Kraków 26. – 29. April 1995, Kraków, Muzeum Archeologiczne, pp. 57-63.
Wielowiejski P. 1991, Pracownie obróbki bursztynu z okresu wpływów rzymskich na obszarze kultury przeworskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 39/3, pp. 317-361.
Wnuczek I. 2012, Strój Markomanów – Swebów w starszym okresie rzymskim, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 33, pp. 179-267.
Woźniak Z. 1982 (Review), „Grupa kruszańska kultury przeworskiej ze studiów nad rozwojem regionalizmu społeczeństw Kujaw”, A. Cofta-Broniewska, Poznań 1979, „Sprawozdania Archeologiczne” 33, pp. 272-278.
Zielonka B. 1970, Rejon Gopła w okresie późnolateńskim i rzymskim, „Fontes Archaeologici Posnanienses” 20, pp. 147-218.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Paulina Suchowska-Ducke, Milena Danielewska-Teska, Józef Bednarczyk, Barbara Stolpiak, Małgorzata Talarczyk-Andrałojć
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.