Słowa kluczowe
Wielkopolska
early Middle Ages
strongholds
Piast realm
Jak cytować
Abstrakt
The aim of the study is to present the role of the stronghold on Ostrów Tumski island in Poznań from the 10th to the mid-11th century. A key aspect of the considerations shown in the article remains the location of the feature in the changing structure of the Piast rule. Therefore, an attempt has been made to juxtapose Poznań with other central strongholds in Wielkopolska, namely Giecz, Grzybowo, Gniezno, Moraczewo, and Ostrów Lednicki. The paper discusses the origins of the stronghold on Ostrów Tumski but also focuses on the subsequent phases of its development. It is evident that the reign of Mieszko I remained crucial for Poznań, when the location underwent a major expansion to a four-part form, but above all was associated with the religious conversion. At that time, a palace with a chapel was built on Ostrów Tumski, accompanied by the construction of a cathedral for the first bishopric in the Polish lands, headed by Bishop Jordan. The Poznań stronghold did not diminish in importance during the reign of Bolesław I the Brave, and even though the ruler made Gniezno the capital of the archbishopric and a place of pilgrimage, Ostrów Tumski, located between the Warta and Cybina rivers, continued to be a key stronghold in the Piast realm. Poznań was a location for the peace negotiations in 1005, but also most likely the burial place of the rulers of the Piast dynasty.
Bibliografia
Gallus Anonymous 1952, Galli Anonymi Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum, in: MPH s.n., vol. 2, editing and introduction by – K. Maleczyński, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
Kosmas 1923, Die chronik der Böhmem des Cosmas von Prag, in: MGH SRG n.s., vol. 2, B. Bretholz, W. Weinberger (eds.), Berlin, Weidmannsche Buchhandlung.
Kronika wielkopolska 1970, Chronica Poloniae Maioris, in: MPH s.n., vol. 8, editing and commentary by B. Kürbis, Warszawa.
Długosz Jan 1964, Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 1-3, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Thietmar 1953, Kronika Thietmara, translation, introduction and commentary by M.Z. Jedlicki, Poznań, Instytut Zachodni.
Widukind 1935, Widukindi monachi Corbeiensis rerum gestarum Saxonicarum libri tres, in: MGH SRG, P. Hirsch, H.-E. Lohmann (eds.), Hannover, Impensis Bibliopolii Hahniani.
Antowska-Gorączniak O. 2013, Badania na stanowisku przy ul. Posadzego 5 w 2009/2010 – charakterystyka nawarstwień, in: H. Kóčka-Krenz (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu, vol. 8, Poznań, pp. 19-60.
Balzer O. 1895, Genealogia Piastów, Kraków, Akademia Umiejętności.
Banaszak D., Kowalczyk A., Tabaka A. 2020, Chronologia i kontekst palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego w świetle badań i materiałów archeologicznych, in: D. Banaszak, A. Kowalczyk, A. Tabaka, A.M. Wyrwa (eds.), Ostrów Lednicki – palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Chronologia i kontekst, Lednica, Museum of the First Piasts in Lednica, pp. 49-113.
Bieniak J. 2010, Państwo Miecława. Studium analityczne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Buko A. 2012, Ośrodki centralne a problem najstarszego patrymonium dynastii Piastów, „Archeologia Polski” 57, vol. 1-2, pp. 133-159.
Bukowska A. 2013, Najstarsza katedra w Poznaniu. Problem formy i jej genezy w kontekście architektury około roku 1000, Kraków, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana.
Cetwiński M. 2011, Gnieźnieńskie koronacje w przekazach rocznikarskich, in: J. Dobosz, M. Matla, L. Wetesko (eds.), Gnieźnieńskie koronacje królewskie i ich środkowoeuropejskie konteksty, Gniezno 2011, pp. 235-242.
Dalewski Z. 1991, Między Gnieznem a Poznaniem. O miejscach władzy w państwie pierwszych Piastów, „Kwartalnik Historyczny” 98, vol. 2, pp. 19-43.
Danielewski M. 2014, Struktura grodowa w drugiej połowie XI wieku. Czy lata 30. XI wieku wyznaczają przełom dla funkcjonowania organizacji grodowej w Polsce, „Historia Slavorum Occidentis” 7, no. 2, pp. 130-155.
Danielewski M. 2016, Dzieje polityczne we wczesnym średniowieczu, in: J. Dobosz (ed.), Dzieje Gniezna pierwszej
stolicy Polski, Gniezno, Miasto Gniezno i Powiat Gnieźnieński, pp. 22-51.
Danielewski M. 2019, Cuiavia Christiana. U progu chrześcijaństwa i Kościoła na Kujawach w X-XII wieku, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Danielewski M. 2021, The stronghold in Grzybowo in the context of interdisciplinary research into the functions of early medieval strongholds from the 10th and 11th centuries, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Danielewski M. 2022a, An expedition of Henry II, king of Germany, to the domain of Bolesław I the Brave in 1005 in the light of written sources and historical re-enactment, “Slavia Antiqua” 63, pp. 259-276.
Danielewski M. 2022b, Przestrzenne zagospodarowanie wnętrza grodu, in: M. Danielewski, J. Wrzesiński, featuring A. Głód (eds.), Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 173-185.
Dębski A. 2022, Wyroby ceramiczne z grodziska w Grzybowie, pozyskane w latach 2018-2019, in: M. Danielewski, J. Wrzesiński, featuring A. Głód (eds.), Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 261-308.
Dowiat J. 1969, Chrzest Polski, Warszawa, Wiedza Powszechna.
Dróżdż K. 2009, Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski, Wydawnictwo Templum.
Gąsiorowski A. 1991, Tradycja poznańskich grobowców monarszych, in: D. Gawinowa, S. Gawlas,
M. Koczerska, S.K. Kuczyński, E. Potkowski, A. Rottermund, J. Tyszkiewicz (eds.), Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, pp. 231-239.
Goslar T., Pawlak E., Wyrwa A.M. 2020, Datowanie zabytków Ostrowa Lednickiego na podstawie analizy bayesowskiej i dat radiowęglowych, in: D. Banaszak, A. Kowalczyk, A. Tabaka, A.M. Wyrwa (eds.), Ostrów Lednicki – palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Chronologia i kontekst, Lednica, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, pp. 323-350.
Górecki J., Łastowiecki M. 2016, Konstrukcje obronne Ostrowa Lednickiego, in: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (eds.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 59-71.
Janiak T. 2004, Problematyka wczesnych faz kościoła katedralnego w Gnieźnie, in: T. Janiak, D. Stryniak (eds.), Początki architektury monumentalnej w Polsce, Gniezno, Muzeum Początków Państwa Polskiego, pp. 85-130.
Jasiński K. 2004, Rodowód pierwszych Piastów, epilogue by T. Jurek, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Jurek T. 2018, Biskupstwo poznańskie w wiekach średnich, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Kaczmarczyk Z. 1988, Zniszczenie Poznania w latach 1037-1039. Kraków stolicą państwa, in: J. Topolski (ed.), Dzieje Poznania, vol. 1 till 1793, Warszawa–Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, p. 89.
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kara M. 2024, Początki państwa polskiego i rola (funkcje Poznania) w świetle nowszych ustaleń archeologicznych, in: A. Stempin (ed.), Przekrój Poznania. Katalog wystawy stałej Rezerwatu Archeologicznego Genius Loci, Poznań, Muzeum Archeologiczne, pp. 32-43.
Kola A., Radka K., Wilke G. 2016, Mosty traktu „poznańskiego” i „gnieźnieńskiego” w świetle badań podwodnych (1982-2015), in: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (eds.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 107-129.
Korta W. 1984, Aspekty polityczne wojen polsko-niemieckich za pierwszych Piastów, in: L. Leciejewicz (ed.), Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, pp. 25-48.
Kóčka-Krenz H. 2000, Wczesnopiastowski Poznań w świetle źródeł archeologicznych, in: A. Wójtowicz (ed.), Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, Poznań, Ośrodek Wydawnictw Naukowych,pp. 61-76.
Kóčka-Krenz H. 2010, Pozycja Poznania w X wieku w źródłach archeologicznych, in: A. Wójtowicz (ed.), Tu się wszystko zaczęło. Rola Poznania w państwie Pierwszych Piastów, Poznań, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, pp. 33–60.
Kóčka-Krenz H. 2015a, Ostrów Tumski w Poznaniu w początkach polskiej państwowości, in: A. Stempin (ed.), 966 – Pamięć w dębie zachowana, Poznań, Muzeum Archeologiczne, pp. 11-25.
Kóčka-Krenz H. 2015b, Poznań – od grodu do miasta, „Archaeologia Historica Polona” 23, pp. 121-138.
Kóčka-Krenz H. 2016, Najstarsze kościoły poznańskiego grodu, in: M. Rębkowski (ed.), Kościoły w dobie chrystianizacji, Szczecin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego i Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 117-135.
Kóčka-Krenz H. 2018a, Archeologiczne ślady Christianitatis w przestrzeni poznańskiego Ostrowa Tumskiego, in: A. Stempin (ed.), Blask Christianitatis. Akademia Genius Loci – zapis gromadzonych materiałów. Album wystawy pt. Blask Christianitas, Poznań, Muzeum Archeologiczne, pp. 51-59.
Kóčka-Krenz H. 2018b, Pochówki królewskie w katedrze poznańskiej, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski” 2, pp. 39–56.
Krysztofiak T. 2016, Ośrodek grodowy w Gieczu w okresie przed- i wczesnopaństwowym, in: M. Kara,
T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa (eds.), Gród Piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 115-154.
Krzemieńska B. 1959, W sprawie chronologii wyprawy Brzetysława I na Polskę, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 12, pp. 23-37.
Kurnatowska Z. 1990, Archeologiczne świadectwa o najstarszych grobowcach w katedrze poznańskiej, „Roczniki Historyczne” 55/56, pp. 71-84.
Kurnatowska Z. 2000, Relacje Wielkopolski i Śląska w okresie plemiennym i wczesnopaństwowym, in: M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (eds.), Śląsk około roku 1000, Wrocław, Polska Akademia Nauk. Oddział we Wrocławiu, pp. 11-24.
Kurnatowska Z. 2008, Początki i rozwój państwa, in: M. Kobusiewicz (ed.), Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Oddział w Poznaniu, pp. 297-395.
Kurnatowska Z. 2010, Poznań w procesie formowania się państwa Piastów, in: A. Wójtowicz (ed.), Tu się wszystko zaczęło. Rola Poznania w państwie Pierwszych Piastów, Poznań, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, pp. 9-31.
Kurnatowska Z., Kara M. 2005, Na tropie Poznana – eponima naszego miasta, in: Z. Kurnatowska, T. Jurek (eds.), Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 9-26.
Kurnatowski S. 1994, Przemiany osadnicze w procesie kształtowania Wielkopolski jako regionu historycznego, „Slavia Antiqua” 25, pp. 3-45.
Kurnatowski S. 2008, Jak powstawała Wielkopolska, in: M. Kobusiewicz (ed.), Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Oddział w Poznaniu, pp. 49-92
Kurnatowski S., Kurnatowska Z. 1997, O przemianach regionu Wielkopolski w czasach piastowskich, in: T. Jasiński, T. Jurek, J.M. Piskorski (eds.), Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 67-74.
Kürbis B. 1990, Epitafium Bolesława Chrobrego. Analiza literacka i historyczna „Roczniki Historyczne” 55/56 , pp. 95-132.
Labuda G. 1988, Studia nad początkami państwa polskiego, vol. II, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Labuda G. 2004, Święty Wojciech, biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Labuda G. 2008, Mieszko II król Polski (1025-1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Labuda G. 2010, Wizerunek Kazimierza Odnowiciela w nowym historiograficznym, analityczno-syntetycznym spojrzeniu, „Roczniki Historyczne” 76, pp. 283-287.
Labuda G. 2012, Pierwsze wieki monarchii piastowskiej, Poznań, Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Matla-Kozłowska M. 2008, Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Olejnik K. 2002, Działanie wojenne na obszarze Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej w dobie państwa piastowskiego (X-XIV wiek), in: W. Wróblewski (ed.), Działania militarne w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej, Warszawa, Comandor, pp. 33-72.
Ożóg K. 2015, Chrzest Polski, Kraków, Biały Kruk.
Pilarczyk Z., Danielewski M., Kościelniak K. 2017, Wojenny Poznań. Fortyfikacje i walki o miasto do XVIII wieku, Poznań, Instytut Historii UAM.
Rodzińska-Chorąży T. 2016, Kościół św. Jana Chrzciciela w Gieczu – między przesłaniem a tajemnicą, in: M. Kara, T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa (eds.), Gród Piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 179-207.
Samp M. 2021, Kazimierz Odnowiciel. Roztropny polityk, zwycięski wódz, Warszawa, Wydawnictwo Lira.
Sankiewicz P. 2008, Wczesnośredniowieczne konstrukcje obronne grodu poznańskiego, in: H. Koćka-Krenz (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu, vol. 6, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, pp. 15-28.
Sawicki T. 1999, Z badań nad przemianami topografii i funkcji grodu książęcego na Górze Lecha w Gnieźnie, „Slavia Antiqua” 50, pp. 9-29.
Sawicki T. 2001, Wczesnośredniowieczny zespół grodowy w Gnieźnie, in: Z. Kurnatowska (ed.), Gniezno w świetle ostatnich badań archeologicznych. Nowe fakty, nowe interpretacje, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 87-126.
Sawicki T. 2018, Powstanie i rozwój wczesnośredniowiecznego zespołu grodowego, in: T. Sawicki (co-ed.), M. Bis (ed.), Gniezno. Wczesnośredniowieczny zespół grodowy, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 119-144.
Sikora M. 2024, Poznańskie fortyfikacje – monumentalny symbol władzy pierwszych Piastów, in: A. Stempin (ed.), Przekrój Poznania. Katalog wystawy stałej Rezerwatu Archeologicznego Genius Loci, Poznań, Muzeum Archeologiczne, pp. 44-54.
Sikorski D.A. 2010, Od pogańskich sanktuariów do chrześcijańskich kościołów na Słowiańszczyźnie Zachodniej, in: K. Bracha, Cz. Hadamik (eds.), Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Warszawa, Wydawnictwo DiG, pp. 405-427.
Sikorski D.A. 2011, Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Rozważania nad granicami poznania historycznego, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Sikorski D.A. 2013, Mieszko Pierwszy Tajemniczy i jeszcze bardziej tajemnicza metoda historiograficzna, „Roczniki Historyczne” 79, pp. 183-203.
Sikorski D.A. 2014, Mieszko I mniej już tajemniczy (odpowiedź Przemysławowi Urbańczykowi), „Roczniki Historyczne” 80, pp. 277-285.
Skibiński E. 2011, Koronacje pierwszych Piastów w najstarszych źródłach narracyjnych, in: J. Dobosz, M. Matla, L. Wetesko (eds.), Gnieźnieńskie koronacje królewskie i ich środkowoeuropejskie konteksty, Gniezno, Urząd Miejski w Gnieźnie, Instytut Kultury Europejskiej UAM i Instytut Historii UAM, pp. 213-234.
Strzelczyk J. 1999, Bolesław Chrobry, Poznań, Wydawnictwo WBP.
Strzelczyk J. 1992, Mieszko Pierwszy, Poznań, Wydawnictwo ABOS.
Strzyżewski Cz., Łastowiecki M., Kara M. 2003, Wczesnośredniowieczne grodzisko w Moraczewie pod Ostrowem Lednikim. Komunikat o wynikach badań archeologicznych w latach 1977-1981, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne” 6, pp. 76-93.
Śliwiński B. 2014, Bezprym. Pierworodny syn pierwszego króla Polski (986 – zima/wiosna 1032), Kraków, Wydawnictwo Avalon.
Urbańczyk P. Najdawniejsze stolice państwa piastowskiego, in: Sz. Skibiński (ed.), Polska na przełomie I i II tysiąclecia, Poznań, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, pp. 235-246.
Urbańczyk P. 2012, Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Urbańczyk P. 2014, Furor Sikorscianus, czyli pryncypialny strażnik ortodoksji, „Roczniki Historyczne” 80, pp. 267-277.
Urbańczyk P. 2017, Bolesław Chrobry – lew ryczący, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Wetesko L. 2013, Piastowie i ich państwo w łacińskiej Europie. Studia z dziejów kultury politycznej X i XI wieku, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Wetesko L. 2016, Architektura i sztuka, in: J. Dobosz (ed.), Dzieje Gniezna pierwszej stolicy Polski, Gniezno, Miasto Gniezno i Powiat Gnieźnieński, pp. 73-85.
Wrzesiński J., Kara M. 2016, Chronologia i fazy użytkowania tzw. II kościoła na Ostrowie Lednickim, in: Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa (eds.), Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, pp. 173-193.
Wojciechowski P.K. 1998, Data wyprawy Brzetysława I do Polski w rękopisach Kroniki Czechów Kosmasa z Pragi, „Przegląd Historyczny” 89, part 2, pp. 263-267.
Zakrzewski S. 2006, Bolesław Chrobry Wielki, Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Zydorek D. 2001, W sprawie tradycji o pochówku Bolesława Chrobrego – raz jeszcze, in: D. Zydorek (ed.), Scriptura custos memoriae. Prace historyczne, Poznań, Instytut Historii UAM, pp. 511-522.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Marcin Danielewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.