Słowa kluczowe
tribal period
archaeo-zoology
economy
animal husbandry
Jak cytować
Abstrakt
The article presents the results of an archaeo-zoological analysis of a post-consumption collection of 2,226 bone fragments, and a set of bone artefacts from an early medieval (second half of the 9th – first half of the 10th century) settlement in Dakowy Mokre. The inhabitants’ economy was based on the breeding of domesticated mammals and birds, supplemented to a small extent by hunting wild animals: deer, roe deer, wild boar and hares. In animal husbandry, the most important role was played by small cattle used as a source of meat and fat, as well as milk and draught power. Of lesser importance were medium-sized pigs, sheep, goats, and domestic chickens. These animals provided mainly food products (meat, fat, eggs). Animal products were also used, including bone raw material used to make various items (carding combs, spikes, needles).
Bibliografia
Banach B. 2015, Zabytki wydzielone z warstw wczesnośredniowiecznych grodu i podgrodzia (stan. 1 i 1a), w: S. Kurnatowski (red.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX-XIV. Warszawa, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 287-307.
Biermann F., Kiesler A., Nowakowski D. 2008, Neue Forschungen am Burgwall Kleinitz (Klenica, pow. zielonogórski) in Niederschleisien, Polen. Ein Vorbericht, „Ethnographisch Archäologische Zeitschrift” 49, s. 67-98.
Biermann F., Kiesler A., Nowakowski D. 2014, Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r., w: K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej, Wrocław–Głogów, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 269-334.
Brzostowicz M. 2002, Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Brzostowicz M. 2016, Inne przedmioty codziennego użytku, w: M. Brzostowicz (red.), Grodzisko wczesnośredniowieczne w Spławiu, woj. wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych, Poznań, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, s. 43-46.
Całkin V.I. 1960, Izmienčivost metapodij i jejo značenije dlja izučenija krupnogo rogotogo skota drevnosti, „Bjulleten Obščestva Ispytatelej Prirody, Odtel Biologii” 65/1, s. 109-126.
Cnotliwy E. 1958, Wczesnośredniowieczne przedmioty z rogu i kości z Wolina, ze stan. 4, „Materiały Zachodniopomorskie” 4, s. 195-229.
Cnotliwy E. 1986, Obróbka kości i poroża, w: E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (red.), Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, Polskie Badania Archeologiczne 23, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdański–Łódź, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 271-275.
Dembińska M. 1963, Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dembińska M. 1975, Zmiany w strukturze hodowli na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 23, s. 201-224.
Dembińska M. 1999, Food and drink in medieval Poland: rediscovering cuisine of the past, Philadelphia, University of Pennsylvania Press.
Diakowski M. 2011, Analiza traseologiczna materiału kostnego ze stanowiska nr 8 w Magnicach, gm. Kobierzyce, w: J. Baron (red.), Wielokulturowe stanowisko nr 8 w Magnicach, gmina Kobierzyce, województwo dolnośląskie, „Archeologiczne Zeszyty Autostradowe” 11, s. 161-170.
Diakowski M. 2014, Metoda traseologiczna i eksperymentalna w określeniu technologii i funkcji przedmiotów kościanych ze stanowiska nr 1 w Lizawicach, pow. oławski, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 56, s. 117-140. Driesch A., von den 1976, A guide to the measurement of animal bones from archaeological sites as developed by the Institut für Palaeoanatomie, Domestikationsforschung und Geschichte der Tiermedizin of the University of Munich, Peabody Museum Bulletin 1, Harvard.
Dzięgielewski S. 1973, Jeleń, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Fock J. 1966, Metrische Untersuchungen an Metapodien einiger europäischer Rinderrasen, München, Disseration.
Gifford-Gonzales D. 2018, An Introduction to Zooarchaeology, Santa Cruz, Springer.
Gręzak A., Kurach B. 1996, Konsumpcja mięsa w średniowieczu oraz w czasach nowożytnych na terenie obecnych ziem Polski w świetle danych archeologicznych, „Archeologia Polski” 41/1-2, s. 139-167.
Godynicki Sz., Wiland C. 1967, Szczątki kostne zwierząt z wczesnośredniowiecznego grodziska w Siemowie, pow. Gostyń, „Slavia Antiqua” 14, s. 177-183.
Habermehl K.H. 1975, Die Alterbestimmung bei Haus- und Labortieren, Berlin, Paul Parey.
Hilczerówna Z. 1967, Wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Siemowie, pow. Gostyń, „Slavia Antiqua” 14, s. 131-176.
Iwaszczuk U. 2014, Animal husbandry on the Polish territory in the Early Middle Ages, “Quaternary International” 346, s. 69-101;
Jaworski K. 1990, Wyroby z kości i poroża w kulturze wczesnośredniowiecznego Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu, Wrocław–Warszawa, Oficyna Wydawnicza Volumen, Uniwersytet Wrocławski.
Jaworski K. 2012, Obróbka surowca kościanego w średniowieczu i czasach nowożytnych w zachodniej części Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu. Materiały z posesji przy ul. Katedralnej 4, „Wratislavia Antiqua” 17, s. 165-204.
Kaczmarek J., Kaczmarek H., Silska P. 2013, Początki starożytnictwa wielkopolskiego w korespondencji Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Krysiak K., Kobryń H., Kobryńczuk F. 2007, Anatomia zwierząt, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kobryń H. 1989, Zastosowanie metody punktowej w badaniach wykopaliskowych szczątków kostnych konia (Equus Przewalski F. Caballus), „Archeologia Polski” 34/1, s. 7-12.
Kolda J. 1936, Srovnávaci anatomie zviřat domácich se zřetelem k anatomii člověka, Brno, V. Brnê.
Kurnatowska Z. (także Hilczerówna Z.) 1963, Wczesnośredniowieczne grodzisko w Daleszynie (st. 2) w pow. gostyńskim, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kurnatowska Z. (także Hilczerówna Z.) 1967, Wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Siemowie, pow. Gostyń, „Slavia Antiqua” 14, s. 131-173.
Küchelmann H.Ch., Zidarov P. 2005, Let’s skate together! Skating on bones in the past and today, w: H. Luik, A.M. Choyke, C.E. Batey, L. Lõugas (red.), From Hooves to Horns, from Mollusc to Mammoth Manufacture and Use of Bone Artefacts from Prehistoric Times to the Present, Proceedings of the 4th Meeting of the ICAZ Worked Bone Research Group at Tallinn, Tallin, s. 1-21.
Lasota-Moskalewska A. 1980, Morphotic changes of domestic cattle skeleton from the Neolithic Age to the beginning of the Iron Age, „Wiadomości Archeologiczne” 65/2, s. 119-163.
Lasota-Moskalewska A. 2008, Archeozoologia. Ssaki, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Lasota-Moskalewska A., Kobryń H., Świeżyński K. 1987, Changes in the size of the domestic and wild pig from the Neolithic to the Middle Ages, “Acta Theriologica” 32/5, s. 51-81.
Leciejewicz L. 1998, O modelu kultury wczesnosłowiańskiej, w: H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Instytut Archeologii i Enologii PAN, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, s. 31-37.
Legrand A. 2008, Neolithic bone needles and vegetal fibres working: experimentation and use-wear analysis, w: L. Longo, N. Skakun (red.), Prehistoric Technology 40 years later: Functional Studies and the Russian Legacy, Oxford, BAR IS 1783/2008, 445-450.
Legrand A., Sidéra, I. 2007, Methods, means, and results when studying European bone industry, w: C. Gates St-Pierre, R. Walker (red.), Bones as Tools: Current Methods and Interpretations in Worked Bone Studies, BAR International Series, 1622, Oxford, Oxbow, s. 67-79.
Lutnicki W. 1972, Uzębienie zwierząt domowych, Warszawa–Kraków, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lyman R. L. 1994, Vertebrate taphonomy, Cambridge, Cambridge University Press.
Łosiński W. 1970, Z badań nad strukturą gospodarstwa wiejskiego w późnej starożytności i na początku wczesnego średniowiecza na ziemiach polskich, „Archeologia Polski” 15, s. 519-538.
Makowiecka M. 2019, Wyniki badań archeozoologicznych z miejscowości Przytok, stan. 1, w: B. Gruszka (red.), Wczesnośredniowieczny gród i osada w Przytoku, stan. 1 i 2. Wyniki badań archeologicznych i środowiskowych, Monografie wczesnośredniowieczne 4, Zielona Góra, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, s. 111-112.
Makowiecka M. Makowiecki D. 2016, Badania archeozoologiczne szczątków kostnych z miejscowości Połupin, stan. 2, woj. lubuskie, w: B. Gruszka (red.), Wczesnośredniowieczny gród w Połupinie, stan. 2. Nowe analizy i interpretacje źródeł archeologicznych i przyrodniczych, Zielona Góra, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, s. 101-108.
Makowiecki D. 2001, Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu. Studium archeologiczne (=Biblioteka Studiów Lednickich 6), Poznań–Lednogóra, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Makowiecki D. 2006, Wybrane zagadnienia ze studiów nad gospodarką zwierzętami we wczesnośredniowiecznych kompleksach grodowych Pomorza, Wielkopolski i Dolnego Śląska, w: W. Chudziak (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń–Wrocław–Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 123-150.
Makowiecki D. 2010, Wczesnośredniowieczna gospodarka zwierzętami i socjotopografia in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Studium archeozoologiczne (=Mons Sancti Laurentii 6). Toruń.
Makowiecki D. 2016, Zwierzęta średniowiecznego i nowożytnego Poznania oraz okolic. Podstawy archeozoologiczne (=Ekologia Historyczna Poznania 3), Poznań, Wydawnictwo Naukowe Bogucki.
Makowiecki D. 2019, Wyniki archeozoologicznej identyfikacji zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska 2 w Dąbrówce, w: M. Szmyt, P. Pawlak (red.), Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. wielkopolskie, Poznań, Wydawnictwo Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, s. 392-441.
Makowiecki D. 2020, Fauna w wybranych mikroregionach osadniczych i jej znaczenie gospodarcze, w: W. Chudziak, R. Kaźmierczak (red.), Człowiek na pograniczu: na peryferiach Civitas Schinesghe, Toruń, Instytut Archeologii Uniwersytetu im. M. Kopernika w Toruniu, t. 2, s. 147-170.
Makowiecki D. Makowiecki D., Makowiecka M. 2012, Wyniki badań zwierzęcych szczątków kostnych z miejscowości Nowiniec, stan. 2, gm. Lubsko, woj. lubuskie, w: B. Gruszka (red.), Nowiniec, stan. 2. Wczesnośredniowieczny gród na pograniczu śląsko-łużyckim w świetle badań interdyscyplinarnych, Zielona Góra, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej w Zielonej Górze, s. 177- 204.
Makowiecki D. Makowiecki D., Makowiecka M. 2015, Gospodarka zwierzętami w czasach rozwoju grodu i zamku w Międzyrzeczu na podstawie badań archeozoologicznych średniowiecznych szczątków ze stanowiska nr 1, w: S. Kurnatowski (red.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX-XIV, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 393-408.
Makowiecki D. Makowiecki D., Makowiecka M. 2018, Zwierzęta gnieźnieńskiego zespołu grodowego we wczesnym średniowieczu, w: T. Sawicki, M. Bis (red.), Gniezno – wczesnośredniowieczny zespół grodowy (=Origines Polonorum 11), Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 365-401.
Makowiecki D., Makowiecka M., Wiejacka M., Wiejacki J. 2014, Zbiory faunistyczne z osady w miejscowości Zawada, stan. 1, a gospodarka zwierzętami i środowisko przyrodnicze na pograniczu Dolnego Śląska, Wielkopolski i Łużyc w IX-XIII w., w: Gruszka B. (red.), Wczesnośredniowieczna osada w Zawadzie, stan. 1, gm. Zielona Góra. Studia interdyscyplinarne, Zielona Góra, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, s. 197-230.
Makowiecki D., Ptaszyk J., Stępnik T., Strzelczyk J. 2016, Elementy gospodarki, w: M. Brzostowicz (red.), Grodzisko wczesnośredniowieczne w Spławiu, woj. wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych, Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses 17, Poznań, Wydawnictwo Muzeum Archeologicznego, s. 52-63.
Makowiecki D., Stach A. 2007, Ssaki wolno żyjące w holocenie Polski – aspekty środowiskowe i gospodarcze, w: M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (red.), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kultura w Polsce. Środowisko – Człowiek – Cywilizacja 1, Poznań, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, s. 155-170.
Michalski T., Makohonienko M., Kara M., Jasiewicz J. 2016, Poznań na tle wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego obszaru Wielkopolski w kontekście uwarunkowań środowiskowych – studium geoinformacyjne, w: M. Kara, M. Makohonienko, A. Michałowski (red.), Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, s. 213-246.
Mizerka J. 2024. Konstrukcja słupowa na majdanie grodziska ze starszych faz wczesnego średniowiecza w Dakowach Mokrych, pow. nowotomyski. Rozważania dotyczace tzw. budynków halowych, „Slavia Antiqua” 65, s. 189-215.
Moździoch S. 1990, Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku. Studium archeologiczne, Wrocław, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Müller H.H. 1973, Das Tierknochenmaterial aus den frühgeschichtlichen Siedlungen von Tornow, Kr. Calau, w: J. Herrmann (red.), Die germanischen und slavischen Siedlungen und das mittelalterliche Dorf von Tornow, Kr. Calau, „Schriften zur Ur-und Frühgeschichte“ 26, s. 278-310.
Norska-Gulkowa M. 1985, Wyroby z rogu i kości z wczesnośredniowiecznego grodu-miasta na Ostrówku w Opolu, „Opolski Rocznik Muzealny” 8, s. 221-308.
Osypińska M. 2019, Gospodarka zwierzętami we wczesnośredniowiecznym Santoku. Studium archeozoologiczne, w: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz Królestwa Polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s. 326-347.
Pachulski P. 2008, Analiza zwierzęcych szczątków kostnych, w: E. Pawlak, P. Pawlak (red.), Osiedla wczesnośredniowieczne w Markowicach pod Poznaniem wraz z pozostałościami osadnictwa pradziejowego, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, s. 82-87.
Pawlak E. 2016, Wczesnośredniowieczna osada w Bytkowie pod Poznaniem, „Raport” 11, s. 123-165.
Pawlak E., Pawlak P. 2008, Osiedla wczesnośredniowieczne w Markowicach pod Poznaniem wraz z pozostałościami osadnictwa pradziejowego, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Pawlak E., Pawlak P. 2019, Pozostałe kategorie źródeł ruchomych na stanowisku 2 w Dąbrówce, w: M. Szmyt, P. Pawlak (red.), Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. wielkopolskie, Poznań, Wydawnictwo Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, s. 163-172.
Piątkowska-Małecka J. 2023, Zwierzęta w życiu mieszkańców wczesnośredniowiecznego grodu na Zawodziu w Kaliszu w świetle dawnych i aktualnych wyników badań archeozoologicznych, „Archeologia Polski” 68, s. 245-278.
Pielowski Z. 1984, Zając, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Popesko P. 2008, Atlas anatomii topograficznej zwierząt domowych, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Prost E. 2006, Zwierzęta rzeźne i mięso: ocena i higiena, Lublin, Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
Schmid E. 1972, Atlas of animal bones, Londyn, Elsevier Publishing Company.
Schramm Z. 1967, Różnice morfologiczne niektórych kości kozy i owcy, „Roczniki Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu” 36, s. 107-133.
Sobociński M. 1960, Szczątki kostne zwierząt z wykopalisk w Daleszynie, w: Z. Hilczerówna (red.), Wczesnośredniowieczne grodzisko w Daleszynie (st. 2) w pow. gostyńskim, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 91-93.
Sobociński M. 1963, Materiał kostny z wykopalisk wczesnośredniowiecznego grodziska w Bonikowie, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Schwartz W. 1880, Nachtarg zu den Materialen zur prähistorischen Kartographie der Prov. Posen (Zusammenstellung der Funde und Fundorte), Poznań, Decker W.
Szenkin M. 1994, Wczesnośredniowieczne wyroby z poroża I kości z dorzecza dolnej Drwęcy, w: J. Olczak (red.), Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej. Wybrane zagadnienia i materiały, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 27-82.
Śmigielski W. 1974, Sprawozdanie z badań, maszynopis przechowywany w Archiwum IAE PAN w Poznaniu.
Śmigielski W. 1975, Dakowy Mokre, pow. Nowy Tomyśl, stanowisko 1, „Informator Archeologiczny”, Badania rok 1974, s. 159-160.
Teichert M. 1969, Osteometrische Untersuchungen zur Berechnung der Widerristhöhe bei vor- und frühgeschichtlichen Schweinen, „Kühn-Archiv” 83, s. 237-292.
Virchow R. 1877, Die Burgwalle an der Mogilnitza, „Zeitschrift fur Ethnologie” 9, s. 243-254.
Waszczuk K., Żychliński D., Prawniczak R., Pachulski P. 2014, Czy w Gnieźnie wszyscy jeździli na łyżwach? Łyżwy z osady Targowisko w Gnieźnie – przyczynek do sposobów ich użytkowania w okresie średniowiecza i nie tylko, „Slavia Anitqua” 55, s. 179-209.
Wyrost P. 1994, Dawna fauna Polski w świetle badań kostnych materiałów archeologicznych. Rozmieszczenie w czasie i przestrzeni, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu” 259, „Archeozoologia” 19, s. 75-176.
Zamelska-Monczak K. 2019, Przedmioty z kości i poroża oraz z metali, w: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz Królestwa Polskiego. Wyniki badan z latach 1958-1965, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 192-225.
Zeder M.A., Lapham H.A. 2010, Assessing the reliability of criteria used to identify postcranial bones in sheep, Ovis, and goats, Capra, „Journal of Archaeological Science” 37/11, s. 2887-2905.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Jagoda Mizerka-Urbaniak, Joanna Piątkowska-Małecka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.