Keywords
human remains
stronghold
mound
sacrifice
How to Cite
Abstract
The aim of this article is to analyse the human remains obtained during archaeological excavations conducted at an early medieval settlement in Santok. The older stage of the settlement’s existence is attributed to the discovery of human skulls and mandibles. The remains of several children of perinatal age were found in a multi-layered mound located inside the stronghold. The human bone finds presented in this article are not associated with typical early medieval burials and cemeteries. The broad context of these finds is presented in relation to their location and conditions of preservation. An interpretation of the practices of bone deposition and the significance of these assemblages has been suggested.
References
AlQahtani S.J., Hector M.P., Liversidge H.M. 2010, Brief communication: The London atlas of human tooth development and eruption, “American Journal of Physical Anthropology” 142 (3), s. 481-490.
Armit I. 2012, Headhunting and the Body in Iron Age Europe, Cambridge University Press.
Beilke-Voight I. 2010, Menschliche „Bauopfer”. Ein archäologisch-historischer Überblick, “Ethnographisch- archäologische Zeitschrift” 50 (2009), s. 67-78.
Biermann F. 2017, Kult, Sklaverei, Mord und Totschlag – menschliche Knochen aus slawischen Siedlungsbefunden, w: F. Biermann, Th. Kersting, A. Klammt (red.), Religion und Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raum, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 82, Weißbach: Beier & Beran. Archäologische Fachliteratur, s. 97-119.
Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. 2011, Od ogniska do zniszczenia pożarem. Grodzisko w Klenicy, gm. Bojadła, w: A. Jaszewska, A. Michalak (red.), Ogień. VI Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Zielona Góra, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, s. 329-348.
Brackmann A., Unverzagt W. 1936, Zantoch. Eine Burg im deutschen Osten, Teil 1. Zantoch in der schriftlichen Überlieferung und den Ausgrabungen 1932/1933, Leipzig.
Brzeżycki J. 1997, Cmentarzysko i grodziska średniowieczne na stanowisku 2 w Santoku, w: D. Rymar, Z. Czarnuch, S. Janicka (red.), Santockie zamki. Materiały z sesji historycznej, Gorzów Wlkp., s. 7-41.
Chapman J. 2000, Fragmentation in archaeology, people, places and broken objects in the prehistory of South-Eastern Europe, London, Routledge.
Chudziak W. (red.) 2003, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, „Mons Sanctii Laurentii” 1, Toruń, Wydawnictwo Naukowe UMK.
Cieślik J. 2010, Uwagi o stanie badań nad miejscami kultu pogańskiego Słowian na ziemiach polskich, w: K. Bracha, C. Hadamik (red,), Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie środkowej, Warszawa, DIG, s. 27-80.
Dalewski Z. 1990, Zakładziny: obrzęd i mit. O słowiańskich zwyczajach i wierzeniach związanych z udową domu i zakładaniem miasta, „Konteksty: polska sztuka ludowa: antropologia kultury, etnografia, sztuka” 44, 4 (211), s. 17-24.
Dymaczewska U., Dymaczewski A. 1967, Wczesnośredniowieczny Santok, „Slavia Antiqua” 14, s. 185-241.
Eriksen M.H. 2016, Commemorating dwelling. The death and burial of houses in Iron and Viking Age Scandinavia, “European Journal of Archaeology” 19 (3), s. 477-496.
Eriksen M.H. 2017, Don’t All Mothers Love Their Children? Deposited Infants as Animate Objects in the Scandinavian Iron Age, “World Archaeology” 49 (3), s. 338-356.
Eriksen M.H. 2020, Body-objects’ and personhood in the Iron and Viking Ages: processing, curating, and depositing skulls in domestic space, “World Archaeology”, 52: 1, s. 103-119.
Fazekas I.Gy., Kósa F. 1978, Forensic Fetal Osteology, Budapest, Akademiai Kiadó. Fredengren C. 2015, Water politics. Wet deposition of human and animal remains in Uppland, Sweden, “Fornvännen. Journal of Swedish Antiquarian Research” 11, s. 161-183.
Filipowiak W. 1993, Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry, w: M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, Gdańsk, Muzeum Archeologiczne, s. 19-46.
Goodman A.H., Martin D.L., Armelagos G.J. 1984, Indications of stress from bones and teeth, w: M.N. Cohen, G.J. Armelagos (eds.), Paleopathology at the origins of agriculture (pp. 13-49). New York, Academic Press.
Herrmann J. (red.) 1985, Die Slawen in Deutschland. Geschichte und Kultur der slawischen Stämme westlich von Oder und Neiße vom 6. bis 12. Jahrhundert. Ein Handbuch, Berlin, Akademie-Verlag.
Herrmann J. 1998, Ralswiek auf Rügen. Die slawisch-wikingischen Siedlungen und deren Hinterland. Teil II – Kultplatz, Boot 4, Hof, Propstei, Mühlenberg, Schlossberg und Rugard, “Beiträge zur Urund Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns” 33, Lübstorf.
Kajkowski K. 2014, Znaczenie odciętych głów w obrzędowości pogańskiej wczesnośredniowiecznych Słowian zachodnich, „Studia Mythologica Slavica” 17, s. 135-153.
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kowalska A.B. 2019, Przedmioty ze skóry, w: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz królestwa polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965, Origines Polonorum 13, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 286-293.
Kowalski P. 1998, Leksykon Znaki Świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa–Wrocław, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kurnatowska Z. 1995, Grody santockie w świetle dotychczasowych badań archeologicznych, w: D. Rymar, Z. Czarnuch, S. Janicka (red.), Santok – początki grodu. Materiały z sesji historycznej, Gorzów Wlkp., s. 10-22.
Kwiatkowska B. 2017, Wyznaczniki stresu fizjologicznego na materiale szkieletowym, w: M. Kopczyński, A. Siniarska (red.), Budowa fizyczna człowieka na ziemiach polskich wczoraj i dziś, Muzeum Historii Polski, Warszawa, s. 131-146.
Leciejewicz L. (red.) 1990, Mały słownik kultury dawnych Słowian, wyd. 3, Warszawa, Wiedza Powszechna.
Lepówna B. 1981, Materialne przejawy wierzeń ludności Gdańska w X i XIII wieku, „Pomorania Antiqua” 10, s. 168-199.
Lorkiewicz-Muszyńska D., Sobol J., Kociemba W., Hyrchała H., Glapiński M. 2021, Antropologia fizyczna, w: A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka (red.), Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii, Poznań, s. 219-246.
Lux B. 1994, Cult or conflict? – The human bones from the area of the sea trade town Ralswiek on the isle of Rügen (8th to l0th c.), “Homo” 45, s. 31-50.
Łosiński W. 1993, Groby typu Alt Käbelich w świetle badań przeprowadzonych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Świelubiu pod Kołobrzegiem, „Przegląd Archeologiczny” 41, s. 17-34.
Łosiński W. 1998, Z dziejów obrzędowości pogrzebowej u północnego odłamu Słowian zachodnich w świetle nowszych badań, w: H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 473-483
Miechowicz L. 2007, Późnośredniowieczne i nowożytne pochówki dzieci w naczyniach glinianych na przykładzie znaleziska z Wyszatyc, gm. Żurawica, pow. Przemyśl, w: J. Gancarski, A. Muzyczuk (red.), Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Krosno, s. 517-535.
Miechowicz Ł., Piątkowska-Małecka J., Stanaszek Ł.M., Stępnik, J. 2022, „Dom zmarłych” z Chodlika, gm. Karczmiska, woj. lubelskie. Przyczynek do studiów nad grobami typu Alt Käbelich, „Slavia Antiqua. Rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim” 63, s. 153-178.
Moorrees C., Fanning E., Hunt E. 1963, Age variation of formation stages for ten permanent teeth, “Dental Research” 42, s. 1490-1502.
Moździoch S., Przysiężna-Pizarska M. 2008, Gród Recen – refugium episcopi, w: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu, Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Oddział Wrocław, s. 207-225.
Nieuwhof A. 2015, Eight human skulls in a dung heap and more Ritual practice in the terp region of the northern Netherlands 600 BC – AD 300, “Groningen Archaeological Studies” 29, Groningen, Barkhuis Publishing and University of Groningen Library.
Parandowski J. 1959, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.
Paulsson-Holmberg T. 1997, Iron Age building offerings: a contribution to the analysis of a die-hard phenomenon in Swedish preindustrial agrarian society, “Fornvännen” 92: 3/4, s. 163-175.
Pawlak E., Pawlak P. 2018, Poznań, ul. Śródka 7 – badania wykopaliskowe w 2017 roku, w: J. Wierzbicki (red.), Badania archeologiczne na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w latach 2013-2017, Poznań, s. 179-191.
Pokorski M. 2021, Próba interpretacji zjawiska rytualnego składania ofiar z ludzi na słowiańszczyźnie zachodniej, „Folia Praehistorica Posnaniensia” 26, s. 373-397.
– Rebay-Salisbury K., Sørensen, M.L.S., Hughes J. 2010, 1. Body Parts and Bodies Whole: Introduction, w: K. Rebay-Salisbury, M.L.S. Sørensen, J. Hughes (red.), Body Parts and Bodies Whole. Changing relations and meanings, Oxford, Oxbow Books, s. 1-5.
Rożnowski F., Gładykowska-Rzeczycka J. 1979, Dwie czaszki z XI wieku odkryte w jamie 11 na Srebrnym Wzgórzu w Wolinie, „Materiały Zachodniopomorskie” 25, s. 85-92.
Sabaciński M. 2002, Materiał osteologiczny z Szestna-Czarnego Lasu, stan. III jako źródło informacji o pruskim stosie pogrzebowym, „Światowit” 4 (45), Fasc. B, s. 205-228.
Sabaciński M. 2005, Bałtyjski kult głów na podstawie materiału z grodzisk w Szestnie-Czarnym Lesie, „Archeologia Polski” 50 (1-2), s. 81-101.
Słupecki L. 2014, Mitologia skandynawska w epoce wikingów, Warszawa, Nomos.
Stępniewski J. 2000, Symbolika celtyckich głów uciętych w świetle źródeł, „Studia i Materiały Archeologiczne” 10, s. 215-245.
Schaefer M., Black S., Scheuer L. 2009, Juvenile osteology: a laboratory and field manual, Academic Press, Cambridge.
Schats R. 2021. Cribriotic lesions in archaeological human skeletal remains. Prevalence, co-occurrence, and association in medieval and early modern Netherlands, International Journal of Paleopathology 35, s. 81-89
Stanaszek Ł.M. 2006, Wampiry w średniowiecznej Polsce, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Szyjewski A. 2003, Religia Słowian, Kraków, Wydawnictwo WAM.
Turp J.C., Alt K.W. 1995, Designating teeth: the advantages of the FDI’s two-digit system, “Quintessence International” 26 (7), s. 501-503.
Tyniec-Kepińska A., Szmoniewski B. Sz. 2006, Nowe wczesnośredniowieczne cmentarzyska w typie Alt Käbelich z Małopolski, w: W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń–Wrocław, s. 383-390.
Ullrich H. 2011, Rituelle Handlungen an Leichnamen und Menschenknochen auf dem frühslawischen Seehandelsplatz Ralswiek, “Beiträge zur Archäozoologie und Prähistorischen Anthropologie” 8, s. 121-132.
Urbańczyk P., 2020, Trudna historia zwłok, t. 1. Wrócisz do ziemi, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Weiner A.B. 1992, Inalienable Possessions. The Paradox of Keeping-While Giving, Berkeley, The University of California Press.
White T.D., Black M.T., Folkens P. 2011, Human Osteology, 3rd Edition, London, Elsevier Academic Press.
Woodward A. 1993, The cult of relics in prehistoric Britain, w: M. Carver (red.), In search of cult. Archaeological investigations in honour of Philip Rahtz, Boydell Press, Woodbridge, s. 1-7.
Woźny J. 2002, Symbolika śmierci i rytuałów pogrzebowych w kulturach wczesnotradycyjnych na ziemiach polskich, w: J. Wrzesiński (red.), Popiół i kość. Funeralia Lednickie 4, Sobótka–Wrocław, s. 45-58.
Wróblewski W. 2000, Ossa cremata. Obrządek pogrzebowy Galindów we wczesnym średniowieczu w świetle znalezisk na grodzisku w Szestnie-Czarnym Lesie, „Światowit” 2 (43), fasc. B [2001], s. 268-285
Zamelska-Monczak K. 2019, Gród i podgrodzie, w: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz królestwa polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965. Origines Polonorum 13, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 65-98.
Zamelska-Monczak K., Piotrowski A., Sydor P. 2023, The marketplace landscape in Santok in the 8th-9th century, NW Poland, “Praehistorische Zeitschrift” 98 (1), s. 794-816.
Zawadzka-Antosik B. 1973, Pochówki dzieci w naczyniach glinianych, „Wiadomości Archeologiczne” 38, s. 365-371.
License
Copyright (c) 2025 Kinga Zamelska-Monczak, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.