Abstrakt
The article presents a late 11th to early 12th-century deposit of early medieval jewellery discovered in December 2023 in Chodlik, Karczmiska municipality. The deposit comprises nine artifacts: three coins, two silver rings, two silver beads forming parts of bag-shaped earrings, a copper temple ring, and a quartz crystal bead. The coins, including the Hungarian denar of Ladislaus I (1077-1095) and two cross denars from the late 11th century, feature suspension holes, suggesting they were likely used as
pendants of a necklace. The Orszymowice-type ring and the bag-shaped earrings were crafted using a similar technique involving two silver sheets. Their chemical composition, as well as that of the second ring, a polygonal band, is highly similar, indicating their origin from the same workshop. Such artifacts are rare and belong to the category of elite jewellery.
The deposit was discovered in waterlogged meadows on the border between Chodlik, Karczmiska municipality, and Żmijowiska, Wilków municipality, in the vicinity of a probable medieval transport route. The absence of a settlement or burial traces suggests the deposit might have been stored in an organic container that decomposed over time and was subsequently lost. The jewellery could have been a set owned by a single individual. This discovery provides new data on the technological connections and functions of jewellery in the 11th–12th centuries. The deposit is a significant contribution to the study of elite jewellery in early medieval Małopolska.
Bibliografia
Abramek B. 1980, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Masłowicach, woj. Sieradz, „Sprawozdania Archeologiczne” 32, s. 227-246.
Anderson J.C. 1979, A Polygonal Ring with Signs of the Zodiac, „Gesta” 18/1, s. 39-44.
Ashkenazi D., Taxel I., Tal O. 2015, Archaeometallurgical characterization of Late Roman- and Byzantine-period Samaritan magical objects and jewellery made of copper alloys, „Materials Characterization. An International Journal of Material Structure and Behaviour” 10, s. 195-208.
Audy F. 2015, When was the loop added? Dating the transformation of coins in the Viking Age, w: T. Talvio, M. Wijk (red.), Myntstudier: Festskrift Till Kenneth Jonsson, Stockholm, Svenska Numismatika Föreningen, s. 1-4.
Berga T. 1990, Grobe Nachahmungen Westereuropäischer Münze des 11. Jahrhunderts in Lettland, w: K. J onsson, B. Malmer (red.), Commentationes de nummis saeculorum IX-XI in Suecia repertis. Nova series 6. Sigtuna Papers Proceedings of the Sigtuna Symposium on Viking-Age Coinage 1-4 June 1989, Stockholm, Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien, s. 49-53.
Berga T. 2007, Dirham Imitations as Pendants in Latvia, w: U. Fransson et al. (red.), Cultural interaction between east and west. Archaeology, artefacts and human contacts in northern Europe, Stockholm, Stockholms Universitet, s. 171-174.
Błaszczyk D. 2020, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Wyposażenie grobów, w: D. Poliński (red.), Wczesnośredniowieczne i nowożytne cmentarzysko w Pniu, Toruń, Jagielloński Instytut Wydawniczy, s. 89-141.
Bogucki M., Ilisch P., Suchodolski S. (red.) 2013, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen Inventar IV Kleinpolen, Schlesien, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.
Bogucki M., Ilisch P., Suchodolski S. (red.) 2015, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Masowien, Podlachien und Mittelpolen, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.
Bogucki M., Ilisch P., Suchodolski S. (red.) 2016a, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen, Inventar II, Pommern, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.
Bogucki M., Ilisch P., Suchodolski S. (red.) 2016b, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen Inventar V, ermland und masuren funde aus Polen 2011-2013. Addenda et corrigenda, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.
Bogucki M., Ilisch P., Suchodolski S. (red.) 2017, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Grosspolen, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen, Inventar I Grosspolen, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.
Bronicka-Rauhut J. 1998, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Callmer J. 1977, Trade beads and bead trade in Scandinavia ca. 800-1000 A.D., Bonn, Rudolf Habelt Verlag.
Charvát P. 2003, Kameny mluví? K výskytu křišťálu a karneolu v raném středověku českých zemí, w: L. Šmejda, P. Vařeka (red.), Sedmdesát neustupných let. Sborník k životnímu jubileu prof. Evžena Neustupného, Plzeň, Fakulta humanitních studií Západočeské Univerzity, s. 75-79.
Chudzińska B. 2004, Obrączka z napisem z muszyńskiego zamku. Czyli kogo i o co proszono – inskrypcje typu „Hilf Gott Maria”, „Sprawozdania Archeologiczne” 56, s. 197-221.
Duczko W., Kędzierski A., Kollinger K., Wyczółkowski D. 2022, A new late Viking-Age hoard from Poland: coins and gold jewellery as evidence for the history of central Europe. Preliminary presentation, „Archäologisches Korrespondenzblatt” 52/1, s. 145-156.
Drozd-Lipińska A. 2011, Wczesnośredniowieczny pierścionek typu Orszymowice z Kałdusa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, „Slavia Antiqua” 52, s. 139-153.
Gabriel I. 1991, Handel und Fernverbindungen, w: M. Müller-Wille (red.), Starigard/Oldenburg. Ein slawischer Herrschersitz des frühen Mittelalters in Ostholstein, Neumünster, K. Wachholtz, s. 251-278.
Garbaczewski W. 2006, Magiczna funkcja obrazu i słowa – moneta jako apotropaion, w: M. Gącarzewicz (red.), Stempel monet. Obraz a słowo. XIII Ogólnopolska Sesja Numizmatyczna w Nowej Soli, Nowa Sól, Muzeum Miejskie w Nowej Soli, s. 43-60.
Gardeła L., Kajkowski K. 2020, Slavs and Snakes: Material Markers of Elite Identity in Viking Age Poland, „European Journal of Archaeology” 24/1, s. 1-23.
Gumowski M. 1939, Corpus Nummorum Poloniae, z. 1. Monety X i XI w., Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
Haworth D.K., Clarke-Neish M.K. 2024, Pierced, looped and framed: the (re)use of gold coins in jewellery in sixth- and seventh-century England, „Early Medieval Europe” 32/3, s. 337-386.
Huszár L. 1979, Münzkatalog Ungarn von 1000 bis heute, München, Battenberg.
Indycka E. 2016, Cmentarz przy wczesnośredniowiecznym grodzie w Gieczu, w: M. Kara, T. Krystofiak, A.M. Wyrwa (red.), Gród piastowski w Gieczu. Geneza, funkcja, kontekst, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Indycka E. 2021, Charakterystyka przedmiotów z grobów, w: E. Indycka (red.), Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gieczu (stanowisko 4), Dziekanowice, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, s. 173-175.
Kóčka-Krenz H. 1993, Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Kóčka-Krenz H. 1998, The Northwestern Slavonic Finger-Rings of Orszymowice Type in the Early Middle Ages, w: A. Wesse (red.), Studien zur Archäologie des Ostseeraumes. Von der Eisenzeit zum Mittelalter. Festschrift für Michael Müller-Wille, Neumünster, Wachholtz, s. 555-60.
Kóčka-Krenz H. 2014, Wczesnośredniowieczna biżuteria zachodniosłowiańska, „Studia Lednickie” 13, s. 27-38.
Kurasiński T., Skóra K. 2011, Elementy „ruskie” w wyposażeniu pochówków z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska (XI-XII w.) w Lubieniu, pow. piotrkowski, w: S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz (red.), „In silvis, campis... et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów–Sanok, Instytut Archeologii UR, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Mitel, s. 447-465.
Kurasiński T., Skóra K. 2012, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Mägi M. 2002, At the Crossroads of Space and Time. Graves, Changing Society and Ideology on Saaremaa (Ösel), 9th-13th centuries AD, Tallinn, Gotland University College, Centre for Baltic Studies; Institute of History, Department of Archaeology.
Malarczyk D., Miechowicz Ł., Wajda S. 2021, Dirham Imitations and Glass Beads from the 10th Century Discovered in an Early Medieval Building in Kłodnica, Municipality of Wilków, Lublin Voivodeship, „Notae Numismaticae – Zapiski Numizmatyczne” 16, s. 201-224.
Malinowska H. 1969, Badania archeologiczne na cmentarzysku w Cedyni w latach 1967-1969, „Materiały Zachodniopomorskie” 15, s. 111-159.
Malinowska-Łazarczyk H. 1982, W Cedyni – cmentarzysko z pogranicza, „Z Otchłani Wieków” 48, s. 31-34.
Miciak M., Agnew A.M. 2021, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gieczu, stan. 10, woj. wielkopolskie – wyniki badań z lat 2014-2019, „Studia Lednickie” 20, s. 125-195.
Miechowicz Ł. 2006, Moneta jako przedmiot zabiegów magicznych w świetle źródeł etnograficznych z obszaru Polski, „Wiadomości Numizmatyczne” 50/2, s. 147-158.
Miechowicz Ł. 2013, Pieniądz w praktykach pogrzebowych Słowian Wschodnich w średniowieczu i w czasach nowożytnych, maszynopis rozprawy doktorskiej w archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Miechowicz Ł. 2018, Wczesnośredniowieczne grody nad Chodelką i ich zaplecze osadnicze, „Historia Slavorum Occidentis” 2/17, s. 11-41.
Mirnik I. 2004, Novac iż starohrvatskih hrobova, „Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu” 37/1, s. 205-250.
Muhl A. 2003, Archäologische und historische Quellen zum magischen Fingerring aus dem mittelalterlichen Schatzfund von Paußnitz, „Jahresschrift für Mitteldeutsche Vorgeschichte” 87, s. 81-96.
Müller-Wille M. 1996, Mittelalterliche Grabfunde aus der Kirche des slawischen Burgwalles von Alt-Lübeck: zu dynastischen Grablegen in polnischen und abodritischen Herrschaftsgebieten, Stuttgart, Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz.
Musianowicz K. 1948-1949, Kabłączki skroniowe: próba typologii i chronologii, „Światowit” 20, s. 115-232.
Musin A. 1998, Vizantijskie monety v pogrebenijah Drevnej Rusi: aspekty hristianizacii, w: Šestaja vserossijskaja numizmatičeskaja konferencija, Sankt-Peterburg, 20-25 aprelja 1998 g. Tezisy dokładov i soobszczenij, Sankt-Peterburg, IHKM, s. 46-47.
Neugebauer W. 1964-1965, Der Burgwall Alt Lübeck. Geschichte, Stand und Aufgaben der Forschung, „Offa” 21/22, s. 127-257.
Pawlata L. 1991, Wyniki badań nowo odkrytego cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Drohiczynie, woj. białostockie, „Rocznik Białostocki” 17, s. 111-126.
Piński J. 1995, Monety jako ozdoby we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, w: M. Gącarzewicz (red.), Pozaekonomiczne funkcje monet. X Ogólnopolska Sesja Numizmatyczna w Nowej Soli, Poznań, Wyd. Bartkowiak, s. 43-49.
Röhrer-Ertl F.U. 2003, Der Ring von Paußnitz – epigraphische Untersuchung und Betrachtungen, „Jahresschrift für Mittelduetsche Vorgeschichte” 87, s. 97-118.
Röhrer-Ertl O. 2003, Über magische Bedeutungen und Sinngehalte des Zeichen-beschrifteten Ringes von Paußnitz, „Jahresschrift für Mittelduetsche Vorgeschichte” 87, s. 124-140.
Saller H. 2003, Trägt der Ring von Paußnitz eine mittelhochdeutsche Inschrift?, „Jahresschrift für Mitteldeutsche Vorgeschichte” 87, s. 119-123.
Sawicka J. 2022, Wyroby z bursztynu i kamieni półszlachetnych, w: J. Sawicka (red.), Mit, tradycje i rzeczywistość materialna. Kruszwica. Od wczesnopiastowskiego grodu do zamku kazimierzowskiego, cz. 1. Gród, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 547-563.
Schulze-Dörrlamm M. 2010, Gräber mit Münzbeigabe im Karolingerreich, „Jahrbuch des Römisch-germanischen Zentralmuseums Mainz” 57, s. 339-388.
Sokol V. 2016, Medieval Jewelry and Burial Assemblages in Croatia. A Study of Graves and Grave Goods, ca. 800 to ca. 1450, Leiden–Boston, Brill.
Solecki R. 2018, Cmentarzyska wilanowskie w okresie od średniowiecza po nowożytność, Warszawa, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Sosnowski M. 2024, Kilka uwag o srebrnym pierścieniu z inskrypcją z Tumu pod Łęczycą, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 72/3, s. 283-300.
Svetikas E. 2000, Mirusiųjų pinigai Lietuvoje XIV a. pabaigoje – XVIII a. pradžioje: Krikščioniškas laidojimo paprotys ir jo semantyka, w: E. Aleksandravičius (red.), Lietuvos istorijos metrastis, 1999 metai, t. 2. Lietuvos istorijos institutas, s. 26-48.
Świechowski Z. 2000, Architektura romańska w Polsce, Warszawa, Wydawnictwo DiG. Travaini L. 2004, Saints and Sinners: Coins in Medieval Italian Graves, „The Numismatic Chronicle” 164, s. 159-181.
Trębaczkiewicz T. 1963, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Psary, „Prace i Materiały Muzeum
Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 9, s. 131-166.
Urbańska H. 1959, Wczesnopolskie cmentarzysko rzędowe koło Groszowic w pow. opolskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Archeologia Śląska” 2, s. 165-189.
Vainstub D. 2020-2021, New Samaritan Amuletic Rings and Pendants from The Israel Museum Collection, „Israel Studies in Archaeology” 10, s. 39-73.
Weetch R. 2018, „Ineffable Power”: pierced coins and belief in the latin east, „Material Religion” 14/4, s. 469-484.
Wrzesiński J. 2005, Pierścienie typu „Orszymowice” – specyficzna (?) ozdoba południowej strefy Morza Bałtyckiego, w: M. Bogucki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego. Materiały z I Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego. Wolin 6-7 sierpnia 2005, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 97-115.
Wrzesiński J. 2016, The Ring from the Stronghold in Grzybowo, w: J. Popielska-Grzybowska, J. Iwaszczuk (red.), Meetings at the borders. Studies dedicated to Professor Władysław Duczko, Pułtusk, Institute of Anthropology and Archaeology Pułtusk Academy of Humanities, s. 255-257.
Wrzesiński J. 2019, Biżuteria pochowanych w grobach cmentarzyska w Dziekanowicach, w: J. Wrzesiński (red.), Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, t. 1, Lednica, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, s. 13-91.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Łukasz Miechowicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.