Abstract
By the end of the 10th century, the area of Opatów and Sandomierz was probably inhabited by a small tribe whose name has not been recorded in written sources. The establishment of a gord in Zawichost Podgórze before the end of the 9th century coupled with the emergence of a local cluster of pyre kurgan grave fields may be evidence of the arrival of new settlers from an area east of the Vistula. Inclusion of the Sandomierz area into the domain of the Wielkopolska Polans in the late 10th century resulted in disappearance of the existing tribal settlement structures which were replaced by new ones. This was related to the arrival to this area of individuals and groups representing the new Piast dynasty rule who came from other parts of the country or even from abroad. They included warriors from the ducal team, craftsmen, merchants as well as settlers relocated voluntarily or by force, possibly captives. As they represented different cultural traditions, their appearance has been well documented in archaeological sources. It also seems to be confirmed in toponymy. On top of the biggest number of Wielkopolska newcomers from the heart of the Piast dynasty domain, in the vicinity of Sandomierz and Opatów there could have also operated merchants related to the broadly defined Scandinavian and Russian culture as well as nomadic tribes, most probably Hungarians. The latter could have arrived as warriors, members of the ducal team, merchants or captives.References
Gall Anonim, Kronika polska, przekład R. Grodecki, red. M. Plezia, Wrocław 1965, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Kronika Thietmara, tłumaczenie tekstu łacińskiego, wstęp i przypisy M.Z. Jedlicki, posłowie K. Ożóg, Kraków 2002, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Sielicki F., Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Adamczyk D. 2015, Czy bez Mahometa nie byłoby Mieszka i Bolesława I?: arabski system handlowy a ekonomia polityczna społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej w X wieku, „Historia Slavorum Occidentis” 1 (18), s. 19-33.
Almásy K., Istvánovits E., Kurucz K. 1997, Das Gold von Nyíregyháza (Archäologische Fundkomplexe mit Goldgegenständen in der Sammlung des Jósa-András-Museums Nyíregyháza), „Archäologische Sammlungen in Nyíregyháza“ 1, Nyíregyháza, Jósa-András-Museums.
Bajka M. 2011, Odkrycie grobów przy ul. Staromiejskiej w Sandomierzu, „Zeszyty Sandomierskie” 31, s. 60-61.
Bajka M. 2016, Ślady osady i kolejne groby odkryte na zachód od kościoła św. Pawła w Sandomierzu, „Zeszyty Sandomierskie” 42, s. 61-65.
Bajka M., Florek M. 2011, Wyjaśnienie archeologicznej zagadki. Wyniki badań grobów na ul. Staromiejskiej w Sandomierzu w roku 2011, „Zeszyty Sandomierskie” 32, s. 78-80.
Bajka M. 2013, Wczesnośredniowieczny cmentarz na Wzgórzu Miejskim w Sandomierzu – ostatnie odkrycia, „Zeszyty Sandomierskie” 36, s. 83-86.
Bajka M. 2015, Najstarszy cmentarz wczesnośredniowiecznego Sandomierza, „Zeszyty Sandomierskie” 39, ss. 70-74.
Bajka M. 2016, „Importy” czy ślady osadnictwa węgierskiego z czasów pierwszych Piastów w okolicach Sandomierza i Opatowa?, „Zeszyty Sandomierskie” 41, s. 60-68.
Bajka M., Florek M., Kotowicz P.N. 2016, Grób z czekanem z wczesnośredniowiecznego cmentarza w Sandomierzu, „Acta Militaria Mediaevalia” 12, s. 175-198.
Balcer B. 1965, Sprawozdanie z badań prowadzonych w latach 1962-1964 na stanowisku Pieczyska (Zbrza Wielka) w Zawichoście pow. Sandomierz, „Wiadomości Archeologiczne” 31, s. 246-248.
Balcer B. 1967, Stanowisko Pieczyska (Zbrza Wielka) w Zawichoście-Podgórzu w świetle pierwszych Wykopalisk, „Wiadomości Archeologiczne” 32, s. 290-374.
Błaszczyk D., Bajka M., Florek M. 2018, Pochodzenie osób pochowanych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Sandomierzu, stan. 1 w świetle badań trwałych izotopów strontu, w: M. Trzeciecki, T. Nowakiewicz, D. Błaszczyk (red.), Księga jubileuszowa prof. A. Buko, Warszawa (w druku).
Boguwolski R., Hyss L. 2005, Biżuteria średniowieczna z cmentarzyska w Grucznie, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu.
Bollók Á. 2015, Ornamentika A 10. századi Kárpát-Medencében: formatörténeti tanulmányok a magyar honfoglalás kori díszítőművészethez, Budapest, Magyar tudományos Akadémia Bölcsészettudmányi kutatóközpont.
Buko A. 1981, Wczesnośredniowieczna ceramika sandomierska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Polska Akademia Nauk – Instytut Historii Kultury Materialnej, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Buko A. 1994, Trzy wcielenia Sudomira, „Zeszyty Sandomierskie” 1, s. 35-38.
Buko A. 1995a, Czwarte wcielenie Sudomira (w odpowiedzi Elżbiecie Kowalczyk), „Zeszyty Sandomierskie” 2, s. 48-49.
Buko A. 1995b, Gdzie osiedlili się w Sandomierzu wielkopolscy Polanie? (na marginesie artykułu T. i H. Rysiewskich), „Archeologia Polski” 40, s. 167-180.
Buko A. 1997, Od Polan sandomierskich do Rodzin Form ceramiki sandomierskiej (w związku z odpowiedzią T. i H. Rysiewskich), „Archeologia Polski” 42, s. 248-251.
Buko A. 1998, Początki Sandomierza, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Instytut Archeologii UW.
Buko A. 2000, Osadnictwo wiejskie z początków państwa polskiego na Wyżynie Sandomierskiej: przykład osady w Kaczycach k. Opatowa, w: A. Buko, Z. Świechowski (red.) Osadnictwo i architektura w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa, Generalny Konserwator Zabytków, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Stowarzyszenie Patria Polonorum, s. 199-207.
Buko A. 2003, Wczesnośredniowieczna osada w Kaczycach koło Opatowa. Zagadkowy epizod w dziejach osadnictwa wiejskiego na Wyżynie Sandomierskiej, „Archeologia Polski” 48, s. 113-156.
Buko A. 2005, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy - interpretacje, Warszawa, Wydawnictwo TRIO.
Chropovský B. 1978, Krása slovienskeho šperku, „Dávnoveké umenie Slovenska” 4, Bratislava, Archeologický Ustav Slovenskej Akadémie Vied.
Chudziak W. 2002, Ślady skandynawskiej obrzędowości pogrzebowej w Kałdusie na Pomorzu Wschodnim, w: J. Wrzesiński (red.), Popiół i kość. Funeralia Lednickie. Spotkanie 4, Poznań, s. 433-447.
Dąbrowska E. 1979, Węgrzy, w: W. Szymański, E. Dąbrowska, Awarzy. Węgrzy. Kultura Europy Średniowiecznej 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich), s. 113-151.
Dekówka M. 1968, Ozdoby, w: G. Labuda i Z. Stieber (red.), Słownik Starożytności Słowiańskich 3, Wrocław-Warszawa-Kraków, Komitet Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk), s. 565-567.
Dienes I. 1973, Honfoglalás kori veretes tarsoly Budapest-Farkasrétről, „Folia Archaeologica” 24, s. 177-217.
Duczko W. 2015, Status and Magic. Ornaments Used by the Bodzia Elites, w: A. Buko (red.), Bodzia. A late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, Leiden-Boston, Brill, s. 202-221.
Fettich N. 1937, A honfoglaló magyarság fémművessége, „Archaeologia Hungarica“ 21, Budapest, Magyar Történeti Múzeum.
Florek M. 1994, Cmentarzyska kurhanowe i kopce na lessach sandomiersko-opatowskich. Stan badań. Charakterystyka. Próba określenia funkcji i chronologii, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1993 rok”, s. 251-280.
Florek M. 2004, Osadnictwo otwarte w rejonie Sandomierza od końca X do końca XIII wieku. Struktury osadnicze i ich przemiany, w: J. Libera, A. Zakościelna (red.), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze, red. J. Libera, A. Zakościelna, Wydawnictwo UMCS, s. 325-335.
Florek M. 2005, Sandomierski ośrodek grodowo-miejski w średniowieczu, Warszawa, Wydawnictwo Semper.
Florek M. 2006a, Osadnictwo grup ludności z terenu Węgier w Małopolsce i na Rusi Halickiej w XI-XIII w. w świetle źródeł archeologicznych i topomastycznych, w: J. Gancarski (red.), Wczesne średniowiecze w Karpatach Polskich, Krosno, Muzeum Podkarpackie w Krośnie, s. 729-740.
Florek M. 2006b, Wczesnośredniowieczny pochówek szkieletowy z Sandomierza, „Wiadomości Archeologiczne”, 58, s. 410-412.
Florek M. 2007, Archeologiczne wyznaczniki społeczności lokalnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu (na przykładzie badań w okolicach Sandomierza, w: Tradycja z przyszłością. Pochwała prowincji. Materiały z konferencji etnologicznej, Sandomierz 24-25.05.2007, Sandomierz, LGD LOT Partnerstwo Ziemi Sandomierskiej, s. 97-107.
Florek M. 2009, Obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Wieprza i Bugu we wczesnym średniowieczu, w: E. Banasiewicz-Szykuła (red.), Pogranicze polsko-ruskie we wczesnym średniowieczu na Lubelszczyźnie, Seria „Skarby z przeszłości” 10, Lublin, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, s. 53-72.
Florek M. 2010, Zagadki grodów zawichojskich, „Zeszyty Sandomierskie” 29, s. 13-19.
Florek M. 2011a, Kopce i cmentarzyska kurhanowe na Wyżynie Sandomierskiej, w: H. Kowalewska-Marszałek, P. Włodarczak (red.), Kurhany i obrządek pogrzebowy w IV-II tysiącleciu p.n.e., Kraków-Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Instytut Archeologii UW, s. 235-254.
Florek M. 2011b, Uwagi o zróżnicowaniu słowiańskiego obrządku pogrzebowego w Małopolsce w okresie plemiennym (do końca X w.), w: S. Cygan, M. Glinianowicz, P.N. Kotowicz (red.), In silvis, campis…, et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów-Sanok, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii UR, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, s. 59-77.
Florek M. 2012, Średniowieczne i nowożytne cmentarze Sandomierza (od początku XI do końca XVIII wieku), „Pamiętnik Sandomierski” 4, s. 48-52.
Florek M. 2013a, Węgrzy w Przemyślu. Historia alternatywna, w: J. Gancarski (red.), Transkarpackie kontakty kulturowe w okresie lateńskim, rzymskim i wczesnym średniowieczu, Krosno, Muzeum Podkarpackie w Krośnie, s. 453-492.
Florek M. 2013, Żmij – Żmigród-Opatów. Tajemnicze początki Opatowa, w: R. Kubicki (red.), Początki osadnictwa, infrastruktura miejska i życie religijne w Opatowie do końca XVIII wieku. Studia nad rozwojem miasta i powiatu opatowskiego, t. 1, Opatów-Kielce, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, s. 19-32.
Florek M. 2016, Odkrycie pierwszych cmentarzysk kurhanowych w Górach Świętokrzyskich, „Zeszyty Sandomierskie” 41, s. 68-69.
Florek M. 2018, Znaleziska wczesnośredniowiecznych odważników z okolic Opatowa, woj. świętokrzyskie, w: M. Trzeciecki, T. Nowakiewicz i D. Błaszczyk (red). Animos labor nutrit. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Buko w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa, s. 298-305.
Florek M. 2017, Materials of Hungarian Provenience from the Turn of the Eleventh Century from Lipnik, Opatów District, Świętokrzyskie Province. Contribution to the Study on Foreign Settlement in Early Medieval Lesser Poland, “Acta Archaeologica Carpathica” 52, s. 209-233.
Florek M., Stempin A. 2015, Badania archeologiczne na Wzgórzu Staromiejskim w Sandomierzu w roku 2015, „Zeszyty Sandomierskie” 40, s. 55-59.
Florek M., Zakościelna A. 1990, Badania ratownicze na terenie gminy Lipnik, woj. tarnobrzeskie, w: J. Gurba (red.), Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1990 roku, Lublin, Wydawnictwo UMCS, s. 53-57.
Fodor I. (red.) 1996, The Ancient Hungarians. Exhibiton Catalogue, Budapest, Hungarian National Museum. Gáll E. 2013 Az Erdélyi-medence, a Partium és a Bánság 10‒11. századi temetői, vol. 2, Magyarország Honfoglalás kori és kora Árpád-kori sírleletei 6, Szeged, Szegedi Tudományegyetem Régészeti Tanszéke, Magyar Nemzeti Múzeum, Magyar Tudományos Akadémia Bölcsészettudományi Kutatóközpont Régészeti Intézet.
Gancarski J., Fedyk R. 2006, Skarb wczesnośredniowieczny z grodziska „Wały Królewskie” w Trzcinicy, pow. Jasło, w: J. Gancarski (red.), Wczesne średniowiecze w Karpatach polskich, Krosno, Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Gardeła L. 2014, Skandinavian Amulets in Viking Age Poland, „Collectio Archaeologica Ressoviensis” 33, Rzeszów, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Gąssowski J. 1969, Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznego Sandomierszczyzny, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 6, s. 303-473.
Górczak Z. 2014, Początki oraz funkcjonowanie targów i jarmarków w średniowiecznej Europie, w: M. Brzostowicz, M. Przybył, J. Wrzesiński (red.), Targi, jarmarki i odpusty, Poznań-Ląd, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Starostwo Powiatowe w Słupcy, s. 12-42.
Gupieniec A., Kiersnowscy T. i R. 1965, Wczesnośredniowieczne skarby srebrne z Polski Środkowej, Mazowsza i Podlasia, „Polskie Badania Archeologiczne” 10, Wrocław-Warszawa-Kraków, Instytut Historii Kultury Materialnej PAN (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich).
Györffy G. 1988, Kontakty Polski i Węgier w dobie tworzenia się obu państw, „Kwartalnik Historyczny”, 95, s. 5-19.
Hedenstierna-Jonson Ch. 2012, Traces of contacts: Magyar material culture in the Swedish Viking Age context of Birka, w: B. Tobias (red.), Die Archäologie der frühen Ungarn. Chronologie, technologie und methodik, Mainz, Römisch-Germanisches Zentralmuzeum, s. 29-46.
Istvánovits E. 2003, A Rétköz honfoglalás és kora Árpád-kori emlékanyaga, Régészeti gyűjtemények Nyíregyházán, 2, Nyíregyháza: A Jósa András Múzeum, Magyar Nemzeti Múzeum, Magyar Tudományos Akadémia Régészeti Intézete.
Jagodziński M.F. 2015, Truso – legenda Bałtyku/the legend of the Baltic Sea. Katalog wystawy, Elbląg, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.
Jamka R. 1935, Wczesnohistoryczny skarb znaleziony na grodzisku w Zawadzie Lanckorońskiej, „Wiadomości Archeologiczne”, 13, s. 95-100.
Janowski A. 2015, Groby komorowe w Europie środkowo-wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Jończyk L. 2013, Zapinki podkowiaste w kontekście europejskich analogii, w: J. Kalaga (red.), Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego z X-XIII wieku. Studium interdyscyplinarne, Warszawa-Pękowice, Instytut Archeologii UW, s. 41-51.
Kamińska M. 1964, Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków, Prace Onomastyczne, Wrocław-Warszawa-Kraków, Komitet Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich).
Kamińska M. 1965, Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków, Prace Onomastyczne, Wrocław-Warszawa-Kraków, Komitet Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich).
Kara M. 1991, Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, w: L. Leciejewicz (red.), Od plemienia do państwa. Śląski na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, Śląskie Sympozja Historyczne, 1. Wrocław-Warszawa: Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Historycznych. Uniwersytet Wrocławskie Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, s. 99-120.
Kara M. 1992, Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicznym drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolska” 3 (62), s. 33-47.
Kara M. 2015, Description of the Cemetery, Organization of the Burial Space, the Burial Rites in the Light of the Cultural and Historical Determinants, w: A. Buko (red.), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, Leiden-Boston, Brill, s. 343-369.
Kokowscy A. i E. 2003, Przyczynek do studiów nad kontaktami Grodów Czerwieńskich ze Skandynawią, „Archaeologia Historica Polona” 13, s. 155-165.
Kowalczyk E. 1995, Czwarte wcielenie Sudomira, „Zeszyty Sandomierskie”, 2, s. 47-48.
Kolčin B.A (= Колчин Б.А.) 1959, Железообрабатывающее ремесло Новгорода Великого (продукция, технология), „Материалы и исследования по археологии СССР” 65 (= Труды Новгородской археологической экспедиции, Т. 2), s. 44-137.
Kolčin B.A. i Makarova T.I. (= Колчин Б.А., Макарова Т.И.), (red.) 1997, Древняя Русь. Быт и культура, „Археология” 16, Mocква, „Издательство Наука”.
Kóčka-Krenz H. 1983, Złotnictwo skandynawskie IX-XI wieku, Poznań, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Kóčka-Krenz H. 1993, Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Koperski A. 2001, Źródła archeologiczne do pradziejowego i wczesnośredniowiecznego osadnictwa Przemyśla, w: A. Koperski (red.), Dzieje Przemyśla, t. 1. Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne, cz. 1. Katalog, Przemyśl, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu.
Koperski A. 2003, Groby wojowników z koniem na cmentarzysku „staromadziarskim” w Przemyślu, w: M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin-Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, s. 365-374.
Koperski A. 2004, Początki osadnictwa słowiańskiego i rozwój wczesnośredniowiecznego Przemyśla, w: A. Koperski (red.), Dzieje Przemyśla, t. 1. Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne, cz. 2. Analiza źródeł i synteza, Przemyśl, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, s. 77-216.
Koperski A. 2010, Cmentarzysko staromadziarskie z X w. w Przemyślu, w: E. Sosnowska (red.), Przemyśl wczesnośredniowieczny, Origines Polonorum 3, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 365-387.
Koperski A., Parczewski M. 1978a, Wczesnośredniowieczny grób Węgra – koczownika z Przemyśla, „Acta Archaeologica Carphatica“ 18, s. 151-199.
Koperski A., Parczewski M. 1978, Das Altungarische Reitergrab von Przemyśl (Südostpolen), „Acta Archaelogica Academiae Scientiarum Hungaricae“ 30 (1-2), s. 213-230.
Korzuchina G.F. (= Корзухина Г.Ф.) 1954, Руские клады IX-XIII в.в., Mocква-Ленинград, Издательство Академии Наук СССР.
Kroker M., Rind M., Schopper F. (red.) 2011, Schätze des Mittelalters. Schmuck aus dem Staatlichen Archäologischen Museum Warschau. Ausstellungskatalog, Paderborn, Museum in der Kaiserpfalz Paderborn-Brandenburg, LWL-Archäologie für Westfalen, Archäologisches Landmuseum Brandenburg.
Krysik J. 2015, Sclavus na niewolniczym szlaku, w: L. Będkowski (red.), 966. Narodziny Polski, „Pomocnik Historyczny Polityki” 8, Warszawa, POLITYKA Spółka z o.o. SKA, s. 42-46.
Krzysztofowicz A. 1968, Znaleziska odważników wczesnośredniowiecznych na terenie Krakowa, „Materiały Archeologiczne” 10, s. 195-214.
Lalik T. 1993, Sandomierz w świetle źródeł pisanych, w: S. Tabaczyński (red.), Sandomierz. Badania 1969-1973, t. 1, Warszawa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 49-72.
Lelewel J., 1855, Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. 2, Poznań, Nakładem J.K. Żupańskiego.
Łowmiański H. 1970, Początki Polski, t. 4, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Łuczak B., Malinowski A. 1996, Uwagi na marginesie pracy T. Rysiewskiej „Struktury krewniacze i związki międzypopulacyjne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba wnioskowania na podstawie wybranych cmentarzysk Sandomierszczyzny” (1994), „Archeologia Polski” 41 (1-2), s. 181-185.
Malinowski T. 1993, O wczesnośredniowiecznych dzwonkach z ziem polskich, „Archeologia Polski” 38, s. 195-121.
Malm W.A. (= Мальм В.А.) 1967, Подковообразные и кольцевидные застежки-фибулы, w: Рыбаков Б.А. (red.), Очерки по истории русской деревни X-XIII вв.(= Труды Государственного исторического музея, 43), Mocквa, s. 149-190.
Medvedev A.F. (= Медведев А. Ф.) 1966, Ручное метательное оружие (лук и стрлы, самострел) VIII-XIV в.в., „Археология СССР”, Свод археологических источников, E-36, Москва, „Издательство Наука”.
Miskiewicz M. 1969, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 6, s. 241-301.
Młynarska-Kaletyn M. 1968, Wczesnośredniowieczne osadnictwo na Czwartku w Lublinie w świetle badań wykopaliskowych w latach 1959-1962, „Rocznik Lubelski” 9, s. 79-145.
Modrzewska H. 1969, Osadnictwo jenieckie we wcześniejszym średniowieczu polskim, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 17 (3), s. 345-384.
Modrzewska H. 1984 Osadnictwo obcoetniczne i innoplemienne w Polsce wcześniejszego średniowiecza, Prace Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 12, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Muraševa V.V. (= Мурашева B.B.) 2000, Древнерусские рeмeные наборные украшения (X-XIII в.в.), Mocква, Едиториал УРСС.
Musianowicz K. 1969, Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 6, s. 7-235.
Nadolski A. 1956, Polskie siły zbrojne w czasach Bolesława Chrobrego. Zarys strategii i taktyki, „Acta Archaeologica Universitatis Lodziesis” 5, Łódź, Łódzkie Towarzystwo Naukowe (= Societas Scientarium Lodzensis).
Nepper I.M. 2002, Hajdú-Bihar megye 10-11. századi sírleletei, vol. 2. Magyarország Honfoglalás kori és kora Árpád-kori sírleletei 3, Budapest-Debrecen: Déri Múzem, Magyar Nemzeti Múzeum, Magyar Tudományos Akadémia Régészeti Intézete, Nemzeti Kulturális Örökség Minisztériuma.
Nevizánsky G., Košta J. 2012, Die Ausgrabung eines frühungarischen Reitergräberfeldes in Streda nad Bodrogom (okr. Trebišov/SK) in den Jahren 1926 und 1937, w: B. Tobias (red.), Die Archäologie der frühen Ungarn.
Chronologie, technologie und methodik, Mainz, Römisch-Germanisches Zentralmuzeum, s. 113-143.
Parczewski M. 1991, Początki kształtowania się polskiej rubieży etnicznej w Karpatach. U źródeł rozpadu Słowiańszczyzny na odłam wschodni i zachodni, Kraków, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Piotrowscy P. i M. 2010, Średniowieczne depozyty, w: E. Banasiewicz-Szykuła (red.), Skarby Lubelszczyzny, Seria „Skarby z Przeszłości”, Lublin, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ss. 73-111.
Pobol L. (= Побол Л.) 1983, Aрхеологическиe памятники Белорусси. Железный век, Минск, Aкадемия наук БССР.
Polańska M. 2004, Cmentarzysko z czasów pierwszych Piastów, w: E. Banasiewicz-Szykuła, A. Stachyra, B. Gosik-Tytuła (red.), Lublin przez wieki. Szkice z badań archeologicznych, Seria „Skarby z Przeszłości”, Lublin, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, s. 31-34.
Poleski J. 1998, Wczesnośredniowieczna waga i odważniki z Kotliny Sądeckiej, w: H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, Poznańskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Poznaniu, s. 288-291.
Poleski J. 2013, Małopolska w VI-X wieku. Studium archeologiczne, Kraków, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii (Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”).
Potkański K. 1897, Kraków przed Piastami, Kraków, Akademia Umiejętności.
Ratajczyk Z. 2013, The cemetery in Ciepłe – current research results, w: B. Stanisławski, S. Moździoch, P. Witaszewski (red.), Scandinavian Culture in Mediaeval Poland, Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 323-351.
Révész L. 1996, A karosi honfoglalás kori temetők. Régészeti adatok a Felső-Tisza-vidék X. századi történetéhez, „Magyarország Honfoglalás kori és kora Árpád-kori sírleletei” 1, Miskolc, Herman Ottó Múzeum.
Ruttkay A. 1976, Waffen und Reiterausrüstung des 9. Bis zur ersten hälfe des 14. Jahrhunderts in der Slowakei, „Slovenská Archeológia“ 24, s. 245-395.
Ruttkay A. 1979, Sttredoveké umelecké remeslo, „Dávnoveké umenie Slovenska“ 7, Bratislava, Archeologický Ustav Slovenskej Akadémie Vied.
Rysiewscy T. i H. 1991, Kompleks sepulkralno-osadniczy na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu.
Próba reinterpretacji materiału, „Archeologia Polski” 36 (1-2), s. 193-231.
Rysiewska T. 1994, Struktury krewniacze i związki międzypopulacyjne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba wnioskowania na podstawie wybranych cmentarzysk Sandomierszczyzny, „Archeologia Polski” 41 (1-2), s. 51-124.
Sedov V.V. (= Седов В.В.) 1982, Восточные славяние в VI-XIII в.в., „Археология СССР” 2 (20), Москва, „Издательство Наука“.
Sikora J. 2013, O interpretacji etnicznej wczesnośredniowiecznych pochówków elitarnych. Skandynawowie w państwie pierwszych Piastów i na Pomorzu, „Slavia Antiqua” 54, s. 61-93.
Slaski J., Tabaczyński S. 1959, Wczesnośredniowieczne skarby srebrne Wielkopolski. Materiały, „Polskie Badania Archeologiczne” 1, Warszawa-Wrocław, Instytut Historii Kultury Materialnej PAN (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich).
Stanilov S. (= Станилов С.) 1997, Антропоморфни езически изображения от IX-XI в. в България и проблемът със славянските божества, w: Седов В.В (red.), Труды VI Международного Конгресса славянской археологии, t. 1. Проблемы славянской археологии, Москва, Российская Aкадемия Наук. Институт Археологии, s. 375-381.
Steuer H. 1997, Waagen und Gewichte aus dem mittelalterlichen Schleswig. Funde des 11. bis 13. Jahrhunderts aus Europa als Quellen zur Handels und Währungsgeschichte, „Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters“ 10, Köln.
Suchodolski S. 2003, Kiedy ukryty został skarb ozdób z Zawady Lanckorońskiej?, w: Z. Woźniak, J. Garncarski (red.), Polonia Minor Medii Aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiem w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków-Krosno, Polska Akademia Umiejętności, Muzeum Podkarpackie, s. 277-285.
Tabaczyńscy E. i S. 1999, Zawichost – “caput terrae Sandomiriensis”?, w: T. Dunin-Wąsowicz, S. Tabaczyński (red.), Szkice Zawichojskie, Zawichost, Instytut Archeologii i Etnologii PAN i Fundacja Antiquita, s. 189-205.
Tóth E. 1976, The equestrian Grave of Izsák-Balázspuszta from the Period of the Magyar Contquest//Az Izsák-Balázspuszta honfoglaláskori lovas sír, “Cumania” 4, s. 141-184.
Türk A. 2012, Zu den osteuropäischen und byzantinischen Beziehungen der Funde des 10.-11. Jahrhunderts im Karpatenbecken, w: B. Tobias (red.), Die Archäologie der frühen Ungarn. Chronologie, technologie und methodik, Mainz, Römisch-Germanisches Zentralmuzeum, s. 3-28.
Urban W., Rajchman A. 1994 , Węgrzy pod Krakowem we wczesnym średniowieczu, „Przegląd Historyczny” 85/3, s. 279-285.
Urbańczyk P. 2016, Co stało się w 966 roku?, Warszawa, Zysk i S-ka.
Wachowski K. 2006, System odważników w Polsce średniowiecznej, w: M. Dworaczyk. A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Szczecin-Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 359-364.
Widajewicz J. 1947, Państwo Wiślan, Kraków, Wydawnictwo Studium Słowiańskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2006, Odważniki z wczesnośredniowiecznego stanowiska w Dziekanowicach, w: M. Dworaczyk. A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski, Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Szczecin-Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 341-358.
Yanin V., Kolčin B.A. Yamščikov S. (= Янин В., Колчин, Б.A., Ямщиков С.) 1985, Древний Новгород. Пприкладное искусство и археология, Москва, Исскуство.
Zbierski A. 1959, Wczesnośredniowieczne materiały archeologiczne z Czermna nad Huczwą, „Archeologia Polski”, 4, s. 105-148.
Zoll-Adamikowa H. 1966, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 1. Źródła, Prace Komisji Archeologicznej 11, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie (Zakład Narodowy imienia Ossolińskich).
Zoll-Adamikowa H. 1979, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 2. Analiza. Wnioski, Wrocław, Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Kultury Materialnej.
Zoll-Adamikowa H. 1996, W sprawie wnioskowania o strukturach krewniaczych i związkach międzypopulacyjnych na podstawie wybranych cmentarzysk wczesnośredniowiecznych, „Archeologia Polski” 41 (1-2), s. 76-181.
Zoll-Adamikowa H. 1997, Stan badań nad obrzędowością pogrzebową Słowian, „Slavia Antiqua” 38, s. 65-78.
License
The copyrights are held by the author(s) of a work who grant the Journal a licence to publish the work.