Ryte i wydrapywane motywy na wczesnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych naczyniach z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu
PDF

Słowa kluczowe

Poznań
10th-16th centuries
utensils with incised/stratched marks

Jak cytować

Antowska-Gorączniak, O., Kóčka-Krenz, H., & Sikorski, A. (2020). Ryte i wydrapywane motywy na wczesnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych naczyniach z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. Slavia Antiqua. Rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim, (60), 393–402. https://doi.org/10.14746/sa.2019.60.16

Abstrakt

During excavations carried out in Ostrów Tumski by the Institute of Prehistory of the Poznań University, a small collection of utensils was found with incised or scratched motifs which are reminiscent of decorations (Figure1). The collection includes an early medieval mug (9th – mid-10th c.; Figure 2:1) as well as jars and a plate (?; 16th c.; Figure 2:2-4) with mysterious signs placed on the receptacles before they were fired (incisions: receptacle 1 and 4) and in the course of use thereof (scratched with a sharp object: receptacle 2 and 3). They were excavated in the ducal garden next to the palace and sacral complex (receptacle 1) and the Gothic St. Mary’s church and the adjacent cemetery (receptacle 2) as well as in the northern part of the island (receptacles 3 and 4). They were excavated from cultural layers (receptacle 1), from a well’s thill (receptacle 2), a wooden waste pond where fish were kept (?; receptacle 4) and a backfill of another well (receptacle 3). On the early medieval mug, where the neck becomes a body, it the middle of its circumference, parallel to the receptacle’s edge, there are signs in the form of a vertical line, a square, another vertical line topped with tiny parallel incisions and two crossing lines incised with a sharp object in a dried utensil before it was fired (Figure 3:1). On the upper part of the body of an almost completely preserved jar, four crossing lines were scratched to form a star, a loop, three intersecting lines – a star, the letter “Y” with three perpendicular lines in the lower part and, slightly lower, a boat /a crescent (?; Figure 3:2). On another jar, in the upper part of its body, next to the handle, a sharp object was used to scratch an inscription made of 6-7 “letters” (Figure 3: 3). At the bottom of a bowl (?), a potter incised with a sharp object a lily and an anchor cross. While only four specimens have been excavated in Ostrów Tumski in Poznań, and the signs are hard to interpret, an attempt can be made to explain the reasons why they were placed on the receptacles. The incisions on two of them were made before the receptacles were fired, hence they can be attributed to the potters’ work. In the case of the mug (Figure 2:1; 3:1), the fact that it was made by the same person was emphasized. The act of incising the bottom of the other utensil (Figure 2:4; 3:4) may have somethingto do with it being made for a specific group of users. On the other hand, the two remaining receptacles were scratched when they were ready so they were marked by the owners at the expense of the utensils’ looks. The jug was preserved almost intact (Figures 2:2; 3:2; 4) and could hold 2 litres of liquid. It is covered with symbols meaningful to its owner, perhaps identifying him/her. A piece of the jug (Figures 2:3, 3:3) bears an inscription which, with some caution, may be interpreted as dialectal words of German or Dutch origin, meaning “my (drinking) utensil”. Irrespective of the correctness of “deciphering” the scratched signs, these are undoubtedly unique hand-written inscriptions from the second half of the 16th century. If anything, it is a good reason to devote attention to them.

https://doi.org/10.14746/sa.2019.60.16
PDF

Bibliografia

Andrzejewski A. 1996, Nieznane źródło ikonograficzne do dziejów garncarstwa na Kujawach, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 44, z. 4, s. 403-408.

Bąkała K. 2010, Historia symboliczna znakiem, herbem i barwą pisana. Podręczny słownik, Warszawa.

Boom van den H. 2000, Ceramika jako nośnik znaczenia: rozważania nad zdobnictwem ceramiki, w: Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, red. B. Gediga, D. Piotrowska, Warszawa-Wrocław-Biskupin, s. 183-200.

Bugaj E. 1999, Motywy figuralne na ceramice germańskiego kręgu kulturowego, Poznań.

Buko A. 2011, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Warszawa.

Dąbrowska M. 1987, Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków -Gdańsk-Łódź.

Drążkowski H., Rozenerska M., Kostynowicz R. 1964, Prace konserwatorskie w katedrze kamieńskiej w latach 1962-1963, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 10, s. 417-425.

Encyklopedia 1971, Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadłowski, Wrocław-Warszawa-Kraków.

Fonferek J. 2011, Tematy biblijne na kaflach ze zbiorów Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu. Przyczynek do ikonografii przedstawień, „Elbląskie Studia Muzealne”, t. 2, s. 128-139.

Gediga B. 1979, Sztuka ludności kultury pomorskiej a sztuka ludności kultury łużyckiej, w: Problemy kultury pomorskiej, red. T. Malinowski, Koszalin, s. 71-94.

Gedl M. 2000, Elementy halsztackie w budowie i wyposażaniu grobów ludności kultury łużyckiej na Śląsku, w: Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, red. B. Gediga, D. Piotrowska, Warszawa-Wrocław-Biskupin, s. 115-128.

Grygiel R. 1996, Dzieje rezydencji, w: R. Grygiel, T. Jurek, Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą, Dębna i Biechowa. Dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź, s. 11-284.

Janiak T. 2003, Kafle gotyckie w zbiorach Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Gniezno.

Kaczmarek M. 2002, Zachodniowielkopolskie społeczności kultury łużyckiej w epoce brązu, Poznań.

Kamiński R. 1997, Renesansowe kafle Hansa Bermana z klasztoru pocysterskiego w Kołbaczu, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 43, s. 229-245.

Kostrzewski B. 1948, Naczynie wczesnohistoryczne z Radzimia w pow. obornickim z ornamentem postaci ludzkich, „Slavia Antiqua”, t. 1, s. 568-572.

Kóčka-Krenz H. 2012a, Badania Instytutu Prahistorii UAM na Ostrowie Tumskim w Poznaniu w latach 2008-2011, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, red. H. Kóčka-Krenz, t. VII, Poznań, s. 7-22.

Kóčka-Krenz H. 2012b, Na wyspie Ostrów, przy której dziś jest Poznań…, Poznań.

Krasnokutská T. 2005, Středověké a novověké kachle z Opavy. Katalog nálezů z archeologických výzkumů, „Archaeologiae Regionalis Fontes”, t. 8, Olomouc.

Kwapiński M. 1987, Ryty i mity. O symbolice popielnic, Katalog wystawy, Gdańsk.

Lech P. 2013, Nowożytna studnia z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu (stan. 9), Poznań (maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Prahistorii UAM).

Lech P., Sikorski A., Sprenger M. 2012, Najmniejszy wykop na Ostrowie Tumskim w Poznaniu (stan. 13), w: Poznań we wczesnym średniowieczu, red. H. Kóčka-Krenz, t. 7, Poznań, s. 215-227.

Makiewicz T. 1997, Wyobrażenia figuralne na naczyniach okresu przedrzymskiego i rzymskiego jako źródło do znajomości epoki, w: Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Abramowiczowi w 70 rocznicę urodzin, red. M. Głosek, Łódź, s. 185-193.

Malinowska M. 1961, Badania na stanowisku Ostrów Tumski 17 w Poznaniu w latach 1953-1954, w: Poznań we wczesnym średniowieczu, red. W. Hensel, t. III, Wrocław-Warszawa, s. 7-95.

Małachowicz M. 2005, Ceramika budowlana średniowiecznego Wrocławia, w: Wschodnia strefa Starego Miasta we Wrocławiu XII-XIV wieku. Badania na placu Nowy Targ, red. C. Buśko, Wrocław, s. 111-134.

Marcinkowski M. 2011, Fajans pomorski ze Starego Miasta w Elblągu, Elbląg.

Miazga A., Sankiewicz P., Sikorski A. 2012, Ceramika naczyniowa z badań wykopaliskowych przy murze Lubrańskiego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu (ul. Posadzego 5), w: Poznań we wczesnym średniowieczu, red. H. Kóčka-Krenz, t. 7, Poznań, s. 43-103.

Munsell 1973, Munsell soil color charts, Baltimore.

Pochylski M., Kowalczyk A. 2012, Tak zwana ceramika husycka z Nowej Wsi, stan. 6, gm. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Archaeologica, t. 28, s. 227-245.

Sikorski A. 1991, Ryt figuralny i aplikacja plastyczna na wczesnośredniowiecznej ceramice naczyniowej z Dębczyna, woj. Koszalin, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 43, s. 281-287.

, Łekno, pow. Wągrowiec, woj. wielkopolskie, stan. 19. Wyniki badań nad ceramiką średniowieczną i nowożytną, „Studia i materiały do dziejów Pałuk”, t. 4, s. 67-123.

Skowrońska E. 2011, Ceramika budowlana z kompleksu klasztornego augustianów-eremitów w Stargardzie. Wprowadzenie do badań nad detalem, „Stargardia”, t. 6, s. 133-145.

Skrok Z. 2001, Skarby małe i duże, Warszawa.

Supryn M. 2008, Archeologia zamku w Janowcu. Dzieje budowli w świetle badań archeologicznych z lat 1976-2001, Janowiec.

Szántô T. 1986, Pismo i styl, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.

Szwed R. 2004, Wczesnonowożytna ceramika naczyniowa z ul. Św. Antoniego we Wrocławiu, w: Wratislavia Antiqua, red. J. Piekalski, K. Wachowski, t. 6, Wrocław, s. 331-381.

Węgrzynowicz T. 2000, Uwagi o figurkach i wizerunkach ptaków ze stanowisk kultury wysockiej, w: Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, red. B. Gediga, D. Piotrowska, Warszawa-Wrocław-Biskupin, s. 227-236.