Abstract
This paper focuses on a copper-alloy goad discovered in 2017 in Lubniewice in Lubuskie Voivodeship, Poland. An interdisciplinary analysis has shown that the goad was originally part of
a lavishly decorated copper-alloy spur representing a type known from high-status West Slavic graves (e.g. Lutomiersk, Ciepłe) and settlement sites. Because objects of this kind are made of costly material, and because expert skills were required to produce them, it is argued that they were commissioned by a very specific group of people who used them as “material markers” of their distinct cultural and religious identity. It is not unlikely that the owners of such spurs were members of the elite retinue of the Piasts who played important roles on and off the battlefield.
References
Grodecki R., Plezia M. trans. 1965, Anonim tzw. Gall. Kronika polska, Seria I Biblioteki Narodowe, Nr 59, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Abramowicz A. 1962, Results of Investigations of an Eleventh Century Cemetery at Lutomiersk near Łódź, „Archaeologia Polona” 5, p. 123-132.
Abramowicz A. 2010, Koral pamięci. Wspomnienia, pamiętniki, dzienniki, notatki i listy archeologa. Dzieciństwo i młodość, Łódź, Oficyna Bibliofilów.
Arbman H. 1940, Birka I: Die Gräber. Tafeln, Stockholm, KVHAA.
Arbman H. 1943, Birka I: Die Gräber. Text, Stockholm, KVHAA.
Banach B., Chrzanowska-Wawrzyniak I., Kościński B., Kurantowski S., Urbańska-Łosińska A., Zamelska-Monczak K. 2015, Gród i podgrodzie wczesnośredniowieczne, in: S. Kurnatowski, Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX-XIV, Origines Polonorum VIII, Warszawa, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, p. 63-216.
Banaszak D., Tabaka A. 2017, Znalezisko brązowej pobocznicy wędzidła z Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie” 16, p. 69-79.
Błaszczyk D. 2018, Między ziemią a niebem. Groby komorowe na obszarze państwa pierwszych Piastów, Warszawa, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Bogacki, M. 2007, Przemiany w wojskowości polskiej od połowy X wieku do 138 roku. Kształt i organizacja armii, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Borawska D. 2013, Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI wieku, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brather, S. 2008, Archäologie der westlichen Slawen. Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft im früh- und hochmittelalterlichen Ostmitteleuropa, Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, Band 61, Berlin–New York, De Gruyter.
Brøndsted J. 1936, Danish Inhumation Graves of the Viking Age. A Survey, „Acta Archeologica” 7, p. 81-228.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2011, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2006-2009), Toruń, Wydawnictwo Fundacji Amicus Universitatis Nicolai Copernici.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J. 2016, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2011-2015), Toruń, Wydawnictwo Fundacji Amicus Universitatis Nicolai Copernici.
Dąbrowski E. 1984, Funkcje obronne przejść w rejonie ujścia Bobru za pierwszych Piastów, in: L. Leciejewicz (ed.), Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, Wrocław, Prace Komisji Archeologicznej Polskiej Akademii Nauk, 1, p. 69-80.
Dąbrowski E. 1998, Wczesnośredniowieczny poznańsko-zaodrzański trakt tranzytowy w świetle badań archeologicznych w Pszczewie (1956-1960), in: H. Kočka-Krenz, W. Łosiński (ed.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, p. 246-261.
Dobat A. 2009, The State and the Strangers: The Role of External Forces in a Process of State Formation in Viking-Age South Scandinavia (c. AD 900-1050), „Viking and Medieval Scandinavia” 5, p. 65-104.
Engel B. 1912-1914, Neuwerbungen der Sammlung Engel, „Zeitschrift für Historische Waffen und Kostümkunde” 6, p. 327-329.
Felis M. 2008, Kilka uwag na temat dokumentacji terenowej. Na marginesie badań cmentarzyska w Jordanowie, in: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (ed.), Metody. Źródła. Dokumentacja, Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Poznań, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, p. 397-401.
Felis M. 2009, Kim byli ludzie pochowani na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Jordanowie?, in: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (ed.), Tak więc po owocach poznacie ich, Funeralia Lednickie. Spotkanie 12, Poznań, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, p. 309-319.
Fiedler U. 1999, Das Land Lebus in piastischer Zeit, in: S. Moździoch, Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie, Spotkania Bytomskie 3, Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, p. 207-226.
Gardeła L. 2014, Scandinavian Amulets in Viking Age Poland, Collectio Archaeologica Ressoviensis, Vol. 33, Rzeszów, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Gardeła L. 2015, Vikings in Poland: A Critical Overview, in: M.H. Eriksen, U. Pedersen, B. Rundberget, I. Axelsen, H.L. Berg (ed.), Viking Worlds: Things, Spaces and Movement, Oxford & Philadelphia, Oxbow Books, p. 213-234.
Gardeła L. 2017, Bad Death in the Early Middle Ages: Atypical burials from Poland in a Comparative Perspective, Collectio Archaeologica Ressoviensis, Vol. 36, Rzeszów, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego. Gardeła L. 2018, Lutomiersk Unveiled. The Buried Warriors of Poland, „Medieval Warfare” 8/3, p. 42-50.
Gardeła L. 2019a, Czy w Polsce są groby wikingów? Skandynawskie praktyki pogrzebowe na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, in: A. Janowski, M. Bogucki, Ł. Kaczmarek (ed.), Wikingowie w Polsce?, Collectio Cathalogorum Gnesnensium 1, Gniezno, Muzeum Początków Państwa Polskiego.
Gardeła L. 2019b, Gegenseitige Einflüsse. Skandinavier und Westslawen, in: J. Staecker, M. Toplak (ed.), Die Wikinger. Entdecker und Eroberer, Berlin, Propyläen, Ullstein Buchverlage, p. 237-251.
Gardeła L., Kajkowski K. forthcoming, Slavs and Snakes: Identity, Group Cohesion and Militarised Elites in Viking Age Poland.
Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z. 2019, Ostrogi zoomorficzne z Ciepłego. Zachodniosłowiański model kosmosu?, „Pomorania Antiqua” 28, p. 65-152.
Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z., Wadyl S. 2019, Oporządzenie jeździeckie i elementy rzędu końskiego, in: Z. Ratajczyk, S. Wadyl (ed.), Ciepłe. Elitarna nekropola na Pomorzu Wschodnim,
Gdańsk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, p. 49-74.
Gardeła L., Kajkowski K., Söderberg B. 2019, The Spur Goad from Skegrie in Skania, Sweden, „Fornvännen” 114/2, p. 57-74.
Gieysztor A. 2006, Mitologia Słowian, Communicare: Historia i Kultura, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Gładykowska, Rzeczycka J. 2015, Wojownik z wczesnośredniowiecznego Międzyrzecza, in: S. Kurnatowski (ed.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX-XIV. Wyniki prac wykopaliskowych, Origines Polonorum VIII, Warszawa, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, p. 377-388.
Goßler N. 1998, Untersuchungen zur Formenkunde und Chronologie mittelalterlicher Stachelsporen in Deutschland (10.-14. Jahrhundert), „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission“ 79, p. 479-659.
Goßler N. 2013a, Zur Deutung von Gräbern mit Sporenbeigabe im westslawischen Raum, in: F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt (ed.), Soziale Gruppen und Gesellschaftsstrukturen im westslawischen Raum Beiträge der Sektion zur slawischen Frühgeschichte der 20. Jahrestagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Brandenburg (Havel), 16. bis 18. April 2012, Langenweissbach, Beier & Beran. Archäologische Fachliteratur, p. 77-94.
Goßler N. 2013b, Die mittelalterlichen Steigbügel aus dem Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen) – Studien zu Typologie, Chronologie und Kulturgeschichte, „Acta Praehistorica et Archaeologica” 45, p. 109-215.
Goßler N. 2014, Wikingerzeitliche Waffen- und Reitzubehörfunde aus dem Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen) und ihre Beziehung zu Skandinavien, „Acta Praehistorica et Archaeologica” 46, p. 1-26.
Graham-Campbell J. 1980, Viking Artefacts. A Select Catalogue, London, British Museum Publications Ltd.
Gruszka B., Michalak A., 2018, Badania interdyscyplinarne wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Grodziszczu, stan. 1, pow. Świebodziński, in: G. Urbanek (ed.), Dziedzictwo militarne Świebodzina i okolic. Ochrona I badania, Świebodzin-Międzyrzecz, Świebodziński Dom Kultury, Towarzystwo Historyczne Ziemi Międzyrzeckiej, p. 21-38.
Grygiel R. 2014, Cmentarzysko wareskich drużynników w Lutomiersku, in: R. Grygiel, T. Jurek (ed.), Początki Łęczycy. Tom II. Archeologia o początkach Łęczycy, Łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi.
Gurney D. 2006, Archaeological finds in Norfolk in 2005, „Norfolk Archaeology” 45, p. 120.
Hensel Z. 2003, Badania materiałoznawcze ostróg stalowo-brązowych z Radachówki, Klim i Pasymia, in: M. Dulinicz (ed.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Warszawa–Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, p. 115-116.
Hilczerówna Z. 1956, Ostrogi polskie z X-XIII wieku, Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Archeologicznej, t. 2, z. 2, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Jaeger E. 1937, Mittelalterliche Waffenfunde aus der Pfalz, „Zeitschrift für Historische Waffen und Kostümkunde”, N.F. 6, p. 113-116.
Janowski A. 2015, Groby komorowe w Europie środkowo-wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Archeologii Średniowiecza Krajów Nadbałtyckich.
Janowski A. 2016, Brązowa ostroga z ramionami haczykowato zagiętymi do wnętrza ze Słodkówka pow. stargardzki, „Stargardia” 10, p. 407-413.
Janowski A. 2017, Chronology and Evolution of Early Medieval Hooked-spurs in the Light of New Finds and Analyses, „Fasciculi Archaeologia Historicae” 30, p. 181-191.
Jażdżewski K. 1951, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne” 1, p. 91-191.
Kajkowski K. 2017, Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian, Wszechnica Triglava, vol. 1, Szczecin, Triglav.
Kara M. 1993, Siły zbrojne Mieszka I. Z badań nad składem etnicznym, organizacją i dyslokacją drużyny pierwszych Piastów, „Kronika Wielkopolska” 62 (3), p. 33-47.
Kara M. 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kaźmierczyk J., Lasota Cz. 1979, Badania wykopaliskowe na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1977 r., „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 20, p. 83-89.
Kind T. 2001, Ein Reitersporn aus Midlum, Ldkr. Cuxhaven, und seine Beziehung zu den salierzeitlichen Prachtsporen, „Probleme der Künstenforschung im Südlichen Nordseegebiet” 27, p. 301-323.
Kind T. 2002, Archäologische Funde von Teilen der Reitausrüstung aus Europa und ihr Beitrag zur Kultur- und Sozialgeschichte der Ottonenzeit, in: J. Henning (ed.), Europa im 10. Jahrhundert. Archäologie einer Aufbruchszeit, Mainz am Rhein, Philipp von Zabern in Wissenschaftliche Buchgesellschaft, p. 283-299.
Knorr T. 1936, Die Hacksilberfunde Hinterpommerns, der Grenzmark und der Neumark, „Mannus” 28/2, p. 160-229.
Koch R. 1982, Stachelsporen des frühen und hohen Mittelalters, „Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters” 10, p. 63-83.
Konze M., Ruchhöft F. 2017, Funde aus der Burg Schwerin – Masse und Klasse, in: Zvarin-Schwerin. Von der Inselburg zur Residenz, Fred Ruchhöft, Schwerin, Landesamt für Kultur und Denkmalpflege Mecklenburg-Vorpommern, p. 93-100.
Kostrzewski J. 1962, Kultura prapolska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kozłowski T. 2015, Analiza porównawcza czaszki oraz przeżyciowej wysokości ciała „wojownika z Międzyrzecza”, in: S. Kurnatowski (ed.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX-XIV. Wyniki prac wykopaliskowych, Origines Polonorum 8, Warszawa, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, p. 389-393.
Kurnatowscy Z. i S. 2006, Piastowskie „urządzanie” kresów północno-zachodnich państwa, in: M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski, Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Szczecin–Wrocław, Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, p. 91-99.
Kurnatowska Z., Łosińska A. 1996, Perspektywy badań nad wczesnym średniowieczem Ziemi Lubuskiej, in: L. Leciejewicz, E. Gringmuth-Dallmer (ed.), Człowiek a środowisko w środkowym i dolnym Nadodrzu. Badania nad osadnictwem pra- i wczesnodziejowym, Spotkania Bytomskie 2, Wrocław, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, p. 161-176.
Łaszkiewicz T. 2003, Kwestia lokalizacji opactwa Mezerici w świetle badań archeologicznych Świętego Wojciecha k. Międzyrzecza, in: ks. R. Tomczak (ed.), Męczennicy z Międzyrzecza. 1003-2003. Materiały z sympozjów: 9-10.11.2001, 8-9.11.2002, Paradyż, Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, p. 207-225.
Malinowski T. 1993, O wczesnośredniowiecznych dzwoneczkach z ziem polskich, „Archeologia Polski” 28/1, p. 95-120.
Michalak A., Kotowicz P.N. 2014, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko z okolic Bukowca w powiecie międzyrzeckim, czyli o pewnym odkryciu w archiwum w Wünsdorfie, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne” 15, p. 107-124.
Michalak A, Sinkowski S. 2017, An Ottonian Spur from the Early Medieval Cemetery in Santok in Western Poland, „Acta Militaria Mediaevalia” 13, p. 133-147.
Murawska A., Tabaka A. 2010, Skarby średniowiecznej Wielkopolski, Lednica, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Nadolski A. 1954, Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Łódź, Zakład im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Nadolski A. 1959, Wyposażenie grobów. Uzbrojenie, in: A. Nadolski, A. Abramowicz, T. Poklewski (ed.), Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią, „Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis”, nr 7, Łódź, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, p. 42-69.
Nalepa J. 1961, Międzyrzecz do roku 1793, in: S. Kurnatowski, J. Nalepa, Z przeszłości Międzyrzecza, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, p. 11-59.
O’Sullivan A. 2000, Crannogs: Lake Dwellings of Ireland, Dublin, Irish Treasure Series.
Osypiński P. 2010, W cieniu Paradisus Matris Dei – zapomniane dziedzictwo, „Z Otchłani Wieków” 65/1-4, p. 211-219.
Osypińska M., Osypiński P. 2012, Pochówek konia i szczątki zwierząt z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Jordanowie, woj. lubuskie, „Archeologia Polski” 57/1-2, p. 247-256.
Pedersen A. 2014, Dead Warriors in Living Memory. A Study of Weapon and Equestrian Burials in Viking-Age Denmark, AD 800-1000, “Studies in Archaeology & History” 20/1, Copenhagen, University Press of Southern Denmark, National Museum of Denmark.
Perls H. 1937, Wąż w wierzeniach ludu polskiego, Lwów, Drukarnia Naukowa.
Posselt N., Szczepanik P. 2017, Zoomorphe Applikationen und Darstellungen auf slawischen Schläfenringen im nördlichen westslawischen Raum, in: F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Religion und Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raum. Beiträge der Sektion zur slawischen Fruhgeschichte der 22. Jahrestagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Chemnitz, 29.-31. März 2016, Langenweissbach, Beier & Beran. Archäologische Fachliteratur, p. 193-220.
Profantová N. 2016, Ostruhy jako doklady přítomnosti elity v 8. a 9. století v Čechách, „Archaeologica Historica” 41 (2), p. 7-40.
Raffield B., Greenlow C., Price N., Collard M. 2016, Ingroup Identification, Identity Fusion and the Formation of Viking War Bands, „World Archaeology” 48 (1), p. 35-50.
Ratajczyk Z. 2013a, The Cemetery in Ciepłe – Current Research Results, in: S. Moździoch, B. Stanisławski, P. Wiszewski (ed.), Scandinavian Culture in Medieval Poland, Interdisciplinary
Medieval Studies II, Wrocław, Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, p. 323-351.
Ratajczyk Z. 2013b, Jednak ostrogi – brązowe okucia typu lutomierskiego w świetle najnowszych badań na cmentarzysku w Ciepłem, gm. Gniew, „Slavia Antiqua” 54, p. 287-305.
Ratajczyk Z., Gardeła L., Kajkowski K. 2017, The World on a Spur. Unravelling the Cosmology of the Pagan Slavs, in: L. Gardeła, K. Kajkowski (ed.), Animals and Animated Objects in Past Societies. III International Interdisciplinary Meetings “Motifs through the Ages”. Book of Abstracts, Bytów, Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, p. 31-42.
Rohrer W. 2002, Wikinger oder Slawen? Die ethnische Interpretation frühpiastischer Bestattungen mit Waffenbeigabe in der deutschen und polnischen Archäologie, Studien zur Ostmitteleuropaforschung 26, Marburg, Verlag Herder-Institut. Ruchhoft F. 2016, Die Burg am Kap Arkona. Götter, Macht und Mythos, Archäologie in Mecklenburg-Vorpommern 7, Schwerin, Abteilung Landesarchäologie im Landesamt für Kultur und Denkmalpflege Mecklenburg-Vorpommern.
Schulze-Dörrlam M. 1995, Dar Reichsschwert. Ein Herrschaftszeichen des Saliers Heinrich IV. Und des Welfen Otto IV, Sigmaringen, Thorbecke.
Sellevold B.J, Hansen U.L., Jørgensen J.B. 1984, Iron Age Man in Denmark. Prehistoric Man in Denmark, Vol. 3, Nordiske Fortidsminder. Serie B. Bind 8, København, Det Kongelige nordiske oldskriftselskab. Söderberg B. 2014, Väg E6 Trelleborg-Vellinge: Område 6:1. Järnåldersgårdar i dösmiljö. Skåne, Trelleborgs kommun, Skegrie socken, Skegrie 39:1, fornlämning Skerige 39, UV Rapport 2014:57. Arkeologisk undersökning 2008 Lund, Riksantikvarieämbetet.
Steuer H. 1979, Mittelalterliche Stachelsporn in den Historischen Museen der Stadt Köln, „Archäologische Korrespondenzblatt” 9, p. 363-369.
Szyjewski A. 2003, Religia Słowian, Kraków, Wydawnictwo WAM.
Tomiccy, J. and R. 1975, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Tomicki, R. 1974, Żmij, Żmigrody, Wały Żmijowe. Z problematyki religii przedchrześcijańskich Słowian, „Archeologia Polski” 19 (2), p. 483-508.
Świętosławski W. 1990, Strzemiona średniowieczne z ziem Polski, Łódź, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej. Urbańczyk S. 1991, Dawni Słowianie. Wiara i kult, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Uspieński B. 1985, Kult Św. Mikołaja na Rusi, Lublin, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Wachowski K. 1984, Militaria z grodu na Ostrówku w Opolu, in: Studia nad kulturą wczesnopolskiego Opola. Militaria – wyroby bursztynowe, Wrocław, Prace Komisji Archeologicznej, Polska Akademia Nauk, Oddział we Wroclawiu, p. 11-112.
Wachowski K. 2001, Elementy rodzime i obce w uzbrojeniu wczesnośredniowiecznym na Śląsku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 23, p. 153-176.
Wachowski K. 2006, Funkcja okuć typu lutomierskiego, „Archeologia Polski” 51/1-2, p. 155-161.
Wadyl S., Skvorcov 2018, Nowoodkryta ostroga typu lutomierskiego z półwyspu sambijskiego. Przyczynek do studiów nad kontaktami słowiańsko-bałtyckimi, „Przegląd Archeologiczny” 66, p. 1-11.
Williams D. 2002, Two Late Saxon Spur Fragments from Sussex and Hampshire, „Medieval Archaeology” 46, p. 115-118.
Williams G., Pentz P., Wemhoff M. 2013, Viking, Copenhagen, Nationalmuseet.
Wołoszyn, M. 2010, Obecność ruska i skandynawska w Polsce w X-XII w. – wybrane problemy, in: M. Salamon, J. Strzelczyk (ed.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i w średniowieczu, Kraków, Uniwersytet Jagielloński, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”, p. 299-334.
Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2016, Zawieszki dzwoneczkowate z cmentarzyska w Dziekanowicach oraz z Ostrowa Lednickiego, „Materiały Zachodniopomorskie”, Nowa Seria 12, p. 363-380.
Wyrwa A., Janowski A. 2014, Dolne okucie pochwy miecza z przedstawieniem ludzkiej twarzy z Łekna (stan. Ł5), „Fontes Archaeologici Posnanienses” 50/2, p. 323-346.
Zamelska-Monczak K. 2010, Santok – badania archeologiczne w 2007 i 2008 roku. Stan i perspektywy, in: W. Popek (ed.), Santok „Strażnica i klucz królestwa”. 30 lat Muzeum Grodu w Santoku, Gorzów Wielkopolski, Muzeum Lubuskie w Gorzowie Wielkopolskim, p. 47-62.
Ziemlińska-Odoj E. 1992, Materiały do cmentarzyska wczesnośredniowiecznego ze stanowiska XI w Cerkiewniku gm. Dobre Miasto, „Zeszyty Muzeum Warmii i Mazur. Archeologia” 1, p. 111-149.
Zsille R., Forrer R. 1891, Die Sporn in seiner Formenentwicklung, Berlin, Verlag von Paul Bette.
Żak J. 1959, Uwagi o stylu zwierzęcym w sztuce wczesnośredniowiecznej na ziemiach polskich, „Archeologia Polski” 4/1, p. 7-27.
License
The copyrights are held by the author(s) of a work who grant the Journal a licence to publish the work.