Słowa kluczowe
multimodality
adaptation
dubbing
functionalism
Jak cytować
Abstrakt
As moving, multimodal texts, devised to be embodied by an actor, cinematic texts combine many characteristics which make them difficult to grasp, and which give their translation a high level of complexity. Those are paramount in dubbing. Combined to the technical and linguistic issues at stake, the process induces a singular relation between the audiovisual translators and the verbal material of the dialogues. This is often solved through a functionalist approach, seeking a dynamic equivalence which takes into account the many components of the filmic text, for the benefit of the dubbing actors and, eventually, the foreign audience. After addressing the questions of the authorial and legal status of the translators as scriptwriters, this article draws on several examples taken from different American cinematic genres to illustrate the various aspects of this relation in the French audiovisual translation context.
Bibliografia
ATLAS (1999). Actes des 15émes assises de la traduction littéraire. Arles : Actes Sud. Accessible sur le site http://www.atlas-citl.org/15-e-assises-de-la-traduction-litteraire-arles-1998/. Dernière consultation le 14 août 2018.
Ballard, M. (2006). « À propos des procédés de traduction ». Palimpsestes, Hors série, 113-130. DOI : 10.4000/palimpsestes.386.
Baños-Piñero, R. & Chaume, F. (2009). « Prefabricated Orality, A Challenge in Audiovisual Translation ». inTRAlinea, Special Issue: The Translation of Dialects in Multimedia, 2. Accessible sur le site http://www.intralinea.org/specials/article/1714. Dernière consultation le 14 août 2018.
Bassnett, S. (2002). Translations Studies. London : Routledge.
Belingard, L., Boisseau, M. & Sanconie, M. (2017). « Traduire, créer ». Meta, 62 (3), 489-500.
Bense Ferreira Alves, C. (2017). « Translations de statut. Le/la traducteur/traductrice américain/e de théâtre, la relation ancillaire et l’autonomie ». In C. Frigau Manning & M.N. Karsky (réd.), Traduire le théâtre, une communauté d’expérience (pp. 141-162). St Denis : Presses Universitaires de Vincennes.
Berman, A. (1995). Pour une critique des traductions : John Donne. Paris : Gallimard.
Brassart, A. (2006). « Qu’est-ce que l'auteurisme (30 après la Nouvelle Vague) ? ». Cadrage.net. Accessible sur le site http://www.cadrage.net/dossier/desplechin.htm. Dernière consultation le 14 août 2018.
Brisset, F. (2015). « Doublage et duplicité : traduire l’humour verbal au cinéma ». Traduire, 232, 5-21. DOI : 10.4000/traduire.688.
Cary, E. (1985). Comment faut-il traduire ? Lille : Presses Universitaires de Lille.
Chion, M. (1990). Le cinéma et ses métiers. Paris : Bordas.
Chion, M. (2005). L’audio-vision, image et son au cinéma. Paris : Armand Colin.
Cornu, J.-F. (2014). Le doublage et le sous-titrage, histoire et esthétique. Rennes : PUR.
Demanuelli, C. (2010). « Entretien. Un traducteur est un écrivain de l’ombre ». Le Cercle Points. Accessible sur le site http://www.lecerclepoints.com/entretien-traducteur-est-ecrivain-ombrerencontre-avec-9.htm. Dernière consultation le 14 août 2018.
Demanuelli, C. & Demanuelli, J. (1990). Lire et traduire anglais-français. Paris : Masson.
Ducrot, O. & Schaeffer, J.-M. (1995). (ouveau dictionnaire encyclopédique des sciences du langage. Paris : Seuil.
Dutter, G. (1981). « Postface ». In W. Allen, Opus 9-10-11-12 (pp. 445-447). Paris : Solar.
Eco, U. (1992). Les limites de l’interprétation. Trad. M. Bouzaher. Paris : Grasset (publication originale 1990).
Eco, U. (2003). Mouse or Rat? Translation as (egotiation. London : Phoenix.
Eco, U. (2004). Lector in Fabula, le rôle du lecteur. Trad. M. Bouzaher. Paris : Le Livre de Poche (publication originale 1979).
Eco, U. (2006). Dire presque la même chose, expériences de traduction. Trad. M. Bouzaher. Paris : Grasset & Fasquelle (publication originale 2003).
Esquenazi, J.-P. (2017). L’analyse de film avec Deleuze. Paris : CNRS éditions.
Fraser, R. (2010). « What’s Up, Tiger Lily? On Woody Allen and the Screen Translator’s Trojan Horse ». TTR : traduction, terminologie, rédaction, 3 (1), 17-39.
Gambier, Y. (2004). « La traduction audiovisuelle : un genre en expansion ». Meta, 49 (1), 1-11. DOI : 10.7202/009015ar.
Gardies, A. & Bessalel, J. (1998). 200 mots-clés de la théorie du cinéma. Paris : Cerf.
Genette, G. (1987). Seuils. Paris : Seuil.
Gillain, A. (2005). Manhattan, Woody Allen. Paris : Armand Colin.
Godard, J.-L. (2001). « Bergmanorama ». In A. de Baecque (réd.), La politique des auteurs. Vol. IV (pp. 85-93). Paris : Cahiers du cinéma (publication originale 1958).
Groussier, M.-L. & Rivière, C. (1996). Les mots de la linguistique, lexique de linguistique énonciative. Paris : Ophrys.
Grugeau, G. (1993). « Entretien avec Eric Kahane ‒ Profession : adaptateur ». 24 images, 65, 26-30. Accessible sur le site https://www.erudit.org/fr/revues/images/1993-n65-images1078494/22674ac.pdf. Dernière consultation le 14 août 2018.
House, J. (2018). Translation, the Basics. Abingdon : Routledge.
Huet, A. (2005). Le scénario. Paris : Cahiers du cinéma.
Ladmiral, J.-R. (2006). « Esquisses conceptuelles, encore… ». Palimpsestes, h-s, 131-144. DOI : 10.4000/palimpsestes.390.
Lax, E. (2008). Entretiens avec Woody Allen. Trad. Ch. Mercier. Paris : Plon (publication originale 2007).
Le Nouvel, T. (2007). Le doublage. Paris : Eyrolles.
Littré, E. (2003). Dictionnaire de la langue française. Versailles : Encyclopædia Britanica.
Loison-Charles, J. (2017). « Traduire les accents de l’anglais vers le français en doublage audiovisuel». Palimpsestes, 30, 82-98. DOI : 10.4000/palimpsestes.2439.
Magny, J. (2001). Le point de vue, de la vision du cinéaste au regard du spectateur. Paris : Cahiers du cinéma.
Martínez Sierra, J.J. & Cerezo Merchán, B. (2017). « Film Studies and Translation Studies, a Necessary Mutual Understanding ». InTRAlinea Special Issue. Building Bridges between Film Studies and Translation Studies, 1-2. Accessible sur le site http://www.intralinea.org/specials/article/film_studies_and_translation_studies_a_necessary_mutual_understanding1. Dernière consultation le 14 août 2018.
Mevel, P.-A. (2018). « Hood Films et films de banlieue : étude comparative des dynamiques linguistiques et culturelles du sous-titrage ». Atelier de traduction, 29, 115-127. Accessible sur le site http://eprints.nottingham.ac.uk/51836/. Dernière consultation le 14 août 2018.
Meylaerts, R. & Şerban, A. (2014). « Introduction. Multilingualism at the cinema and on stage: a translation perspective ». Linguistica Antverpiensia (ew Series Themes in Translation Studies, 13, 1-13. Accessible sur le site https://lans-tts.uantwerpen.be/index.php/LANS-TTS/issue/view/4. Dernière consultation le 14 août 2018.
Molinié, G. (2004). La stylistique. Paris : PUF.
Moriceau, J. (2012). « La translation, aspects de la traduction de films ». In A.-M. Paquet-Deyris & D. Sipière (réd.), Le cinéma parle ! Études sur le verbe et la voix dans le cinéma anglophone (pp. 193-206). Nanterre : CICLAHO & Université Paris Nanterre.
Morini, M. (2009). « Jerry Lee Lewis or Claudio Villa? Textual Pragmatics and the Translation of Python Humour ». inTRAlinea, special Issue: The Translation of Dialects in Multimedia. Accessible sur le site http://www.intralinea.org/specials/article/1712. Dernière consultation le 14 août 2018.
Mounin, G. (1976). Les problèmes théoriques de la traduction. Paris : Gallimard.
Nord, C. (2008). La traduction : une activité ciblée, introduction aux approches fonctionnalistes. Trad. B. Adab. Arras : Artois Presses Université (publication originale 1997).
Parent-Altier, D. (1997). Approche du scénario. Paris : Nathan.
Pérez-González, L. (2014). Audiovisual Translation: Theories, Methods and Issues. Abingdon : Routledge.
Quaresima, L. (2002). « Loving Texts Two at a Time: The Film Remake ». Cinémas, 12 (3), 73-84. DOI : 10.7202/000736ar.
Ranzato, I. (2011). « Translating Woody Allen into Italian: Creativity in Dubbing ». The Journal of Specialised Translation, 15, 121-141. Accessible sur le site www.jostrans.org/issue15/art_ranzato.pdf. Dernière consultation le 14 août 2018.
Ranzato, I. (2018). « The British Upper Classes: Phonological Fact and Screen Fiction ». In I. Ranzato & S. Zanotti (réd.), Linguistic and Cultural Representation in Audiovisual Translation (pp. 203-227). Abingdon : Routledge.
Ranzato, I. & Zanotti, S. (2018). Linguistic and Cultural Representation in Audiovisual Translation. Abingdon : Routledge.
Régnier, N. & Le Fèvre-Berthelot, A. (2014). « It’s All About Performance. An Interview with Dubbing Director Nathalie Régnier ». InMedia, 5. Accessible sur le site http://inmedia.revues.org/793. Dernière consultation le 14 août 2018.
Rey, A. (2001). Le grand Robert de la langue française. Paris : Le Robert-VUEF.
Schröter, T. (2005). Shun the Pun, Rescue the Rhyme? The Dubbing and Subtitling of Language Play in Film (thèse de doctorat). Sweden : Karlstad University.
Sipière, D. (2011). « La voix au cinéma : divorces et retrouvailles ». Tropismes, 17, 159-172. Accessible sur le site https://ojs.u-paris10.fr/index.php/tropismes/article/view/126/html. Dernière consultation le 14 août 2018.
Vanoye, F. (2005). Scénarios modèles, modèles de scénarios. Paris : Armand Colin.
Vassé, C. (2003). Le dialogue, du texte écrit à la mise en scène. Paris : Cahiers du Cinéma.
Vaudaux, J. (2016, 2 Août). « Pierre Arson, buveur de paroles et homme de mots ». Le Monde,
p. 10.
Weidmann, A.-L. (2014). « Critiquez-nous ! Mais critiquez-nous bien. Pour une critique grand public des traductions/adaptations audiovisuelles ». L’Écran traduit, 3, 45-71. Accessible sur le site http://ataa.fr/revue/archives/2569. Dernière consultation le 14 août 2018.
Wuilmart, F. (2006). « La traduction littéraire, source d’enrichissement de la langue d’accueil ». Revue des Littératures de l’Union Européenne, 4, 141-150. Accessible sur le site www.rilune.org/images/mono4/12_Wuilmart.pdf. Dernière consultation le 14 août 2018.
York, C. (2018). « A Fragile Industry: Government Policy and Dubbing in Quebec ». In N. Mingant & C. Tirtaine (réd.), Reconceptualising Film Policies (pp. 21-26). Abingdon : Routledge.
Zatlin, P. (2005). Theatrical Translation and Film Adaptation. A Practitioner’s View. Clevedon : Multilingual Matters.
FILMOGRAPHIE
Aronson, L., Robin, H. (prod.) & Allen, W. (dir.). (2002). Hollywood Ending. Glendale, CA : DreamWorks Pictures & Gravier Productions.
Bercovitch, R. & Saperstein, H.G. (prod.), Taniguchi, S. & Allen, W. (dir.). (1966). What’s Up, Tiger Lily? USA : Benedict Pictures.
Calley, J., Grazer, B. (prod.) & Howard, R. (prod.-dir.). (2006). Da Vinci Code. Beverly Hills, CA : Imagine Entertainments.
Coleman, H. (prod.) & Hitchcock, A. (prod.-dir.). (1958). Vertigo. Los Angeles, CA : A.J. Hitchcock Productions & Paramount Pictures.
Feige, K. (prod.), Russo, A. & Russo, J. (dir.). (2014). Captain America: the Winter Soldier. Burbank, CA : Marvel Studios.
Joffe, C.H. (prod.) & Allen, W. (dir.). (1972). Everything You Always Wanted to Know About Sex... (But Were Afraid to Ask). Los Angeles, CA : Metro-Goldwyn-Mayer Studios.
Joffe, C.H. (prod.) & Allen, W. (dir.). (1977). Annie Hall. Beverly Hills, CA : United Artists Corporation & Metro-Goldwyn-Mayer Studios.
Joffe, C.H. (prod.) & Allen, W. (dir.). (1979). Manhattan. Beverly Hills, CA : United Artists Corporation.
Joffe, C.H., Rollins, J. (prod.) & Allen, W. (dir.). (1987). Radio Days. Los Angeles, CA : Orion
Pictures.
Rivera, J. (prod.), Docter, P. & Del Carmen, R. (dir.). (2015). Vice Versa. Emeryville, CA : Pixar & Walt Disney.
SCÉNARIOS
Allen, W. (1981). Opus 9-10-11-12. Trad. G. Dutter. Paris : Solar (publication originale 1982).
Allen, W. (2002). Hollywood Ending, scénario bilingue. Trad. J. Cohen. Paris : Cahiers du cinéma (publication originale 2001).
Auster, P. (1995). Smoke. Trad. C. Le Boeuf & M.-C. Vacher. Arles : Actes Sud (publication originale 1995).
Beaufoy, S. (2012). Slumdog Millionaire, scénario. Trad. L. Fauduet. Paris : Pocket (publication originale 2008).
Campion, J. (1994). La leçon de piano. Trad. S. Patte. Paris : 10/18 (publication originale 1993).
Coen, J. & Coen, E. (2001). The Barber, scénario bilingue. Trad. S. Roques. Paris : Cahiers du Cinéma (publication originale 2001).
Dardenne, L. & Dardenne, J.-P. (1999). Rosetta suivi de La promesse, scénarios. Paris : Cahiers du Cinéma.
Kubrick, S. & Raphaël, F. (1999). Eyes Wide Shut, scénario. Trad. C. d’Yvoire, A. Dutter & G. Dutter. Paris : Points (publication originale 1999).
Lewis, J., Richmond, B. & Weldon, M. (1964). « Docteur Jerry et Mister Love (The (utty Professor), découpage – après montage définitif – et dialogue in-extenso ». Trad. C.A. Grosjean. L’avant-scène, 35, 7-35 (publication originale 1963).
Welles, O. (1971). Le procès, découpage intégral. Trad. P. Cholot. Paris : Points (publication originale 1962).
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).