Słowa kluczowe
pragmatics
textbooks
communicative competence
Jak cytować
Abstrakt
The aim of this paper is to address the issue of teaching politeness in textbooks dedicated to learners of Italian as a foreign language. It is assumed that in today’s ever-changing world, full of conflicts and challenges of various kinds, polite communication has become of increasing importance as it helps overcome differences between the participants of the act of communication and promote a peaceful coexistence. Politeness is a phenomenon particularly sensitive to the situational context: the forms considered appropriate vary according to the parameters such as place, channel, age or status of the interactants. Since the complexity of politeness and the variability of its exponents make it difficult to teach, the purpose of this research is to analyze if and how the current textbooks of Italian deal with this aspect of communicative competence. The paper examines which aspects of politeness are taught and with what methods. The analysis is based on the selected textbooks of Italian published in Italy and Poland, in order to compare their approaches.
Bibliografia
Alfonzetti, G. (2017). Saper ascoltare con cortesia. Sinestesieonline, 20. Retrieved from: http://sinestesieonline.it/wp-content/uploads/2018/03/giugno2017–01.pdf.
Balboni, P.E. (2012). Fare educazione linguistica: Attività didattiche per italiano L1 e L2, lingue straniere e lingue classiche. Torino: UTET.
Benigni, V., Nuzzo, E. (2018). L’insegnamento dei segnali funzionali in russo come lingua seconda. In A. Manco (ed.), Le lingue extra-europee e l’italiano: aspetti didattico-acquisizionali e sociolinguistici. Atti del LI Congresso Internazionale di Studi della Società di Linguistica Italiana (Napoli, 28-30 settembre 2017) (pp. 151-165). Milano: Officina21.
Bertuccelli Papi, M. (2010). Cortesia, linguaggio della. Retrieved from: http://www.treccani.it/enciclopedia/linguaggio-della-cortesia_(Enciclopedia-dell%27Italiano)/.
Bettoni, C. (2006). Usare un’altra lingua: Guida alla pragmatica interculturale. Roma-Bari:Laterza.
Bianchi, C. (2003). Pragmatica del linguaggio. Roma/Bari: Laterza.
Brown, P., Levinson, S. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
Bruti, S. (2013). La cortesia. Aspetti culturali e problemi traduttivi. Pisa: Pisa University Press.
Ciliberti, A. (2012). La nozione di ‘competenza’ nella pedagogia linguistica. Italiano LinguaDue, 4 (2), 1-10.
De Marco, A. (2011). Insegnare la pragmatica: complimentarsi in lingue e culture distanti dall’italiano. In R. Bozzone Costa, L. Fumagalli, A. Valentini (eds.), Apprendere l’italiano da lingue lontane: prospettiva linguistica, pragmatica ed educativa (pp. 173-193). Perugia: Guerra. Dulay, H.C., Burt, M.K., Krashen, S.D. (1982). Language two. New York: Oxford University Press.
Garelli, P., Betti, S. (2010). Nuove tecnologie e insegnamento delle lingue straniere. Milano: F. Angeli.
Giacalone Ramat, A., Chini, M., Andorno, C. (2013). Italiano come L2. In G. Iannaccaro (ed.), La linguistica italiana all’alba del terzo millennio (1997-2010), t. 1. Roma: Bulzoni.
Goffman, E. (1967). Interaction ritual: essays in face-to-face behavior. Chicago: Aldine Publishing Company.
Hymes, D. (1972). On communicative competence. In J.B. Pride, J. Holmes (eds.), Sociolinguistics (pp. 269-293). Harmondsworth: Penguin.
Kaliska, M. (2018). Model uczenia języków obcych w szkole wyższej na przykładzie języka włoskiego: założenia teoretyczne, metodologia nauczania i zintegrowany rozwój kompetencji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej UW.
Levinson, S. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press (trad. it. (1993). Pragmatica). Bologna: il Mulino.
Mariottini, L. (2007). La cortesia. Roma: Carocci.
Mazzotta, P. (2007). Il ruolo della cortesia nella formazione della competenza interculturale. Studi di Glottodidattica, 4, 71-89.
Miłkowska-Samul, K. (2019). (S)cortesia e social network. Opportunità e rischi del dibattito pubblico su Facebook. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu SWPS.
Molinelli, P. (2002). «Lei non sa chi sono io!»: potere, solidarietà, rispetto e distanza nella comunicazione. Linguistica e filologia, 14, 283-302.
Morris, C. (1954). Lineamenti di una teoria dei segni (trad. it.). Torino: Paravia.
Nuzzo, E. (2005). L’acquisizione della forma di cortesia in tre apprendenti d’italiano L2. ITALS III, 8, 53-75.
Nuzzo, E. (2007a). Imparare a fare cose con le parole. Richieste, proteste, scuse in italiano lingua seconda. Perugia: Guerra.
Nuzzo, E. (2007b). Gestire le richieste e le proteste in italiano L2: un difficile equilibrio tra
efficacia e tutela della faccia. Itals-Didattica e linguistica dell’italiano come lingua straniera, V, 13, 53-75.
Nuzzo, E. (2009). Buongiorno, ho bisogno dell’informazione per andare a Barcellona. Uno studio longitudinale sulle richieste di informazioni e suggerimenti in italiano L2. Linguistica e Filologia, 28, 83-109.
Nuzzo, E. (2013). La pragmatica nei manuali d’italiano L2: una prima indagine sull’atto linguistico del ringraziare. Revista De Italianística, 2, 26, 5-29.
Nuzzo, E. (2015). Comparing textbooks and TV series as sources of pragmatic input for learners of Italian as a second language: The case of compliments and invitations. In S. Gesuato, F. Bianchi, W. Cheng (eds.), Teaching, learning and investigating pragmatics: Principles, methods and practices (pp. 85-107). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
Nuzzo, E., Rastelli, S. (2009). Didattica acquisizionale e cortesia linguistica in italiano L2. Cuadernos de Filología Italiana, 16, 3-30.
Nuzzo, E., Santoro, E. (2017). Apprendimento, insegnamento e uso di competenze pragmatiche in italiano L2/LS: la ricerca a partire dagli anni Duemila. Euroamerican Journal of Applied Linguistics and Languages, 4, 2, 1-27.
Paternostro, G., Pellitteri, A. (2014). Insegnare la pragmatica della L2 nella L2. Problemi teorici e suggerimenti metodologici. In A. Arcuri, E. Mocciaro (eds.), Verso una didattica linguistica riflessiva. Percorsi di formazione iniziale per insegnanti di italiano come lingua non materna (pp. 285-313). Palermo: Scuola di lingua italiana per Stranieri – Dipartimento di Scienze Umanistiche – Università di Palermo.
Quadro comune europeo di riferimento per le lingue. Apprendimento, insegnamento, valutazione (2002). Italia: Council of Europe.
Renzi, L., Salvi, G., Cardinaletti, A. (1995). Grande grammatica italiana di consultazione, vol. 3. Bologna: Il Mulino.
Santoro, E. (2013). Lo sviluppo della competenza pragmatica in italiano L2: un esperimento a partire da un corso online. In M. Rückl, E. Santoro, I. Vedder (eds.), Contesti di apprendimento in italiano L2. Tra teoria e pratica didattica (pp. 27-42). Firenze: Franco Cesati.
Santoro, E. (2014). Perché e come insegnare pragmatica a parlanti non nativi: un esempio per l’italiano come seconda lingua. In C. Pizzolo Torquato, S. Romanelli (eds.), Estudos Italianistas. Ensino e aprendizagem da língua italiana no Brasil (pp. 223-245). Chapecó: Argos.
MANUALI ANALIZZATI
Diaco, M.F., Tommasini, M.G. (2011). Spazio Italia 1. Torino: Loescher.
Guastalla, C., Naddeo, C.M. (2010). Domani: Corso di lingua e cultura italiana 1. Firenze: Alma.
Guastalla, C., Naddeo, C.M. (2011). Domani: Corso di lingua e cultura italiana 2. Firenze: Alma.
Guastalla, C., Naddeo, C.M. (2012). Domani: Corso di lingua e cultura italiana 3. Firenze: Alma.
Jarczyńska, J., Święcicka, K. (2015). Perfettamente! Język włoski dla szkół ponadgimnazjalnych 1a. Poznań: Nowela.
Jarczyńska, J., Święcicka, K. (2016). Perfettamente e più! Język włoski dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych i dorosłych 1b. Poznań: Nowela.
Jarczyńska, J., Święcicka, K. (2017). Perfettamente! Język włoski dla szkół 2a. Poznań: Nowela.
Tommasini, M.G. (2015). Spazio Italia 4. Torino: Loescher.
Tommasini, M.G., Diaco, M.F. (2012). Spazio Italia 2. Torino: Loescher.
Tommasini, M.G., Diaco, M.F. (2013). Spazio Italia 3. Torino: Loescher.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).