Abstrakt
Italian dialects occupy an important position in the history of Italian linguistics and are still present and relevant in the linguistic panorama of modern Italy. The purpose of this article is to outline the linguistic image of Italy by drawing attention to its dialects. Through analysis of the situation after unification in Italy in 1861, the author attempts to mark off functions and roles which dialects used to serve. In the second part of the article she concentrates on the phenomena of nuova dialettalità, or the new perspective and collocation of dialect in the Italian linguistic panorama of the 21st century. This article is a part of a research project dedicated to functions and uses of dialects in the Italian cinematography.Bibliografia
Allodoli, Ettore (1938): «Cinema e la lingua italiana», Bianco e Nero, a. II, n. 4, Aprile 1938-XVI: 42-47.
Beccaria, Gian Luigi (2002): «Italiano oggi: l’antico, il nuovo», Cuadernos de Filologìa Italiana, 9: 191-203.
Benincà, Paola (1994): «Che cosa ci può dire l’italiano regionale?», in: Come parlano gli italiani?, a cura di T. De Mauro, Firenze: La Nuova Italia, 157-165.
Berruto, Gaetano (1987 [2002]): Sociolinguistica dell’italiano contemporaneo, Roma: Carocci.
Berruto, Gaetano (2002): «Parlare dialetto in Italia alle soglie del Duemila», in: La parola al testo. Scritti per Bice Mortara Garavelli, a cura di G.L. Beccaria, C. Marello, Tomo I, Alessandria, Edizioni dell’Orso, 33-49.
Birken-Silverman, Gabriele (2001): «Il siciliano dei giovani immigrati a Mannheim/Germania», in: I confini del dialetto, Atti del Convegno Sappada/Plodn (Belluno), 5-9 luglio 2000, a cura di G. Marcato, Padova: Unipress, 315-325.
Carnevali, Alessandra (2009): «Sanremo 2010: è on line il regolamento ufficiale del 60º festival della canzone italiana (7 novembre 2009», http://festival.blogosfere.it/2009/11/sanremo-2010-e-on-line-il-regolamento-ufficiale-del-60-festival-della-canzone-italiana.html
Cortelazzo, Manlio (1973): «Lingua pubblicitaria e italiano comune», Sipra, 4: 15-19.
Cortelazzo, Manlio (1980): I dialetti e la dialettologia in Italia, Tübingen: Günter Narr Verlag.
Cortelazzo, Michele A. (1995): «La componente dialettale nella lingua dei giovani e delle giovani», in: Donna e linguaggio. Convegno Internazionale di Studi: Sappada/Plodn (Belluno) 1995, a cura di G. Marcato, Padova: CLEUP, 581-586.
Cortelazzo, Michele A. (2003): «L’italiano che si muove», Italiano e oltre, 1, 94-100.
D’Amico, Masolino (1996): «Dacci un taglio, bastardo! Il doppiaggio dei film in Italia», in: La rivista dei libri, marzo 1994, ristampato in: Barriere linguistiche e circolazione delle opere audiovisive: la questione del doppiaggio, Aidac, a cura di E. Di Fortunato, M. Paolinelli, Roma: Aidac, 209-216.
De Mauro, Tullio (1963 [2011]): Storia linguistica dell’Italia unita, Bari – Roma: Laterza.
De Mauro, Tullio; Gensini, Stefano; Leto, Tina; Passaponti, Emilia (1980): Lingua e dialetti nella cultura italiana da Dante a Gramsci, Messina – Firenze: Casa Editrice G. D’Anna.
De Mauro, Tullio (2011): «L’Italia linguistica dall’unità all’età della Repubblica», in: La lingua italiana fattore portante dell’identità nazionale, Presidenza della Repubblica Italiana, Società Dante Alighieri, Roma: Tipografia Veneziana, 4-6; consultabile online: http://www.quirinale.it/qrnw/statico/artecultura/pub/pdf/linguaitaliana.pdf
Eco, Umberto (2011): «L’italiano del futuro», in: La lingua italiana fattore portante dell’identità nazionale, Presidenza della Repubblica Italiana, Società Dante Alighieri, Roma: Tipografia Veneziana, 14-17; consultabile online: http://www.quirinale.it/qrnw/statico/artecultura/pub/pdf/linguaitaliana.pdf
Fumarola, Silvia (2009): «Sanremo in dialetto. Via libera ai testi in lingua locale», La Repubblica, 14 novembre; consultabile online: http://www.repubblica.it/spettacoliecultura/2009/11/14/news/sanremo_in_dialetto_via_libera_ai_testi_in_lingua_locale-1822687/
Grassi, Corrado; Sobrero, Alberto A.; Telmon, Tullio (1997 [2004]): Fondamenti di dialettologia italiana, Roma – Bari: Laterza & Figli.
Grimaldi, Mirko (2004): «Il dialetto rinasce in chat», Quaderni del Dipartimento di Linguistica-Università di Firenze, 14 (2004), 123-137; consultabile online: http://www.linguistica.unifi.it/upload/sub/QDLF/QDLF14/QDFL14_2004_07-grimaldi.pdf
Istituto Nazionale di Statistica (2007): Statistiche in breve. La lingua italiana, i dialetti e le lingue straniere. Anno 2006, http://www3.istat.it/salastampa/comunicati/non_calendario/20070420_00/testointegrale.pdf
Laffranchi, Andrea (2009): Sanremo sdogana le canzoni in dialetto, 14 novembre, «Corriere della sera»; consultabile online: http://www.corriere.it/spettacoli/09_novembre_14/sanremo_ad42923a-d0e7-11de-a0b4-00144f02aabc.shtml
Lombardi Satriani, Luigi M. (1974): «Dal dialetto alla lingua: riscatto culturale o perdita di identità?», in: Dal dialetto alla lingua. Atti del IX Convegno per gli Studi Dialettali Italiani, Lecce, 28 settembre – 1 ottobre 1972, Pacini editore, 5-18.
Marcato, Carla (2002): Dialetto, dialetti e italiano, Bologna: Il Mulino.
Mauri, Enzo (2010): «Rai, gli spot sui dialetti scatenano la polemica», 16 dicembre 2010, http://www.cinetivu.com/linchiesta/rai-gli-spot-sui-dialetti-scatenano-la-polemica/.
Migliorini, Bruno (1987 [2007]): Storia della lingua italiana, Milano: Bompiani.
Mioni, Alberto (1977): «Sociolinguistica, apprendimento della madre lingua e della lingua standard», in: La lingua italiana oggi: il problema scolastico e sociale, a cura di M. Renzi, M.A. Cortelazzo, Bologna: Il Mulino, 75-91.
Metzeltin, Michele (1990): «La formazione linguistica di un piemontese del Settecento», in: Studi di sociolinguistica e dialettologia italiana offerti a Corrado Grassi, a cura di G. Berruto, A.A. Sobrero, Galatina: Galatina Congedo Editore, 97-105.
Milani, Lorenzo (Scuola di Barbiana) (1976): Lettera a una professoressa, Libreria editrice fiorentina, Firenze, edizione online: http://www.giuliotortello.it/racconti/lettera_professoressa.pdf
Moretti, Bruno; Stähli Adrian (2011): «L’italiano con il dialetto e altre lingue. Nuovi mezzi di comunicazione e nuove diglossie», Linguistik online, 48, 4/11: 71-82; consultabile online: http://www.linguistik-online.com/48_11/morettiStaehli.pdf
Paolinelli, Mario; Di Fortunato, Eleonora (2005): Tradurre per il doppiaggio, La trasposizione linguistica dell’audiovisivo: teoria e pratica di un’arte imperfetta, Milano: Hoepli.
Passacantando, Laura (2010): «Lingua e dialetto fra enfasi e pregiudizio nei pre-adolescenti dell’area aquilana», in: Tra lingua e dialetto, Atti del Convegno Sappada-Plodn, 25-30 giugno 2009, a cura di G. Marcato, Padova: Unipress, 67-72.
Piccioni, Luigi; Baretti, Giuseppe (a cura di) (1912): Scelta delle lettere familiari, Bari: Gius. Laterza & Figli.
Plastino, Goffredo (1996): Mappa delle voci. Rap, Raggamuffin e tradizione in Italia, Roma: Meltemi.
Radtke, Edgar (1992): «La dimensione internazionale del linguaggio giovanile», in: Il linguaggio giovanile degli anni novanta, a cura di E. Banfi, A.A. Sobrero, Roma – Bari: Laterza, 5-44.
Raffaelli, Sergio (1994): «Il parlato cinematografico e televisivo», in: L. Serianni, P. Trifone, Storia della lingua italiana, vol. II: Scritto e parlato, Torino: Einaudi, 271-290.
Renzi, Lorenzo (1977): «Introduzione», in: La lingua italiana oggi: il problema scolastico e sociale, a cura di M. Renzi, M.A. Cortelazzo, Bologna: Il Mulino, 9-29.
Rossi, Fabio (2006): Il linguaggio cinematografico, Roma: Aracne.
Sabatini, Francesco (2012): «Il posto dei dialetti nella nostra mente e nella nostra storia», in: Lingua e storia in Sicilia. Per attuazione della Legge Regionale N° 9 DEL 31 MAGGIO 2011. Norme sulla promozione, valorizzazione ed insegnamento della storia, della letteratura e del patrimonio linguistico siciliano nelle scuole, Centro di Studi Filologici e Linguistici Siciliani, 131-139; consultabile online: http://www.csfls.it/public/img/files/Riflessioni%20F_%20Sabatini.pdf
Salvia, Lorenzo (2010): «Gli spot dei dialetti incomprensibili. Il caso Rai sull’Unità d’Italia», 14 dicembre 2010, http://www.corriere.it/unita-italia-150/10_dicembre_14/spot-dialetti_05935ae2-0778-11e0-a25e-00144f02aabc.shtml
Scatasta, Marco (2004): Teatro, Ascoli Piceno: Edizioni Librati.
Serianni, Luca; Trifone, Pietro (1994): Storia della lingua italiana, vol. II: Scritto e parlato, Torino: Einaudi.
Sgroi, Salvatore C. (2012): «Il siciliano come valore culturale (ma l’italiano resta la priorità)» in: Lingua e storia in Sicilia. Per attuazione della Legge Regionale N° 9 DEL 31 MAGGIO 2011. Norme sulla promozione, valorizzazione ed insegnamento della storia, della letteratura e del patrimonio linguistico siciliano nelle scuole, Centro di Studi Filologici e Linguistici Siciliani, 141-142; consultabile online: http://www.csfls.it/public/img/files/Riflessioni%20S_%20C_%20Sgroi.pdf
Sobrero, Alberto A. (1978): I padroni della lingua, Napoli: Guida Editori.
Sobrero, Alberto A. (1992): «Varietà giovanili: come sono, come cambiano», in: Il linguaggio giovanile degli anni novanta, a cura di E. Banfi, A.A. Sobrero, Roma – Bari: Laterza, 45-58.
Zuccagni-Orlandini, Attilio (1864): Raccolta di dialetti italiani con illustrazioni etnologiche, Firenze: Tipografia Tofani.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).